ÜSTÜNLÜK TEORİSİ BAĞLAMINDA KARİKATÜRLERDEKİ DİNİ FİGÜRLERİN ANALİZİ: “LEMAN” VE “UYKUSUZ” DERGİLERİ ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 13 - 33, 30.06.2024

Kazım Kandemir

Öz

Popüler kültürü unsur olarak işlev gören karikatürler kendi içerisinde birtakım mesajları barındıran, bu yönüyle kültür endüstrisinin çıkarlarına hizmet eden, toplumsal algılar oluşturan ya da söz konusu algıları dönüştüren özelliklere sahiptir. Bu bağlamda sosyoloji bakış açısıyla karikatürlerdeki dini figürlerin analizini gerçekleştirecek çalışmalar kutsala dair unsurların dönüşümünü ortaya koymak açısından önem arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı dini figürlerin şeyleştirilip popülerleştirilmesi sorununu üstünlük teorisi bağlamında, din sosyolojisi zaviyesinden karikatürlerin görsel analizini gerçekleştirilmek suretiyle ortaya koymaktır. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden biri olan görsel analiz yöntemi uygulanmıştır. Bu çerçevede “Leman” ve “Uykusuz” dergilerinin 2017-2021 tarih aralığı incelenerek, konuyla ilgili karikatürler analize tabi tutulmuştur. Söz konusu tarih aralığında siyasal gelişmelere paralel olarak dini kurumsalın etkinliğinin ve din adamlarının yetkilerinin artırılması hususunun “Leman” ve “Uykusuz” dergilerinde fazlasıyla yer edinmiş olması dergilerin seçilmesinde belirleyici olmuştur. Sonuç olarak karikatürlerde dini figürlerin stereotipleştirilerek popüler kültür unsuru haline getirildiği, dini figürlerin üstünlük kuramı üzerinden güldürmeyi amaçladığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Karikatür, Din, Üstünlük Teorisi, Dini Figürler, Görsel Analiz

Kaynakça

• Aktaş, Y. (2012). Mizah dergilerinde gençlik alt kültürlerinin temsili: Uykusuz dergisi (Yüksek lisans tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Alsaç, Ü. (1994). Türkiye’de karikatür, çizgi roman ve çizgi film. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arı, B. (2008). Gırgır ve leman dergileri örneğinden 1980 sonrası mizah basını ve muhalefet anlayışı (Yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Arık, M. B. (2004). Neden sadece gençler mizah dergisi okuyor?. MEB. Eğitim Dergisi , (57), 250-254.
• Arık, M. B. (1998). Değişen toplum değişen karikatür. İstanbul: Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
• Aşlakçı, F. (2011). Yazılı basında siyasi karikatür söylemi, 12 Haziran 2011 genel seçimlerinde ulusal gazetelerde yer alan siyasi karikatürlerin incelenmesi (Yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Altungök, İ. (2017). Uykusuz Dergisi, 12.
• Balcıoğlu, S. (1987). Cumhuriyet dönemi Türk karikatürü. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Barry, S. (2001). Kahkahanın zaferi (Çev. K. Atakay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Basat, E. M. (2014). Sözden çizgiye. Millî Folklor, 26(101), 225-236.
• Basat, E. M.(2014). Sözlü kültürün görsel mizaha yansıması: Leman, penguen ve uykusuz dergileri örneği (Doktora tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Bilgin, N. (2006). Sosyal bilimlerde içerik analizi: Teknikler ve örnek çalışmalar. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Boysal, B. (2017). Leman Dergisi, 5.
• Boysal, B. (2018). Leman Dergisi, 5.
• Collier, J., Collier, M. (1986). Visual anthropology: Photography as a research method, albuquerque. University of New Mexico Press.
• Coughlin, J. (2002). Gallows humor and its use among police officers James (Doctoral dissertation). Madison University, UMI Dissertation Information Service.
• Çeviker, T. (1986). Gelişim sürecinde Türk karikatürü (Cilt. 1). İstanbul: Adam Yayınları.
• De Koning, E., Weiss, R. L. (2002). The relational humor inventory: Functions of humor in close relationships. American Journal of Family Therapy, 30(1), 1–18.
• Demir S. T. (2016). Türkiye’de mizah dergileri kültürel hegemonya ve muhalefet. İstanbul: Seta Yayınları.
• Demir, T. (2016). Postmodern perspektiften popüler kültür ve dindarlığın yeni formları. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7 (15), 117-133.
• Dokgöz, D. (2004). Popüler kültür nesnesi olarak karikatür ya da çizginin metaya dönüşmesi. MEB. Eğitim Dergisi, (57), 285.
• Durgeç, P. (2009). Popüler kültür bağlamında mizah dergilerinin değişen işlevi: Penguen dergisi (Yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Eker, G. Ö. (2014). İnsan kültür mizah eğlence endüstrisinde tüketim nesnesi olarak mizah. Ankara: Grafiker Yayınları. Erkek, F. (2017). Kahkaha toplumdan yana: Henri bergson’un gülme yorumu. Dört Öge, (11), 1-16.
• Gökçe, O. (2006). İletişim bilimi. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Graham, E. E., Papa, M. J., & Brooks, G. P. (1992). Functions of humor in conversation: Conceptualization and measurement. Western Journal of Communication, 56(2), 161–183. https://doi.org/10.1080/10570319209374409 Güneri, C. (2008). Sanat alanı olarak mizah: Sanat, mizah, karikatür ilişkisi ve Türkiye'den üç örnek (Yüksek lisans tezi). İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Hıfzı, T. (1986). İletişimde karikatür ve toplum. Eskişehir: Eskişehir Anadolu Üniversitesi Basımevi.
• Kandemir, K. (2024). Popüler kültür ürünü olarak karikatürlerdeki dini figürlerin analizi. Ankara: İlahiyat Yayınları. Kapak. (2021). Uykusuz Dergisi, 1.
• Kaptan, A. Y. (2004). Karikatür ve popüler kültür soruşturması. MEB. Eğitim Dergisi , (57), 258.
• Karakurt, S. (2020). Uykusuz Dergisi, 15.
• Kayış, Y. (2004). Demokrat parti iktidarı döneminde siyasi karikatür (Yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir.
• Kılıç, C. (2021). Uykusuz Dergisi, 4.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir Veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(15), 170-189.
• Koloğlu, O. (2005). Türkiye karikatür tarihi. İstanbul: Bileşim Yayınevi.
• Metin, O. ve Ünal, Ş. (2022). İçerik analizi tekniği: İletişim bilimlerinde ve sosyolojide doktora tezlerinde kullanımı. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 273-294. https://doi.org/10.18037/ausbd.1227356 Morreall, J. (1997). Gülmeyi ciddiye almak, (Çev. K. Aysevener, Ş. Soyer). İstanbul: İris Yayınları.
• Naz, Y. (2021). Kolektif hafızanın derin dehliz mabedi: Ayasofya. Stratejik Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(Özel Sayı "Türk Yunan İlişkileri"), 219-231. https://doi.org/10.30692/sisad.930239
• Neuman, W. L. (2013). Toplumsal araştırma yöntemleri: Nicel ve nitel yaklaşımlar, (Çev. S. Özge). Ankara: Yayın Odası. Okutan, B. B. (2013). Karikatürlerdeki başörtülü figürlerin göstergebilimsel analizi: Penguen dergisi örneği, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (29), 9-38.
• Okutan, B. B. (2018). Türkiye’de modern medya ve stereotipleştirilen dini kimlikler, (Ed. Mustafa Tekin). İslam ve Modernlik (s.255-283). İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Özer, A. (1985). Karikatürün reklamlarda kullanımı (Yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Özer, A. (1994). Karikatür: İletişimin çizgi dili. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Özer, A. (2004). Karikatür, popüler kültür ve popüler karikatür. MEB. Eğitim Dergisi , (57), 246-249.
• Özkan, S. (2021). Leman Dergisi, 11.
• Özsüslü, İ. (2019). Leman Dergisi, 2.
• Roni, S. (2017). Leman Dergisi, 3.
• Sanders, B. (2001). Kahkahanın zaferi: Yıkıcı tarih olarak gülme, (Çev. K. Atakay). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Semih, S. (2017). Leman Dergisi, 3.
• Semih, S. (2017). Leman Dergisi, 1.
• Semih, S., Akgün, T. (2018). Leman Dergisi, 2.
• Susa, A. (2002). Humor Type, Orgnizational Climate And Outcomes; The Shortest Distance Between An Organizations Environment And The Bottom Line is Laughter (Doctoral dissertation). University of Nebraska, UMI Dissertation Information Service.
• Şentürk, R. (2016). Gülme teorileri. İstanbul: Küre Yayınları.
• Topuz, H. (1997). Başlangıcından bugüne dünya karikatürü. İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Utku, H. (2017). Leman Dergisi, 3.
• Vallade, J. I., Booth-Butterfield, M., & Vela, L. E. (2013). Taking back power: Using superiority theory to predict humor use following a relational transgression. Western Journal of Communication, 77(2), 231-248. https://doi.org/10.1080/10570314.2012.669018