CUMHURİYETİN İLK YILLARINDAN İTİBAREN EĞİTİMDE ÇOCUK VE AİLE KATILIMININ TARİHSEL GELİŞİMİ (1923-1946)

Year 2025, Issue: 67, 433 - 449

Umut C. Karadoğan

Abstract

Aileden başlayan eğitimin her aşamasında formal veya informal yollardan çocuğun görüşlerine, düşüncesine değer verilmek sureti ile kendisini serbest biçimde ifade edebilmesi, şahsını doğrudan etkileyen ya da etkileyeceğini düşündüğü hususlarda karar alma süreçlerine müdahil bir hâle gelmesi, temel bir hak olduğu gibi eğitim ortamlarını pozitif manada da etkileyen bir durumdur. Dünya üzerinde çocuk haklarının varlığı denildiğinde resmî olarak Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi kabul edilirken, ülkemizde de çocuk haklarının muhafazası ilkesi söz konusu belgenin imzalanmasıyla resmiyet kazanmıştır. Yapılan çalışmada Cumhuriyet’in ilk yıllarından itibaren eğitim sahasının günümüzde en önemli tartışma mevzularından birisi olan “katılım” kavramının milletin ikbâl ve istikbâli olan çocukların yetiştirilmesi noktasında Türk eğitim sistemi içerisinde kendisine yer bulup bulamadığının tespitinin ardından, çocuk terbiyesi noktasında dönemin idari yönetiminin mevcut girişimlerinin çocuk ve aile katılımına katkısı tartışılmış ve devamında çocuk ile aile katılımının Cumhuriyet’in ilanının ardından geçen çeyrek yüzyıllık tarihsel süreç içerisinde mevcut değişimden bahsedilmeye gayret edilmiştir.

Keywords

Katılım, Millî Eğitim, Köy Enstitüleri, Çocuk, Aile

Project Number

yoktur

THE HISTORICAL DEVELOPMENT OF CHILD AND FAMILY PARTICIPATION IN EDUCATION FROM THE EARLY YEARS OF THE REPUBLIC (1923-1946)

Abstract

The child's ability to express himself/herself freely, by valuing his/her opinions and thoughts through formal or informal means at every stage of education, starting from the family, and to become involved in decision-making processes on issues that directly affect him/her or that he/she thinks will affect him/her, is a fundamental right and has a positive impact on educational environments. When it comes to the existence of children's rights in the world, the United Nations Convention on the Rights of the Child is officially accepted. In our country, the principle of protecting children's rights became official with the signing of the document in question. In this study, after determining whether the concept of "participation," which has been one of the most significant debates in the field of education from the early years of the Republic, has found a place within the Turkish education system in the context of raising children, who represent the nation's future and destiny, the contributions of the administrative initiatives of the period to child and family participation in child-rearing were examined. Subsequently, the study seeks to address the transformation of child and family participation over the quarter-century historical process following the proclamation of the Republic.

Keywords

Participation, National Education, Child, Family, Institute Of Village

Project Number

yoktur

References

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi
• DABCA. 30.18.1.1.12.62.13.2-3 (Ek: 233-8).
• DABCA.HR.İM.18.58.1.
• DABCA. 180.9.0.0.6.38.3.2-14.
• DABCA.30.18.1.2.90.23.3.
• DABCA.180.9.0.0.111.540.56.
• 1939 Maarif Şûrası, (1939). Çalışma Programı, Konuşmalar, Lâhikalar, Hasan âli Yücel’in Açış Nutku, T.C. Maarif Vekâleti Yayını, Ankara.
• Cumhuriyet Halk Partisi, (1931). Nizamnamesi ve Programı, T.B.M.M. Matbaası, Ankara.
• Cumhuriyet Halk Partisi, (1935). Halkevleri 1932-1935, 103 Halkevi Geçen Yıllarda Nasıl Çalıştı, Ankara.
• Cumhuriyet Halk Partisi, (1942). Halkevleri ve Halk Odaları 1932-1942, Ankara.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2, Cilt: 17, İçtima: 2, 03.03.1924.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre:1, İçtima:2, 23 Nisan 1337.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: 2, Cilt: 2, İçtima: 14, 05.09.1923.
• T.C. Resmî Gazete, “İş Kanunu”, Sayı: 3330, 15 Haziran 1936.
• T.C. Resmî Gazete, Sayı: 4491, No: 3803; “Köy Enstitüleri Kanunu” 22 Nisan 1940.
• Hâkimiyet-i Milliye, 23 Nisan 1923, s.1.
• Hakimiyet-i Milliye, 26 Ağustos 1924, s.1.
• Milliyet, 23 Nisan 1926, s.1.
• Vakit, 25 Nisan 1922, s.1.
• Diğer Yayınlar
• Akgün Seçil-Uluğtekin, Murat, (1989). “Misak-ı Maarif’’, Atatürk Yolu Dergisi, Cilt 1, Sayı 3, s.286
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi: M.Ö. 1000-M.S. 2021, Pegem Akademi, Ankara, 2021.
• Akyüz, Yahya, (1987). “Atatürk’ün Eğitim Tarihindeki Yeri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 4(10), s.78
• Altunya, Niyazi, (2020). Köy Enstitüsü Sistemine Toplu Bakış, Cumhuriyet Kitapları, 5. Bsk., İstanbul.
• Arıkan, Zeki, (1999). ‘‘Halkevlerinin Kuruluşu ve Tarihsel İşlevi’’, Atatürk Yolu Dergisi, 6 (23), s.267.
• Arslan, Ahmet, (1999). Felsefeye Giriş, Vadi Yayınları, Ankara.
• Aslan Osman- Yılmaz, Mustafa, (2021). “Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Planları Kapsamında Eğitim Yapılarının Analizi”, TÜBAD, VI (1), s.115.
• Binbaşıoğlu, Cavit, (2009). Başlangıçtan Günümüze Türk Eğitim Tarihi, Anı Yayıncılık, Ankara.
• Boybeyi, S., Sallan Gül, S. (2008). “Cumhuriyet Aydınlanmasının Kısa Tarihi: Köy Enstitülerini Çevreleyen Tarihsel ve Toplumsal Koşullar ve Bugüne Çıkarsamalar, Tematik Yazılar”, Toplum ve Demokrasi, 2 (3), s.78.
• Çukur, Duygu, (2008). Köy Enstitüleri Eğitim Modelinin Hedeflediği İnsan Tipi ve Türkiye’de Yapılmış Tezlerde Köy Enstitüleri, Toplum ve Demokrasi, 2(4), s. 151- 162.
• Çakmak, Özlem Çamlıbel, (2010). “Okul Öncesi Kurumlarında Aile Katılımı”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, I, (20), s.2.
• Canbulut, Tuğba, (2014). “Türkiye’de Çocukların Katılım Hakkı Üzerine Bir Derleme”, Sosyal Hizmet Dergisi, 1 (2), s.90-91.
• Değirmencioğlu, Serdar M., (2010). “Tersten Katılım: Katılım Hakkı Üzerine Bir Değerlendirme”, Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin 20. Yılında Türkiye’de Çocuk Hakları, Ed: Acar H, İçağasıoğlu-Çoban A, Maya Akademi, Ankara.
• Çakır, Gül, (Erişim Tarihi: 09.11.2023). https://www.akademiktarihtr.com/ataturkdoneminde- cocuk/
• Dewey, John, (1952). Türkiye Maarifi Hakkında Rapor, Millî Eğitim Bakanlığı Yay., Anakara.
• Erbay, Ercüment, (2013). “Çocukların Katılım Hakkı Üzerine Bir Türkiye Değerlendirmesi”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2, (1), s.39.
• Ezer, Feyzullah, (2020). “Köy Enstitülerinin Türk Eğitim Tarihindeki Yeri ve Önemi”, Belgi, (19), s.1793, 1796.
• Güvercin, Cemal Hüseyin, Murat Aksu, Berna Arda, (2004). “Köy Enstitüleri ve Sağlık Eğitimi”, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 57, (2), s. 97-103.
• Işık, Esra, (2023). “Cumhuriyet’in Gürbüz Çocukları”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi̇, (75), s.6.
• Kantarcıoğlu, Selçuk, (1987). Türkiye Cumhuriyeti Hükümet Programlarında Kültür, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.
• Kaplan, İsmail, (2019). Türkiye’de Milli Eğitim İdeolojisi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Karaçöp, Ataman, (2020). Teori ve Uygulamalarıyla Eğitimde Aile Katılımı, Pegem Akademi Yayınları, Ankara.
• Karadoğan, Umut C., (2023). “Çocukluğun Yüz Yıllık Tarihi”, Çocuk ve Cumhuriyet, Çocuk Yıllığı, Çocuk Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Karal, ‘Enver Ziya, (1981). ‘Atatürk İlkelerinin Biçimlendirdiği Eğitim, Atatürk ve Eğitim: Türk Eğitim Derneği V. Eğitim Toplantısı, Yay. haz. Nizamettin Koç, Ankara.
• Kocabaş, Ezgi Özeke, (2006) Eğitim Sürecinde Aile Katılımı: Dünyada ve Türkiye’deki Çalışmalar, Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3.(26), s.143-153.
• Kodal, Tahir, (2023). “Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Eğitim Politikaları (1923-1960)”, Avrasya Uluslararası Stratejik Araştırma Dergisi, Özel Sayı: Cumhuriyet’in 100. Yılında Türkiye, s.175.
• Kurt, Sevil Lale, (2016). “Çocuk Haklarına İlişkin Temel Uluslararası Belgeler ve Türkiye Uygulaması”, Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, (36), s.103-105, 107, 115, 117.
• Locke, John, (1992). İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme, Çev. V. Hacıkadiroğlu, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
• Neziroğlu İrfan-Yılmaz, Tuncer, Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri, (24 Nisan 1920-22 Mayıs 1950), C.I, TBMM Basımevi, Ankara, 2013.
• Ortaş, İbrahim, (2005). Ülkemizin Kaçırdığı En Büyük Eğitim Projesi: Köy Enstitüleri, Pivolka Yayınevi, 4(17), s.3-5.
• Özçelik, Mücahit, (2011). “23 Nisan Çocuk Bayramı’nın Ortaya Çıkışı ve 1922-1929 Yılları Arasında 23 Nisan Kutlamaları”, Gazi Akademik Bakış, 5(9), s.266-267.
• Özen, Yener- Gül, Abdulkadir-Gülaçtı, Fikret, (2007). “Demokratik Eğitim Politikası (Eleştirel Bir Yaklaşım)”, Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi 9(2), s.125.
• Öztürk, Cemil, (2018). "Cumhuriyet Döneminde Eğitim," Türk İnkılap Tarihi ve Türkiye Cumhuriyeti, İstek Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Parker, Beryl, (1939). Türkiye’de İlk Tahsil Hakkında Rapor, Devlet Basımevi, İstanbul.
• Reçberoğulları, Ayşe Nur, (2021). Atatürk Dönemi Çocuk Politikası, Bursa Uludağ üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Bursa.
• Sakaoğlu, Necdet, (1992). Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Sarıkaya, Makbule, (2007). Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (34), Erzurum, s.322.
• Sezer, Ayten, (1994). Atatürk Döneminde Yabancı Okullar (1923-1938), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• Serozan, Rona, (2005). Çocuk Hukuku, Vedat Kitapçılık, İstanbul.
• Tonguç, Engin, (1997). Bir Eğitim Devrimcisi: İsmail Hakkı Tonguç, C.II, Güldikeni Yayınları, Ankara.
• Tonguç, İsmail Hakkı, (1999). Mektuplarla Köy Enstitüsü Yılları (1936-1946), Derleyen: Engin Tonguç, Güldikeni Yayınları, Ankara.
• Turan, Mustafa, (2011). ‘‘Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tevhid-i Tedrisat’’, Türk Yurdu Dergisi, (288), s.193-194.
• Türkoğlu, Pakize, (2024). Tonguç ve Enstitüleri, İş Bankası Kültür Yayınları, 9. Baskı, İstanbul.
• Uygun, Selçuk, (2004). Sözlü Tanıkların Dilinden Köy Enstitülerinde Okul Atmosferi, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(26), s. 9-10.
• Üstel, Füsun, (2004). Makbul Vatandaşın Peşinde, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Yağcı, Öner, (2007). “Atatürk’ün Eğitime İlişkin Görüşleri, Cumhuriyetin İlk Yıllarından Günümüze Dil Kültür Eğitim”, Derleyen: Nazife Güngör, Gazi Üniversitesi Yayını No.8, Ankara.
• Yalçın, Ali, (2019). “Cumhuriyet Dönemi Yabancı Eğitim Uzmanlarından John Dewey ve Beryl Parker’ın Raporlarında “İyi Vatandaş” Algısı”, Eğitimde Kuram ve Uygulama, 15/(Özel Sayı), s.60-6.
• Yiner, Abdülnasır, (2012). “Köy Enstitüleri Üzerine Bir Deneme”, International Journal of Social Science, 5(4), s. 307-312.
• Zafer, Ayşenur Bilge, (2013). “Cumhuriyet ile Birlikte Değişen Türk Aile Yapısı ve Kadının Durumu”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi̇ Sosyal Bilimler Dergisi, (24), s. 132.