ARTIFICIAL INTELLIGENCE AND ACTOR-NETWORK THEORY IN LITERATURE: NOVELS NEVER LET ME GO AND KLARA AND THE SUN BY KAZUO ISHIGURO

Year 2025, Issue: 68, 87 - 101, 12.05.2025

Başak Öner Gündüz

https://doi.org/10.30794/pausbed.1560662

Abstract

Artificial intelligence, which is widely used in the health, law, and banking sectors, has ceased to be a purely technical concept as it has become indispensable in daily life practices and has now become a subject of study in social sciences, especially literature and sociology. The novels Never Let Me Go and Klara and the Sun were chosen as examples where the effects of artificial intelligence are reflected in literature. Japanese-British writer Kazuo Ishiguro, who was awarded the Nobel Prize in Literature in 2017, brings human and non-human characters side by side in both of his novels in the fictional universe he created based on the level of advanced technology. In this respect, it has been determined that the works also accept non-human beings as actors. And for this reason, sociologist Bruno Latour’s actor-network theory was used as a method in the study. According to this theory, the traditional understanding of sociology, which only grants humans the function of being an agent, is mistaken about the components of society. Latour, with his approach called ‘sociology of partnerships’ in accordance with his theory, explains that the function of being an actor can consist of both human and non-human entities. This study aims to examine how the subject of artificial intelligence is reflected in literature through actor-network theory, a sociological method, by covering Ishiguro’s two novels. It has been concluded that in Ishiguro’s novels, where dystopian details are also evident, non-human beings also take part as actors and ultimately make one think about the need to recreate social components.

Keywords

Kazuo Ishiguro, ‘Never Let Me Go’, ‘Klara and The Sun’, actor-network theory, artificial intelligence, sociology of artificial intelligence.

EDEBİYATTA YAPAY ZEKÂ VE AKTÖR-AĞ TEORİSİ: KAZUO ISHIGURO’NUN BENİ ASLA BIRAKMA VE KLARA İLE GÜNEŞ ROMANLARI

Abstract

Sağlık, hukuk, bankacılık sektörlerinde yaygın bir kullanım alanına sahip yapay zekâ, günlük hayat pratiklerinde vazgeçilmez niteliğini arttırdıkça salt teknik odaklı bir kavram olmaktan çıkmıştır ve artık edebiyat ve sosyoloji başta olmak üzere sosyal bilimlerin de inceleme konusu haline gelmiştir. Bu çalışmada, yapay zekânın etkilerinin edebiyata yansıdığı örnekler olarak Beni Asla Bırakma ve Klara ile Güneş romanları seçilmiştir. 2017 yılında Nobel Edebiyat Ödülü’ne layık görülen Japon asıllı İngiliz yazar Kazuo Ishiguro her iki romanında, ileri teknolojinin geldiği seviye itibariyle oluşturduğu kurgu evreninde, insan ve insan-olmayan karakterleri yan yana getirir. Bu yönüyle eserlerin, insan dışı varlıkları da bir aktör kabul ettiği tespit edilmiştir. Bu sebeple çalışmada yöntem olarak, sosyolog Bruno Latour’un aktör-ağ teorisi kullanılmıştır. Bu teoriye göre, sadece insana eyleyen olma işlevini bahşeden geleneksel sosyoloji anlayışı toplumun bileşenleri konusunda yanılır. Latour, teorisi uyarınca ‘ortaklıkların sosyolojisi’ adını verdiği yaklaşımı ile aktör olma işlevinin hem insan hem de insan-olmayan varlıklardan oluşabileceğini anlatır. Bu çalışma, Ishiguro’nun iki romanını kapsamına alarak yapay zekâ konusunun, sosyolojik bir yöntem olan aktör-ağ teorisi ile edebiyata nasıl yansıdığını incelemeyi amaçlamıştır. Distopik ayrıntıların da belirgin olduğu Ishiguro romanlarında, insan dışı varlıkların bir aktör olarak yer aldığı ve en nihayetinde toplumsal bileşenleri yeniden oluşturmak gerektiği üzerinde düşündürdüğü sonucuna varılmıştır.

Keywords

Kazuo Ishiguro, ‘Beni Asla Bırakma’, ‘Klara ile Güneş’, aktör ağ teorisi, yapay zekâ, yapay zekâ sosyolojisi.

References

• Adaş, E. B. ve Erbay, B. (2022). “Yapay Zekâ Sosyolojisi Üzerine Bir Değerlendirme”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 21(1), 326-337.
• Booker, M K. (2012). “Ütopya, Distopya, Toplumsal Eleştiri”, Ütopya ve Distopya Notos: Öykü İki Aylık Edebiyat Dergisi, S: 36:, 35- 46.
• Chatfield, T. (2013). Dijital Çağa Nasıl Uyum Sağlarız?, (Çev: Levent Konca), Sel Yayıncılık, İstanbul.
• Çelebi, V. ve İnal, A. (2019). “Yapay Zekâ Bağlamında Etik Problemi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 66, 651-661.
• Demir, A. (2018). “Ölümsüzlük ve Yapay Zekâ Bağlamında Trans-Hümanizm”, AJIT-e: Online Academic Journal of Information Technology, Cilt/Vol: 9, Sayı/Num: 30.
• Gözen, H. & Edman, T. B. & Arıkan, A. & Dağ, Ü. & Dülger, O. ve Güdücü, B. (2022). “Bir Klonun Günlüğünden: Posthümanizm, Transhümanizm, Distopya ve Beni Asla Bırakma”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 39(1), 144-160.
• Gürova, E. (2021). “Klara ile Güneş: Dijitalleşen Bir Çağda İnsan Olmak”, Kültür Araştırmaları Dergisi, 10, 69-81.
• Ishiguro, K. (2022). Klara ile Güneş, 3. Baskı, (Çev: Lale Akalın), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Ishiguro, K. (2023). Beni Asla Bırakma, 30. Baskı, (Çev: Mine Haydaroğlu), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Korkmaz, F. (2020). “Kazuo Ishıguro’nun Beni Asla Bırakma ile Çetin Altan’ın 2027 Yılının Anıları Romanlarının Distopik Açıdan Mukayesesi”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 12, Sayı: 24, 1-8.
• Körlü Topan, A. (2024). Aktör-Ağ Teorisi Açısından Yapay Zekâ ve İletişim, (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Radyo Tv Sinema Anabilim Dalı.
• Latour, B. (2021). Toplumsalı Yeniden Toplama: Aktör-Ağ Teorisine Bir Giriş, (Çev. Nüvit Bingöl), Tellekt (Can Sanat Yayınları), İstanbul.
• Oruç, D. (2024). “A promise of ‘The Good Place’: Dystopia in Kate Wilhelm’s The Funeral and Kazuo Ishiguro’s Never Let Me Go”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (38), 1431-1441.
• Öztemel, E. (2020). “Yapay Zekâ ve İnsanlığın Geleceği”, Bilişim Teknolojileri ve İletişim: Birey ve Toplum Güvenliği, (Ed: Muzaffer Şeker, Yasin Bulduklu, Cem Korkut ve Mürsel Doğrul), Türkiye Bilimler Akademisi, ss. 95 – 112, Ankara.
• Say, C. (2019). 50 Soruda Yapay Zekâ, 14. Baskı, Bilim ve Gelecek Kitaplığı, İstanbul.
• Singil, N. (2022). “Yapay Zekâ ve İnsan Hakları”, Public and Private International Law Bulletin, İstanbul Üniversitesi Yayınevi, 1-38.
• Sucu, İ. ve Ataman, E. (2020). “Dijital Evrenin Yeni Dünyası Olarak Yapay Zekâ ve Her Filmi Üzerine Bir Çalışma”, e-Journal of New Media/Yeni Medya Elektronik Dergi, Volume 4, Issue 1, 40- 52.
• Süt Güngör, P. (2022). “A eugenic attempt to create “uppor class”: Klara and the Sun by Kazuo Ishiguro”, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (31), 1523-1533.
• Şafak, Z. (2022). “Never Let Me Go: A Story of Longing for Humane Affection Tinged with Memory”, International Journal of Cultural and Social Studies, Volume 8 (Issue 2), 209-218.
• Tıkız, G. & Kavaklı, N. ve & Özözen Danacı, M. (2018), “Yeni Dünya Düzeninde Hüzünlü Bir Kabullenmişlik ve Yabancılaşma: Kazuo Ishıguro’nun Beni Asla Bırakma Adlı Eseri”, 1. Uluslararası Sosyal Bilimlerde Kritik Tartışmalar Kongresi (ICCDSS’18), Tam Metin Bildiri Kitabı, 90-102.
• Yılmaz, T. (2020). “X Faktörü: Ishiguro’nun Beni Asla Bırakma Adlı Romanında İnsanlık Onuru”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(Aralık Özel Sayı), 205-222.
• Yılmaz, E. (2023). “Sosyal Medya Mecraları ile Birey Arasındaki İlişkiye Bruno Latour’un Aktör-Ağ Teorisi Açısından Bir Bakış”, Düşünce ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 53-69.
• https://www.bookbrowse.com/author_interviews/full/index.cfm/author_number/477/kazuo-ishiguro Erişim Tarihi: 28.08.2024
• https://www.npr.org/2021/03/17/978138547/kazuo-ishiguro-draws-on-his-songwriting-past-to-write-novels-about-the-future Erişim Tarihi: 28.08.2024
• https://www.gazeteduvar.com.tr/gulten-akin-siirinde-ortakligin-insasi-araziyi-duzlestirmek-haber-1609257 Erişim Tarihi: 30.08.2024
• https://t24.com.tr/k24/yazi/edebiyat-calismalari-latour-ag-modeli,2394 Erişim Tarihi: 30.08.2024