Geç Kapitalist Gelişme Bağlamında Osmanlı’da Şirketler

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 2, 27 - 49, 31.12.2018

Koray Yilmaz

https://doi.org/10.30586/pek.498118

Cited By: 1

Öz

Geç Kapitalist
Gelişme Bağlamında Osmanlı’da Şirketler

 

Doç. Dr. Koray R.
Yılmaz

 

Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nin
son döneminde yaşanan şirketleşme deneyimi ele alınmıştır. Bu dönem şirketleşme
deneyiminin genel çerçevesini Osmanlı Devleti’nin dünya kapitalizmi ile
entegrasyonu ve bu entegrasyon bağlamında yaşanan geç kapitalistleşme süreci belirlemiştir.
Serbest ticaret üzerinden dünya kapitalizmi ile entegrasyon kuran Osmanlı
Devleti’nde yaşanan geç kapitalistleşme süreci, esnaf şirketlerinin oluşumunu
gündeme getirmiştir. Esnaf şirketleri serbest ticaret karşısında zorlanan
esnafların buna yanıt üretebilmek noktasında geçirdikleri kurumsal dönüşüme
işaret eder. İlk olarak bu esnaf şirketlerinin özellikleri tespit edilmeye
çalışılmıştır. Diğer yandan 1850’lerden itibaren Osmanlı Devleti’nde ulaşımdan,
bankacılığa, demiryollarından, altyapı şirketlerine genel bir anonim
şirketleşme sürecinin yaşandığı da gözlenmektedir. Çalışmanın ikinci bölümü bu
şirketlerin genel özelliklerinin tespit edilmesine ve bu özelliklerle
entegrasyon biçimi arasındaki ilişkinin vurgulanmasına ayrılmıştır. Nihai
olarak bu çalışma 19.yy’da kapitalist sistemle derinleşen bir entegrasyon
sürecine giren bir coğrafya olarak Osmanlı Devleti özelinde şirketleşme
deneyiminin incelenmesine odaklanmış, bu çerçevede tespit edilen esnaf
şirketleri ve anonim şirketlerin genel nitelikleri ortaya konmaya
çalışılmıştır.    

 

Ottoman Corporations
in the Context of Late Capitalist Development

 

Assoc. Prof. Dr.
Koray R. Yılmaz

 

 

This study has focused on the
emergence of corporations in the 19th century Ottoman Empire. The general
framework of the emergence of corporations was determined by the integration of
the Ottoman Empire with the world capitalism and by the process of late capitalist
development which was realized in the context of this integration. The
integration with capitalism through free trade raised the tradesmen
corporations in Ottoman Empire. Tradesmen corporations point to the
institutional transformation of tradesmen who has less competitive in the face
of free trade. In this study, firstly, the characteristics of these tradesman
corporations have been tried to be determined. It is well known that there was
a general tendency towards emerging of joint stock corporations in some sectors
such as transportation, banking, railways and infrastructure in the second half
of the 19th century in Ottoman Empire. The second part of this study is devoted
to identifying the general characteristics of these corporations and to
highlighting these characteristics' relation with the mode of integration. In
sum, this study addresses the emergence of corporations in Ottoman Empire as a
state which became more integrated with capitalist system in the 19th century.
In this context, it tries to reveal the general characteristics of tradesmen
corporations and joint stock corporations.    

Anahtar Kelimeler

Kapitalist Gelişme, Osmanlı, Şirketleşme, Esnaf Şirketleri, Anonim Şirketler

Kaynakça

• Kaynakça
• Akyıldız A. (2005) Anka’nın Sonbaharı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Amatori, F., G. Jones (2003) Business History Around the World, Cambridge University Press.
• Autheman A. (2002) Bank-ı Osmani-i Şahane: Tanzimattan Cumhuriyet’e Osmanlı Bankası
• Berghof, H. (2001) Business History, içinde International Encyclopedia of the Social and Behavioral Sciences.
• Bina, C and B. Yaghmaian (1991) Post-war Global Accumulation and the Transnationalisation of Capital. Capital and Class 43, Spring 107-130
• Bryan, D. (1995) The Internationalisation of Capital and Marxian Value Theory, Cambridge Journal of Economics, Vol. 19, No.3, 421-440
• Clarke, S (1974) The Development of Capitalism. Perspectives on Work, Welfare and Society. Serial Editor: Ian Clegg, First Publ. Sheed and Ward Ltd.
• Çizakça M.(1999) İslam Dünyasından ve Batı’da İş Ortaklıkları Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları
• Edhem E.(1997) 135 yıllık bir hazine: Osmanlı Bankası arşivinde tarihten izler, İstanbul: Osmanlı Bankası
• Eldem E.(1999) Osmanlı Bankası Tarihi, İstanbul: Osmanlı Bankası
• Gedikli F. (1998) Osmanlı Şirket Kültürü, XVI.-XVII. Yüzyıllarda Mudarebe Uygulaması, İstanbul: İz Yayıncılık
• Gülersoy Ç.(1989) Tramvay İstanbul’da, İstanbul: İstanbul Kitaplığı
• Güvemli, Güvemli (2015), Türk Ticaret Kanunlarının Türk Muhasebe Düşüncesinin Gelişmesindeki Etkileri, MUFTAV Dergisi, 26-50
• İbasalilgiller A (1999) Türkiye`de muhasebe ve muhasebe mesleğinin tarihi, Yüksek Lisans Tezi.
• İslamoğlu, H., Ç.Keyder (1977) Agenda for Ottoman History, Review I, 1 31-55.
• İslamoğlu, H (1983) Osmanlı Tarihi ve Dünya Sistemi: Bir Değerlendirme, Toplum ve Bilim 23, 9-39
• Kasaba, R (1993) Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi, Belge Yayınları.
• Kay, G (1975) Development and Underdevelopment, A Marxist Analysis. Palgrave.
• Kayserilioğlu R. S.(1998) Dersaadetten İstanbul’a Tramvay, İstabul: İETT Genel Müdürlüğü
• Kazgan H. (1999) Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Şirketleşme, Vakıfbank: Creative Yayıncılık.
• Koraltürk M. (1992) İstanbul'da şehiriçi ulaşımında Şirket-i Hayriye (1850-1945), Yüksek Lisans Tezi.
• Koraltürk M (1999) “İmparatorlıktan Cumhuriyete Türkiye’de Sanayi Sermayesinin Örgütlenmesi”, 75 Yılda Çarkları Döndürenler, Tarih Vakfı
• Kurmuş O (1983) Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, Ankara: Savaş Yayınları
• Ökçün G.(1971) 1920-1930 Yılları Arasında Kurulan Türk Anonim Şirketlerinde Yabancı Sermaye, Ankara: SBF
• Önsoy R.(1988) Tanzimat dönemi Osmanlı sanayii ve sanayileşme politikası, İşbankası Yayınları
• Quataert D.(1987) Osmanlı devletinde Avrupa iktisadi yayılımı ve direniş : (1881-1908), Ankara Yurt Yayınevi, (çev) Sabri Tekay
• Palloix, C (1977a) The Self-Expansion of Capital on a World Scale. Review of Radical Political Economics 9:3
• Palloix, C (1977b) Conceptualizing the Internaionalization of Capital. Translated by Margaret Bald and David Levey, Review of Radical Political Economics 9:17
• Pamuk, Ş. (1994) Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. Baskı.
• Savran S. (1986) “Eşitsiz ve Bileşik Gelişme” 11. Tez
• Taşdelen S.(2006) Piyasa Ekonomisinin Yarış Atları, İstanbul: ÜPV
• Tekeli, İ (2007) Birlikte Yazılan ve Öğrenilen Bir Tarihe Doğru, Tarih Vakfı Yurt Yayınları
• Turgut M. (1985) Japon mucizesi ve Türkiye İstanbul: Dergah Yayınları
• Tutel E. (1994) Şirket-i Hayriye, İstanbul: İletişim Yayınları
• Wallerstein, I; H. Decdeli, R. Kasaba (1983) Osmanlı İmparatorluğunun Dünya Ekonomisi ile Bütünleşme Süreci, Toplum ve Bilim, 23, 41-54.
• Weeks, J. (1998) The Law of Value and the Analysis of Underdevelopment. CDPR Discussion Paper 0498.
• Yaghmaian, B. (1990) Development Theories and Development Strategies: An Alternative Theoretical Framework, Review of Radical Political Economics, vol. 22, (2-3), 174-188
• Yerman C. ve S.Ağaoğlu (1943), Türkiye iktisadi teşkilatında Ticaret ve Sanayi Odaları, Esnaf Odaları ve Ticaret Borsaları, Ankara
• Yılmaz, R.K (2010) Mahalle Bakkalından Küresel Aktöre Arçelik, SAV Yayınları.