SAFEVİ DÖNEMİ MİNYATÜRLÜ CİLT KAPAKLARININ TASVİR SANATI AÇISINDAN İNCELENMESİ

Year 2025, Issue: 71

Tuba Subaşı Adıbelli

https://doi.org/10.30794/pausbed.1631168

Abstract

İslam sanatlarının özellikle kitap sanatlarının en önemli örneklerini XVI. yy.’da Safevi Döneminde görmekteyiz. Safevi Devleti XVI. yy başında Şah İsmail’in Tebrizi alması (1502) ile kurulmuştur. Akabinde Şiraz (1503) ve Herat (1510) gibi önemli şehirlerin fethedilmesi de zengin bir sanat okulunun temellerinin atılmasını sağlamıştır. Böylece Safevi sanatı zengin bir üslup geliştirmiştir.
Topkapı Sarayı Kütüphane envanterlerinde bulunan Safevi Dönemi’ne ait yazma eserlerden dönemi temsil eden altı yazmanın minyatürlü cilt kapakları araştırma kapsamına alınmıştır. Çalışmanın amacı 16. yüzyılda tasvir sanatı açısından önemli bir evre olan Safevi dönemini incelemek, Safevi Dönemi minyatür sanatını detaylı tanımak ve bu dönem tasvir araştırmalarına katkı sunmaktır. İncelenen dönemin minyatürlü cilt kapaklarının sayıca azlığı bu eserlerin bilimsel olarak incelenerek literatüre kazandırılması açısından önemlidir. Ayrıca bu eserlerin tezyini özellikleri dönemin üslubunu anlatması açısından da ayrı bir öneme sahiptir. İncelenen eserlerin ciltleri ile tezhipli ve minyatürlü sayfalarının da bir bütünlük içinde olmaları bu dönem hakkında detaylı yorum yapma imkânı tanımaktadır. Ciltlerin ön ve arka sayfalarının, mikleb ve sertablarıyla kompozisyon bütünlüğü içinde olmaları, gösterişli ve detaylı tasvirler içerdikleri tespit edilmiştir. İşçilik kalitesi, renk ve form bakımından seçkin bir yere sahip bu eserlerin detaylı analizi ve tasarım özelliklerini ortaya çıkararak bu yönde yapılacak çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Keywords

İslam Sanatları , Kitap Sanatları , Safevi Dönemi , Tasvir Sanatı , Tebriz Ekolü

EXAMINATION OF SAFAVID PERIOD MINIATURE SKIN COVERS IN TERMS OF DEPICTION ART

Abstract

We see the most important examples of Islamic arts, especially the arts of the book, in the Safavid Period in the 16th century. The Safavid State was founded at the beginning of the 16th century with Shah Ismail's conquest of Tabriz (1502). The subsequent conquest of important cities such as Shiraz (1503) and Herat (1510) laid the foundations of a rich school of art. Thus, Safavid art developed a rich style.
Among the manuscripts belonging to the Safavid period in the Topkapı Palace Library inventories, the binding covers of six manuscripts representing the period were included in the scope of the research. The aim of the study is to take a look at the Safavid period, which was an important phase in terms of depiction art in the 16th century, to know the miniature art of the Safavid Period in detail, and to contribute to depiction research in this period. Since the volume covers with miniatures of the examined period are few in number, it is important that these works be examined scientifically and included in the literature. In addition, the decorative features of these works have a special importance in terms of expressing the style of the period. The integrity of the bindings and illuminated and miniature pages of the works examined provides the opportunity to make detailed comments about this period. It has been determined that the front and back pages of the volumes are in compositional integrity with their miklebs and sertabs and contain ostentatious and detailed depictions. It is thought that the detailed analysis and design features of these works, which have a distinguished place in terms of workmanship quality, color, and form, will contribute to the studies to be carried out in this directio

Keywords

İslamic Arts , Book Arts , Safavid Period , Art of Description , Tabriz School

References

• Abd-ol-Majid Hosseini Râd. (2005). Iranian Masterpieces Persian Painting (pp. 17–34). Tahran Museum of Contemporary Art.
• Ahmet Saim Arıtan. (1993). Ciltçilik. TDV İslam Ansiklopedisi ( 551–557).
• Ahmet Saim Arıtan. (2017). Karamanoğulları Cild Sanatı. DEKSAD.
• David J. Roxbourgh. (2004). The Persian Albüm (1400-1600) Dıspersal to Collection. Yale Üniversity Press.
• Ernst Kühnel. (1962). Dıe Kunst Des Islam. Alfred Kröner Verlag.
• Fethi Ethem Karatay. (1961). Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Farsça Yazmalar Kataloğu.
• Filiz Çağman, & Zeren Tanındı. (1979). Topkapı Sarayı Müzesi İslam Minyatürleri.
• Gene. R.Garthwate. (2011). İran Tarihi( Pers İmparatorluğundan Günümüze). İnkılap Yayınevi.
• Güner İnal. (1984). Onyedinci Yüzyıldan Bir Hafız Divan’ının Desenlerinde Resim Ve Metin İlişkisi. In Günsel Renda (Ed.), Suut Kemal Yetki’e Armağan (pp. 165–204). Hacettepe Üniversitesi Armağan Dizisi:1.
• Lale Uluç. (2006). Türkmen Valiler Şirazlı Ustalar Osmanlı Okurlar XVI. Yüzyıl Şiraz El Yazmaları. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Mahmood Shaloosi. (2005). Iranian Masterpieces of Persian Painting. Tahran Museum of Contemporary Art.
• Marianna Shreve Simpson. (1995). Sultan Ibrahim Mirza’s Haft awrang: a princely manuscript from sixteenth-century Iran. New Haven: Yale University Press.
• Mehdi Hosseini. (2018). Khamsa of Nizami and Painters of Three Schools. In The Khamsa of Nizami Shah Tahmab (p. 8). İran İslam Cumhuriyeti Sanat Akademisi.
• Naciye Detseli. (2024). Topkapı Sarayı Kütüphanesi’nde Tezhipli Bir İlhanlı Kur’ân-ı Kerîm Cüzü (TSK EH 249). İstem, 44, 561–580. https://doi.org/doi.org/10.31591/istem.1567933
• Serpil Bağcı, Filiz Çağman, Günsel Renda, Z. T. (2006). Osmanlı Resim Sanatı. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Stuart Cary Welch. (1972). A_Kings_Book_of_Kings_The_Shah_nameh_of_Shah_Tahmasp. The Metropolitan Museum of Art.
• The Shahnamed of Shah Tahmasb. (2013). MATN Institute, The Iranian Academy of Arts.
• Tuba Subaşı Adıbelli. (2024). Safevi Dönemi Tebriz Ekolü Minyatürlerinde Tekstil (Basılmamış Doktora Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Tuba Subaşı Adıbelli. (2024). Topkapı Sarayı Kütüphanesine Kayıtlı H.2154 Nolu Behram Mirza Albümünün Tekstil Tasarım Özellikleri Açısından İncelenmesi. Milli Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, 26, 39–57.
• Tuba S. Adıbelli, & Yıldırım, M. (2024). Safevi Dönemi Hükümdarlık Sembolü: Kızılbaş Tacı/Tac-ı Haydari. İstem, 43, 119–134. https://doi.org/https://doi.org/10.31591/istem.1468669.
• Uğraşkan, Erol - Naddah, Sami. “İslam Maden Sanatında İnsan Başlı Yazılar”. İSTEM 43 (Haziran2024), 311-332. https://doi.org/10.31591/istem.1468872.
• Zeren Tanındı. (1996). Türk Minyatür Sanatı. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Zeren Tanındı. (2012). Başlangıcından Osmanlı’ya Tezhip Sanatı. In Ali Rıza Özcan (Ed.), Hat ve Tezhip Sanatı (p. 243). Kültür ve Turizm Bakanlığı.