Cumhuriyet Dönemi Klasik Türk Müziği Kadın İcracılarından Safiye Ayla'nın ‘Menekşelendi Sular, Sular Menekşelendi’ Eserinin İcra Özellikleri Açısından İncelenmesi

Year 2022, Issue: 23, 82 - 102, 29.12.2022

Gülşah Sönmez

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu'ndan Türkiye Cumhuriyeti'ne geçiş, beraberinde çalkantılı bir dönemi getirmiştir. Sosyo-kültürel değişimler insan, toplum, kültür ve tüm bu kavramların etrafında şekillenen sanat alanında reformist hareketlerin gerçekleşmesine neden olmuştur. 20. yüzyılın ilk yarısında Türkiye'de yaşanan modernleşme hareketleri, Türk toplumunda kadının özgürleşmesini ve sosyal hayatta daha çok yer almasını sağlamıştır. Bu dönüşümler paralelinde, Cumhuriyet yıllarına kadar sahne sanatlarında kendine yer bulamamış Türk ve Müslüman kadınlar Cumhuriyet'in ilanı ve devamında gerçekleşen reformlarla Türk müziği ses icrasında da kendilerine yer edinmişlerdir. Kadınlar müzik ve sahne sanatları alanında özgürleştirilmiştir. Türk asıllı Müslüman kadınlar ilk plak kayıtlarını gerçekleştirebilmişlerdir.
Eldeki çalışmada, müzik hayatı ve icracılığı açısından geçirdiği evrelerle Türk müziği tarihinde önemli bir yeri olan, İmparatorluk'tan Cumhuriyet'e geçiş sürecinde sosyal ve kültürel değişimlerin canlı şahidi olarak bir köprü niteliği taşıyan Safiye Ayla ele alınmıştır. Sesiyle ve sanatıyla ülkemizin en ünlü icracıları arasında yer alan Ayla, kadın icracı kimliğinin önemli bir temsilcisidir. Bu çalışmada Safiye Ayla'nın sanat hayatına dair bilgilere de yer verilirken; klasik Türk müziği icrası açısından Safiye Ayla'nın, 1950 yılı öncesi kaydedildiği düşünülen “Menekşelendi Sular, Sular Menekşelendi” eserindeki solistlik icra özelliklerinin analiz edilerek ortaya konulması amaçlanmıştır. Bunun yanı sıra icracının solistlik kabiliyeti, örnek eser icrası üzerinden ele alınmıştır. Çalışma, Kalan Müzik Arşivi Serisi'nde [Columbia BT 22163/22172] yer alan, Ayla'nın kendi deyimiyle “olgunluk sesi” olarak tanımladığı sesi ile icra ettiği Sade in Kaynak'a ait adı geçen eserin kaydı ile sınırlandırılmıştır. Eserin notası TRT arşivinden edinilmiştir. Kalan Müzik Arşiv Serisi'nde yer alan eserin Safiye Ayla'ya ait icrası araştırmacı tarafından notaya alınmış ve TRT arşivinden edinilen notası ile karşılaştırmalar yapılmıştır. Safiye Ayla'nın sahne hayatı ve icracı kişiliği ele alınıp, yapmış olduğu icra kaydı üzerinden klasik Türk müziği üslubu analiz edilmiştir. Çalışmada doküman inceleme yoluyla literatür taranmış, bilimsel yayınlara ulaşılmış, klasik Türk müziği alanında uzmanların görüşlerine yer verilerek, Türk müziğinde klasik tavrın gerekleri ortaya konmuştur. Kaynaklardan elde edilen veriler betimsel analiz yöntemiyle analiz edilerek sonuçlara ulaşılmıştır. Bu çalışmanın, -Safiye Ayla ile ilgili alandaki literatürden farklı olarak- bahsi geçen eser üzerinden yorum özelliklerinin ilk kez incelenmiş olması açısından, gelecek kuşak klasik Türk müziği icracılarına bir kaynak teşkil edecek olmasıyla önem arz ettiği düşünülmektedir.

Keywords

Klasik Türk müziği, Ses icrası, Kadın icracılar, Safiye Ayla, İcra Analizi

Analysis of Performance Characteristics of ‘Menekşelendi Sular, Sular Menekşelendi’ Performed by Safiye Ayla, a Female Performer of Classical Turkish Music in the Republican Period

Abstract

Transition from the Ottoman Empire to the Turkish Republic brought along with it a turbulent period. Socio-cultural changes have led to reformist movements in the fields of art that shaped around the concepts of human, society and culture. The modernization movements that took place in Turkey during the first half of the 20th century enabled women to become more emancipated and take a greater place in social life in Turkish society. In parallel with these transformations, Turkish and Muslim women, who could not find place for themselves in the performing arts until the years of the Republic. With the proclamation of the Republic and the reforms that followed, also helped women exist in the vocal performance scene of Turkish music. That is, women were liberated in the field of music and performing arts. Muslim women of Turkish origin started to get able to release their first music records.
In this study, Safiye Ayla, who has an important place in the history of Turkish music with the stages she went through in terms of her musical life and performance, and who witnessed the social and cultural changes that took place during the transition from the Empire to the Republic, is discussed. Ayla, who is among the most famous performers of our country with her voice and art, is an important representative of a female performer identity. While this study includes information about her art in terms of classical Turkish music performance, it is aimed to analyze and reveal the soloist performance characteristics on performing the song called “Menekşelendi Sular, Sular Menekşelendi”, which is thought to have been recorded before 1950. In addition to this, the soloist ability of the performer is discussed through the exemplary performance. The study is limited to the recording of the aforementioned song by Sade in Kaynak, which is included in the Kalan Music Archive Series [Columbia BT 22163/22172] and performed by Ayla, which she defines as her “maturity voice”. The scores of the song was obtained from the TRT archive. Safiye Ayla's performance of the song in the Kalan Music Archive Series was transcribed by me, the writer of this manuscript, and comparisons were made with the score obtained from the TRT archive. Safiye Ayla's stage life and performer personality were discussed, and classical Turkish music style was analyzed through her performance recording. In this study, by analyzing wri en documents, reviewing the scientific literature related to the subject, and by consulting the experts in the field, I aimed to reveal the necessities of proper vocal performance style of classical Turkish music. I used descriptive analysing method to interpret the data I obtained. As this is the first stylistic analysis of this specific song in terms of the vocal techniques used by Safiye Ayla, I believe that it will contribute to the literature on Safiye Ayla and will be helpful for the future generations of vocal performers of classical Turkish music.

Keywords

Classical Turkish music, Voice performing, Female performer, Safiye Ayla, Performance Analysis

References

• Akkaş, S. (2015). Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Kültür ve Müzik Politikaları. İstanbul: Sonçağ Yayıncılık.
• Aksoy, B. (2008). Geçmişin Musiki Mirasına Bakışlar. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Aktaş, Y. (2014). Devlet Konservatuvarları Türk Müziği Bölümlerinde Verilen Üslup ve Repertuar Dersinin Uygulamasında Eser Kimliği Yönetiminin Kullanımı ve Önemi. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (ODÜSOBİAD), 4(10), 50-57.
• Arıkan, G. (1998). Atatürk, Cumhuriyet ve Kadın Hakları. Erdem(32), 357-366. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erdem/issue/44373/548744
• Bardakçı, M. (2017). Safiye. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Beşiroğlu, Ş. (1998). Türk Musıkisinde Üslup ve Tavır Açısından Meşk. G. Ay içinde, 4. İstanbul Türk Müziği Günleri Türk Müziğinde Eğitim Sempozyumu (s. 136-142). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Bulut, M. H. (2017). Klasik Kavramı ve Klasik Türk Müziği Üzerine Bir Çalışma. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 3(1), 181-186. https://doi.org/10.22252/ijca.337017
• Dikici, R. (2009). Cumhuriyet’in Divası Müzeyyen Senar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Gültaş, S. (1982). Musıki ve Edebiyat-Saadeddin Heper ile Mülakat III. Sanat ve Kültürde Kök, 1(12), 26-27.
• Gürlek, D. (1981). Kalemin Dili- Üslûb. Sanat ve Kültürde Kök, 1(6), 27.
• Karlıklı, S. (2019). Osmanlı Dönemi Musiki Hayatı ve Dönemin Kadın Tanburileri Üzerine Bir Değerlendirme. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(6), 90-98.
• Katoğlu, M. (1997). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Eğitim, Kültür, Sanat. Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye1908-1980 içinde (s. 393-469). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Kaya, B. G. (2021).Klasik Türk Musikisi Ses İcracılarından Münir Nure in Selçuk, Meral Uğurlu ve Bekir Sıtkı Sezgin’in Dört Eser Üzerinden Üslûp Ve Tavır Özelliklerinin Karşılaştırmalı Analizi. [Yüksek Lisans Tezi, On Dokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü].
• Mardin, Ş. (2011). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Önder. E. (2019). Türkiye’de Müzik Arşivlerinin Yeniden Üretimi Bağlamında Kalan Müzik Arşiv Serisi Örneği. [Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Müzikoloji Ana Bilim Dalı, Etnomüzikoloji ve Folklor Bilim Dalı]
• Özalp, M. N. (1992). Türk Musıkisi Beste Formları. Ankara: TRT Müzik Dairesi Yayınları.
• Özbilen, N. Ö. (2007). Fasıl Şarkıcılığı Açısından Türk Makam Müziğinde Süslemeler. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Özdemir, G. B. (2013). Sözlü Türk Müziği’nde Yorum. [Sana a Yeterlik Tezi, Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Özdemir. S. (2011). Assolistlik Kimliğine Geçiş Sürecinde Safiye Ayla Örneği. Porte Akademik, (2), 374-385.
• Öztuna, Y. (1969). Türk Musıkisi Ansiklopedisi (Cilt 1). İstanbul: Milli Eğitim Basım Evi.
• Öztuna, Y. (1990). Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi(Cilt 1). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öztuna, Y. (2000). Türk Musikisi Kavram ve Terimleri Ansiklopedisi(1. b.). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Sarı, G. Ç. (2013). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Kadın Müzisyenler: Taş Plak Geleneğinde Lale ve Nerkis Hanımlar CD’si. Porte Akademik, (6), 208-216. http://porteakademik.itu .edu.tr/docs/ librariesprovider181/Yay%C4%B1n-Ar%C5%9Fivi/6.-say%C4%B1/porte_akademik-6-16.pdf
• Say, A. (2010). Müzik Ansiklopedisi. Ankara : Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
• Seçkin, N. (1998). Musalladan Şöhrete. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Sezgin, B. S. (1982). Düşündüklerimiz. Sanat ve Kültürde Kök, 1(12), 2-3.
• Torun, M. (1996). Ud Metodu “Gelenekten Geleceğe”. İstanbul: Çağlar Yayınları.
• Tura, Y. (1988). Türk Musikisinin Mes’eleleri. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Uysal, S. S. (2011). Bâki Kalan Bu Kubbede Türk Sanat Musikisinin Altın Yılları. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ünlü, C. (2004). Git Zaman Gel Zaman Fonograf- Gramofon- Taş Plak. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Yavaşça, A. (1981). İcranın Dili-Türk Musıkisinde Tavır. Sanat ve Kültürde Kök, 1(1), 8-9.
• Yavuzoğlu, N. (2010). Uygulamalı Müzik Teorisi-1. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Zeybek, Ö. (2013). Türk Makam Müziğinde Üslup - Tavır Görüşleri Doğrultusunda Münir Nure in Selçuk, Alâeddin Yavaşça ve Bekir Sıdkı Sezgin İcralarının Analizi. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].