İNGİLİZLERİN KIBRIS ADASINDA ARKEOLOJİK FAALİYETLERİ (1878-1914)

Year 2025, Issue: 69, 315 - 323, 18.07.2025

Rehşan Yıldız

https://doi.org/10.30794/pausbed.1611583

Abstract

XIX. yüzyıl sonlarında yapılan savaşta Rusya’nın Osmanlı Devleti'ne karşı birçok kazanımı oldu. Bu savaş neticesinde Ayastefanos Antlaşması yapıldı. Ortaya çıkan bu durum İngiltere'nin sömürgelerine giden yolun zarar görme ihtimalini artırıyordu. Bu nedenle İngiltere anlaşmaya müdahil oldu ve Osmanlı Devleti'nin stratejik öneme sahip olan adası Kıbrıs’ın yönetimini geçici olarak devralmayı teklif etti. Karşılığında ise Berlin Kongresi'nde kendilerini destekleyeceklerini bildirdi. Yapılan teklif kabul edilince ada İngiliz yönetimine girdi ve adanın tüm çalışmalarıyla beraber eski eserlerle ilgili faaliyetler de İngilizlerin gözetiminde gerçekleşmeye başladı. Ancak İngilizler ilk dönemler eski eserlere yeterince ilgi göstermedi ve kazılara bazı kısıtlamalar getirdi. Fakat kazıların engellenmesi adaya olan ilginin azalması riskini doğurdu ve bir süre sonra bu kısıtlamalar kazıların bilimsel olması şartıyla kaldırıldı. Nitekim 1878’den önce Lang, Sandwith, Ceccaldi, Cesnola ve Pierides gibi arkeologlar tarafından gerçekleştirilen kazılar bundan sonra İngiliz yönetimi sırasında adada bulunan Alessandro Cesnola, Richter, Myres gibi arkeologlar tarafından gerçekleşti. Bu çalışmada Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşiv vesikaları, yerli ve yabancı birçok araştırma ve inceleme eser incelenerek 1878 yılında İngilizlerin Kıbrıs ilhakı sırasında adada gerçekleştirilen eski eser araştırmaları hakkında bilgi verildi.

Keywords

Myres , Mağusa Taşları , Asar-ı Atika , Cesnola , Richter

Supporting Institution

Bu çalışmaya Dicle Üniversitesi Bilimsel Araştırma Koordinatörlüğü (Dübap) tarafından da destek sağlanmıştır

Project Number

Proje no: SOBE.23.001

ARCHAEOLOGICAL ACTIVITIES OF THE BRITISH ON THE ISLAND OF CYPRUS (1878-1914)

Abstract

In the war at the end of the nineteenth century, Russia had many gains against the Ottoman Empire. As a result of this war, the Treaty of Hagiastefanos was made. This situation increased the possibility of damage to the road to England's colonies. For this reason, Britain intervened in the agreement and offered to temporarily take over the administration of Cyprus, the strategically important island of the Ottoman Empire. In return, he announced that they would support them at the Berlin Congress. When the proposal was accepted, the island came under British rule, and all the works of the island, as well as the activities related to the antiquities, began to take place under the supervision of the British. However, the British did not show enough interest in antiquities in the early periods and imposed some restrictions on excavations. However, the obstruction of the excavations risked a decrease in interest in the island, and after a while these restrictions were lifted on the condition that the excavations were scientific. As a matter of fact, the excavations carried out by archaeologists such as Lang, Sandwith, Ceccaldi, Cesnola, and Pierides before 1878 were carried out by archaeologists such as Alessandro Cesnola, Richter and Myres, who were on the island during the British rule. In this study, the documents of the Presidential Ottoman Archive and many domestic and foreign research and examination works were examined, and information was given about the antiquities research carried out on the island during the annexation of Cyprus by the British in 1878.

Keywords

Famagusta Stones, , Myres , Asar-ı Atıka, , Cesnola , Richter

Project Number

Proje no: SOBE.23.001

References

• Arşiv Belgeleri
• BOA, HR.SFR.3… M-263-25, 24-07-(1878)
• BOA, HR.SFR.3…456- 33 M-22-03-(1896)
• BOA, A.} DVN. MKL. / 12-5 Asar-ı Atika Nizamnamesi
• BOA, HR.SFR.3…456-26 M-17-03-1896).
• Kütüphane Kaynakları Düstür 1279 (1863) TTK Kütüphanesi, Kayıt No: 1731 Yer No: A 918
• Süreli Yayınlar
• Takvimi Vekâyi (1284-1 Zilkade)1 Şubat 1869.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Abacıoğlu E. (2022). Neden Kıbrıs?: Sir Samuel White Baker, Sir Henry Rider Haggard ve William Hurrell Mallock’un Seyahatnamelerinde Kıbrıs Adası, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Enstitüsü, Antalya,
• Balıkçıoğlu, E. (2012). The Times Gazetesine Göre Kıbrıs (1878- 1914), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü, Sakarya.
• Blue Books, Great Britain And Turkey Of, June 4 1878, London, Printed By Harrison And Sons.
• Cesnola A. P. D. (1884). Salamis In The Island Of Cyprus, Whiting&Co., Lim 30&32 Sardinia St., Lincoln’sIin Fields. London.
• Çalan, G. E. Z. Ercoşkun, E. (2022). The Times’a Göre Cesnola Kardeşlerin Kıbrıs’taki Arkeolojik kazı Faaliyetleri, Otam Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 51. 127-140,
• Çelik, C. (2021). The American Consul Cesnola Brothers And The Fate Of Antiquities Otoman Cyprus, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 11, S.22, 265-296
• Debes, T. (2018). 40 Yıllık Yazılarım Mağusa- Tarih- Kültür- Eleştiri- Sanat- Gastronomi, Doğu Akdeniz Üniversitesi, Famagusta
• Doğançay, S. (2022). Amerika Konsolosu Cesnola’nın Kıbrıs’taki Arkeolojik Çalışmaları, Gaziantep University Journal Of Social Sciences, 21, 3, ss.1680-1698
• Doğançay, S. (2022). İngiliz Arkeologların Karkamış’taki Faaliyetleri, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (30), s. 83-99
• Erdoğdu, M. A. (2017). Kıbrıs Notları, Er Yayınları, İstanbul
• Günay, N. (2007). Kıbrıs’ın İngiliz İdaresine Bırakılması ve Bunun Anadolu’da Çıkan Ermeni Olaylarına Etkisi, Gazi Akademik Bakış, Cilt. 1. Sayı, 1. Ss. 115-126
• Hook, G. R. (2009). Britons In Cyprus, 1878- 1914, The University Of Texas At Austin, Doktor Dissertation
• Hill, G. (2016). Kıbrıs Tarihi, Osmanlı ve İngiliz İdaresi Dönemi (1571- 1948) (Çev,) Nazım Can Serbest, İstanbul, İşbankası Kültür Yayınları
• Kiely, T. (2010). Charles Newton and Archaeology Of Cyprus, Cahiers du Centre d’Etudes Chypriotes, Volume 40, pp.231-251, p.238
• Kızılduman, B. (2008). Kıbrıs’ta Arkeolojik Çalışmaların Yasal boyutu ve Kaleburnu Kral Tepesi Kurtarma Kazısı Projesi, Hacettepe Üniversitesi Arkeoloji Bölümü 10.Kuruluş Yılı Etkinliği Batı ve doğu Akdeniz Geç Tunç Çağı Kültürleri Üzerine Yeni Araştırmalar Sempozyumu
• Leriou, A. (2015). The Discovery Of Ancient Cyprus: Archaeological Sponsorship FromThe 19th Century To The Present Day, (Ed. Zetta Theodoropoulou Polychroniadis, and Doniert Evely) AEGIS, Essays In Mediterranean Archaeology, pp.221-235
• Leriou, A. (2007). The Hellenisation Of Cyprus: Tracingits Beginnings (An Updatede Version), Chypre, une Stratigraphie de l’identité. Rencontres Scientifiques en Ligne de la Maison de l’Orent et de la Méditerranée, Lyon
• Matthaus, H. (2007). The Royal Tombs Of Tamassos: Burial Gifts, Funeral Architecture and Ideology, Cahiers du Centre d’Etudes Chypriotes, Volume 37, Hommage a Annie Caubet ss.211-230
• Karageorghis, V. Mertens, J. R. Rose M. E. (2000). Ancient Artb From Cyprus: The Cesnola Collection In The Metropolitan Museum Of Art, The Metropolitan Museum Of Art, New York
• Myres, J. L. (1899). Richter M. O. A Catalogue of the Cyprus Museum, Oxford at the Clarendon Press
• Nikolaou, P. (2013). The Diaspora of Cyriot Antiquities And The British Museum (1860-1900), The University of Exeter, as a Thesis Degree of Doktor of Philosophy in Geography
• Reeve, A. (2020). The Archaeological Activities Of The Scot- Stevensons İn Cyprus, 1878-1883, Bulletin History Of Archaeology, 30.1.7 pp1-13
• Saville, C. A. R. (1878). Cyprus, Compiled in The Intelligence Branch, Quarter Master Genaral’s Department, Horse Guards. Printed Under The Superintendence Of Her Majesty’s Stationery Office, London
• Stanley, P. N. (2018). IIicit Excavation: The Trial Of Alessandro Palma di Cesnola İn Cyprus İn 1878, The Antiquaries Journal, Volume 98, pp. 297-317https://www.academia.edu/42757405/Illicit_excavation_The_trial_of_Alessandro_Palma_di_Cesnola_in_Cyprus_in_1878
• Şahin, G. (2022). XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Kıbrıs’ta Diplomat Arkeologların Eski Eser Araştırmaları, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, 77, 259-295
• Özgünel, C. (2007). Kıbrıs Salamis Kazılarının Dünü ve Bugünü, Anadolu Dergisi, sayı 33, ss.1-8
• Ulbrich, A. Kiely, T. (2012). Britain and Archaeology of Cyprus. I. The Long 19th Century Cahiers Du Centre d’Etudes Chypriotes, Volume 42 pp.305-356
• Ülgen, A. (2015). Kıbrıs Fatihi Lala Mustafa Paşa’nın Adıyla Anılan Gazimağusa’daki Ulu Cami, Prof.Dr. Selçuk Mülayim Armağan, (Ed. Aziz Doğanay), Sanat Tarihi Araştırmaları, Lale Yayıncılık, İstanbul
• https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG59684 Erişim Tarihi 17.11.2024
• https://www.britannica.com/biography/Charles-Thomas-Newton Erişim tarihi 17-11-2024).
• https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG62058 Erişim Tarihi: 11-10-2023
• https://web.prm.ox.ac.uk/rpr/index.php/article-index/12-articles/769-all-cesnola-sales.html Erişim Tarihi: 09-10-2023