MODERNLEŞME VE TÜRK KADINI: TÜRK OCAKLARI KONFERANSLARININ ETKİSİ

Year 2025, Issue: 68, 419 - 438, 12.05.2025

Sezen Karabulut

https://doi.org/10.30794/pausbed.1611374

Abstract

Bu çalışmanın konusu, Türk Ocakları’nın Cumhuriyetin ilk yıllarında Türk kadınının eşitlik mücadelesine verdiği desteği değerlendirmektir. Bu bağlamda Ocak’ta gerçekleşen 1924, 1926 ve 1930 tarihli kadın konferansları incelenmiştir. Genç cumhuriyetin, kadınların toplumsal ve siyasal alanda daha aktif bir rol üstlenmeleri hedefine katkı sağlayan bu etkinlikler aynı zamanda modernleşme sürecinin bir parçasını da oluşturmuştur.
Türk Ocakları ile ilgili birçok müstakil çalışma gerçekleştirilmiş, tez çalışmaları yapılmış ve makaleler yazılmıştır. Ancak Türk Ocaklarının kadın hakları konusunda da önemli çalışmaları olduğu görülmüş ve bu konuda müstakil bir çalışmanın olmaması nedeniyle bu makale kaleme alınmıştır.
Ocağın kadın konferanslarını analiz edebilmek için dönemin süreli yayın literatürü incelenmiştir ve buradaki konferans kayıtları tespit edilip değerlendirilmiştir. Böylece kadınların mücadelesini belgeleyen birincil kaynaklar ve yanı sıra çeşitli ikincil kaynaklar incelenmiştir. Bu konferanslarda Halide Edip ve Nezihe Muhiddin gibi önemli isimlerin yer aldığı ve kadınların, çalışma hayatına katılımı, siyasal ve sosyal hakları gibi konuların ele alındığı görülmüştür. Önemli katılımcılar eliyle farkındalık yaratan bu konferanslar, belirli bir zümreye yönelik olmayıp geniş kitlelere de hitap etmiş ve dönemin basınının dikkatini çekmiştir. Vakit, Tanin, Yeni Gün, Hâkimiyet-i Milliye ve Milliyet gazetelerinde yer alan yazılar, Cumhuriyet’in modernleşme sürecinde kadın meselesine verilen önemi gözler önüne sermekte ve Türk Ocaklarının kadın hakları konusundaki katkısını belgelemektedir.

Keywords

Türk Ocağı, Kadın, Konferans, Kadın Hakları, Modernleşme, Türkiye Cumhuriyeti

Thanks

Teşekkür ederim.

MODERNIZATION AND TURKISH WOMEN: THE IMPACT OF TURKISH HEARTH CONFERENCES

Abstract

The subject of this study is to evaluate the support given by the Turkish Hearths to Turkish women's struggle for equality in the early years of the Republic. In this context, the women's conferences held in January in 1924, 1926, and 1930 are analysed. These events, which contributed to the young republic's goal of women assuming a more active role in the social and political sphere, also constituted a part of the modernisation process.
Many independent studies, theses, dissertations, and articles have been written about the Turkish Hearths. However, it has been observed that the Turkish Hearths also carried out important activities on women's rights, and this article has been written due to the lack of an independent study on this subject.
In order to analyse the women's conferences of January, the periodical literature of the period was examined, and the conference records were identified and evaluated. Thus, primary sources documenting women's struggles as well as various secondary sources were analysed. It was observed that important names such as Halide Edip and Nezihe Muhiddin took part in these conferences, and issues such as women's participation in labour life, political and social rights were discussed. These conferences, which created awareness with the help of important participants, were not aimed at a certain group of people, but also appealed to the masses and attracted the attention of the press of the period. The articles in Vakit, Tanin, Yeni Gün, Hâkimiyet-i Milliye and Milliyet newspapers reveal the importance given to the women's issue in the modernisation process of the Republic and document the contribution of the Turkish Hearths to women's rights.

Keywords

Turkish Hearths, Women, Conference, Women, Modernization, Republic of Türkiye

References

• Hâkimiyet-i Millîye
• “Kadınların İntihap Haklarına Dair Konferans” (1930). Hâkimiyet-i Milliye, 4 Nisan.
• “Kadınların İntihap Hakkına Dair” (1930). Hâkimiyet-i Milliye, 3 Nisan.
• Milliyet
• Milliyet “Kadınların İntihap Etme Hakkı” (1930). Milliyet, 6 Nisan.
• Türk Yurdu
• “Şuun” (1926). Türk Yurdu, Cilt 3, Sayı 16, s. 457-460.
• “Türk Kadınlarının İntihap Hakkına Dair Mühim Bir Konferans” (1930). Türk Yurdu, Cilt 4, Sayı 24, s. 60-68.
• Abbas İshaki (1926). “Türk Kadını”, Türk Yurdu, Cilt 23, Sayı 6, s. 46-50.
• Tanin
• “Türk Hanımlarının Mühim Bir İçtimâı” (1924), Tanin, 18 Ocak.
• Güzide Osman (1924), “Hanımlarımız Arasında”, Tanin, 19 Ocak.
• Leyla Reşit (1924). “Hukûk-ı Âile Kararnamesi Münasebetiyle”, Tanin, 26 Ocak.
• Nebihe Necmettin (1924). “Türk Ocağında Kongrans”, Tanin, 21 Ocak.
• Vakit
• “Afet Hanımın Konferansı” (1930). Vakit, 4 Nisan.
• “Hanımlarımızın İçtimaı” (1924). Vakit, 18 Ocak.
• “Hazırlık! Kadın Birliği Belediye Namzet Azalarını Seçiyor” (1930). Vakit, 31 Mart.
• “İstanbul Kadınları Belediye İntihabatına İştirak Hakkından İstifade Edemeyecekler Mi?” (1930), Vakit, 25 Mart.
• Mehmet Asım (1924). “Hukûk-ı Âile Kararnamesi”, Vakit, 19 Ocak.
• Yenigün
• A.H. (1924). “Açık Ses”, Yenigün, 22 Ocak.
• S.S. (1924). “Kadınlar Âleminde”, Yenigün, 23 Ocak.
• Kitaplar
• Acar, İ. (2005), Türk Ocakları, Türk Ocakları Balıkesir Şubesi Kültür Yayınları, Balıkesir.
• Adıvar, H. E. (1996), Mor Salkımlı Ev, Özgür Yayınları, İstanbul.
• Caparol, B. (1982), Kemalizm ve Kemalizm Sonrası Türk Kadını, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
• Çakır, S. (1994), Osmanlı Kadın Hareketi, Metis Yayınları, İstanbul.
• Çankaya, S. (2015), Sabiha Sertel: Roman Gibi Bir Hayat, Can Yayınları, İstanbul.
• Enginün, İ. (2019), Halide Edip Adıvar, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• Kaplan, L. (1998), Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• Karabulut, S. (2020), “Millî Mücadele’nin Gözardı Edilen Toplumsal Hareketleri: 1919 Fatih, Üsküdar ve Kadıköy Mitingleri”, Ed: Yasemin Avcı, Umut Karabulut, Sezen Karabulut, Osmanlı Payitahtında Siyasi Muhalefet ve Protesto Kültürü, Libra Yayıncılık, İstanbul.
• Karakışla, Y. S. (2015), Osmanlı İmparatorluğunda Savaş Yılları ve Çalışan Kadınlar, Kadınları Çalıştırma Cemiyeti (1916-1923), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kurnaz, Ş. (1991), Cumhuriyet Öncesi Türk Kadını, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları, Ankara.
• Sarınay, Y. (1994). Türk Millîyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları, Ötüken Yayınları, İstanbul.
• Tekeli, Ş. (1982), Kadınlar ve Siyasal Toplumsal Hayat, Birikim Yayınları, İstanbul.
• Tunaya, T. Z. (1988), Türkiye’de Siyasal Partiler, C. 1 İkinci Meşrutiyet Dönemi, 2. Baskı, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Üstel, F. (1997), İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk Millîyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1931), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Zihnioğlu, Y. (2003), Kadınsız İnkılap: Nezihe Muhiddin, Kadınlar Halk Fırkası ve Türk Modernleşmesi, Metis Yayınevi, İstanbul.
• Makaleler
• Akyüz, K. (1986), “Türk Ocakları”, Belleten, C. 50, Sayı: 196, s. 201-228.
• Arığ, A.S. (2020), “Şapka İnkılabı”, Atatürk Ansiklopedisi (Online Ansiklopedi). Elde edilme tarihi: 14.12.2024, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/sapka-inkilabi/?pdf=5955&form=MG0AV3.
• Güneş, G. (1998), “Türk Devrimi ve İzmir Türk Ocağı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C: 3, Sayı: 8, s. 115-135.
• İnsel, A. D. İ. (1984), “Kadın Dergilerinin Evrimi”, Türkiye’de Dergiler ve Ansiklopediler (1849-1984), İstanbul, s. 163-179.
• Kanter, B. (2021), “Terakki-i Muhadderât ve Hanımlara Mahsus Gazete’de Öteki Ya Da Rol Model: Avrupalı ve Amerikalı Kadınlar”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, Sayı: 26, s. 29-56.
• Kaymaz, İ. Ş. (2010), “Çağdaş Uygarlığın Mihenk Taşı: Türkiye’de Kadının Toplumsal Konumu”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 46, Güz/2010, s. 333-366.
• Pınar, M. (2015), “Adana Türk Ocağı ve Faaliyetleri (1923-1931), Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 8, Sayı: 41 (Aralık 2015), s. 537-552.
• Tansel, F. A. (1979), “Türk Gücü Derneği”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi Yayını, Ahmet Caferoğlu Özel Sayısı, Fasikül: 1, Sayı: 10, s. 1-18.
• Tuna, S. (2016), “Mütareke İstanbul’unda Türk Sanayi Sergisi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C: XVI, Sayı: 32 (Bahar), s. 243-287.
• Unat, N. A. (1982), “Toplumsal Değişme ve Kadın”, Türk Toplumunda Kadın, Ed. Nermin Abadan Unat, Ekin Yayınları, İstanbul, s. 1-31.
• Usta, V, Usta, B. B. (2016), “II. Meşrutiyet ve Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Kadın”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Sayı: 20, s. 225-274.
• Yiğitbaş, M., Özdemir, H. (2021), “Türkçü Bir Dergi: Halka Doğru ve Şiir Dünyası”, Edebi Eleştiri Dergisi, Takvîm-i Vekâyi’den 1928 Yılına Süreli Yayınlar ve Edebiyat Özel Sayısı (Aralık 2021), s. 249-263.
• Tezler
• Karaer, İ. (1989), Türk Ocakları ve İnkılâplar, (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi.
• Beyan ve Açıklamalar (Disclosure Statements)
• 1. Bu çalışmanın yazarları, araştırma ve yayın etiği ilkelerine uyduklarını kabul etmektedirler (The authors of this article confirm that their work complies with the principles of research and publication ethics).
• 2. Yazarlar tarafından herhangi bir çıkar çatışması beyan edilmemiştir (No potential conflict of interest was reported by the authors).
• 3. Bu çalışma, intihal tarama programı kullanılarak intihal taramasından geçirilmiştir (This article was screened for potential plagiarism using a plagiarism screening program).