Türkiye’de Faaliyet Gösteren Acente veya Tek Satıcıların Taraf Oldukları Yabancı Unsurlu Sözleşmelerde Yer Alan Yetki veya Tahkim Şartına Rağmen Açacakları Davaların Türk Mahkemelerinde Görülüp Görülemeyeceği Meselesi

Year 2020, Volume: 40 Issue: 2, 1613 - 1658, 30.12.2020

Duygu Ercan

Abstract

Acentelik ve tek satıcılık gibi sözleşme ilişkilerine istinaden ileri sürülen denkleştirme veya tazminat taleplerine ilişkin uyuşmazlıklar, 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun m.24/1 uyarınca, taraflarca seçilen hukuka tabidir. Uygulamada, acentelik veya tek satıcılık gibi sözleşmelere uygulanmak üzere seçilen hukukun, denkleştirme veya tazminat talebine imkân tanımadığı veya bu talep haklarından peşinen feragati geçerli saydığı hâllere rastlanmakta ve bu tercihin, güçlü âkit tarafın, zayıf taraf olan acente ve tek satıcının feshe dayalı taleplerini bertaraf etme amacına hizmet ettiği görülmektedir.
Denkleştirme talebinden peşinen feragat edilmesini geçersiz sayan Türk hukukunun emredici hükmünü (TTK m.122/4) dolanmak isteyen karşı âkit taraf, hükmün uygulanmasını kesin bir surette engellemek adına, müesseseyi tanımayan söz konusu devletin hukuk sisteminin seçilmesinin yanında, bu devletin mahkemelerini yetkilendiren bir hükmün de eklendiği sözleşmeyi, zayıf âkit taraf acente veya tek satıcıya -herhangi bir pazarlık imkânı tanımaksızın- dayatabilir. Zira tarafların, MÖHUK m. 47 hükmü uyarınca akdi borç ilişkisinden doğan denkleştirme talebine ilişkin bu uyuşmazlığın, yabancı bir devlet mahkemesinde görüleceği hususunda anlaşabilme imkânları olduğu gibi, sözleşmeye tahkim şartı koymaları da mümkündür.
Bu itibarla, çalışmamızın esas odağı, Türkiye’de faaliyet gösteren acente ve tek satıcıyı, feshe dayalı talep haklarından mahrum bırakmak adına sözleşmeye yabancı hukuk seçimi hükmü ile birlikte konulan yetki ve tahkim şartına rağmen davanın Türk mahkemelerinde görülüp görülemeyeceği meselesinin mukayeseli hukuk verileri ışığında değerlendirilmesidir.

Keywords

Türkiye’de faaliyet gösteren acente ve tek satıcının feshe dayalı talepleri, denkleştirme talebi (portföy tazminatı), doğmamış haktan feragat yasağı, Türk mahkemelerinin milletlerarası yetkisi, ekonomik kamu düzeninden olan hükümlerin dolanılması, zayıf akit tarafın korunması, yetki ve tahkim anlaşmalarının geçerliliği ve icra edilebilirliği

Thanks

Bu çalışmanın hazırlanmasında, engin bilgisini esirgemeyerek bana yol gösteren Sayın Hocam Prof. Dr. Cemal Şanlı’ya saygı ve şükranlarımı sunarım

The Issue of Whether Cases Filed by Commercial Agents or Exclusive Distributors Operating in Turkey Can be Heard by Turkish Courts Despite the Foreign Forum-Selection Clauses

Abstract

Disputes regarding goodwill indemnity and compensation claims stemming from commercial agency or exclusive distributorship contracts are subject to the law chosen by the parties in accordance with article 24/1 of the Act on Private International and Procedural Law (PIPL) numbered 5718. Also, parties may agree that disputes with a foreign element arising from contracual obligation shall be settled in a foreign state court (PIPL art.47) or by arbitration. In practice, there are cases where the law chosen by the parties does not grant goodwill indemnification or other termination claims or where the waiver in advance of such claims is valid under that law.
The counter-contracting party aiming to evade the mandatory provisions of Turkish law may unilaterally prepare contract provisions regarding jurisdiction clauses besides choice-of-law. Commercial agencies/exclusive distributors may concede these clauses, since they do not have equal bargaining power as the weaker party. Such choice of law generally serves the purpose of the powerful contracting party to eliminate termination claims of the commercial agents and exclusive distributors. In this regard, our study is mainly focused on the issue of whether cases regarding termination claims of self-employed commercial agents or exclusive distributors operating in Turkey can be heard by Turkish courts, in cases where the forum-selection clauses may be regarded as a manoeuvre designed to circumvent the mandatory rules of Turkish law on commercial agents.

Keywords

Termination claims of self-employed commercial agents or exclusive distributors operating in Turkey, Goodwill indemnity (portfolio compensation), Prohibition of waiver in advance from goodwill indemnity or compensation claims, International jurisdiction of Turkish courts, Circumvent of provisions from economic public order

References

• Akın İ, “Acentenin Denkleştirme Talep Etme Hakkı ve Alman Hukukundaki Yeni Gelişmeler”, (2013) 62(3) AÜHFD 613-641.
• Akkanat H and Çekin M, “Denkleştirme Bedeli (Portföy Tazminatı) Önceden Ödenebilir mi?”, Prof. Dr. Hasan Erman’a Armağan, (Der 2015) 29-44.
• Arkan S, Ticari İşletme Hukuku (25th edn, Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü 2019)
• Arslandoğan B, “Denkleştirme İstemi Belirsiz Alacak Davası Yolu ile İleri Sürülebilir mi?”, (2016) 11(141-142) Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 79-119
• Ayan Ö, Acentenin Denkleştirme Talep Etme Hakkı (Seçkin 2008)
• Aydın E, “Yabancı Bir Devletin Tahkim Yeri Olarak Kararlaştırıldığı Hallerde Tahkim Anlaşmasının Geçerliliğine İlişkin Türk Mahkemelerinin Yapacağı İnceleme ve Uygulanacak Hukuk”, (2019) 39(1) PPIL 33-61
• Ayoğlu T, “Dağıtım Sözleşmelerine Uygulanmak Üzere Yabancı Bir Hukuk Sisteminin Seçilmesinin Denkleştirme Talebi Bakımından Etkisi”, (2017) 12(151) Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 9-27
• Balkar Bozkurt S, “Ödeme Güçlüğü İçinde Bulunma veya İflas Halinin Tahkim Anlaşmasına Etkileri” in Hatice Özdemir Kocasakal and Süheyla Balkar Bozkurt (eds) Tahkim Anlaşması (On İki Levha 2020) 131-168
• Basedow J, “Exclusive Choice-of-Court Agreements as a Derogation from Imperative Norms”, (2013) 14(1) Max Planck Private Law Research Paper No. 14/1, Max Planck Institute for Comparative and International Private Law 15-31
• Bassani L, Bedford R, Pressman A, Turgeon JP and Waldzus D, “Applicable Law and Jurisdiction in Franchising, Commercial Agency and Distribution Agreements”, (2015) 13(6) “International Journal of Franchising Law” 3-34
• Bingöl ME, “TTK m. 122 Kapsamında Denkleştirme İsteminin Hukuki Niteliği” in Başak Baysal (ed) Sorumluluk Hukuku (Seminerler) (On İki Levha 2016) 142-169
• Bonomi A, “Overriding Mandatory Provisions in Rome I Regulation on the Law Applicable to Contracts”, 2008 (10) Yearbook of Private International Law, Swiss Institute of Comparative Law 165-176
• Born GB, International Commercial Arbitration, C.1, (2nd edn, Kluwer Law International 2014)
• Çalışkan Y, “Milletlerarası Tahkimde Ahde Vefa ve Akdin Değişen Şartlara Uyarlanması Prensiplerinin Uygulanması” (2004) 24 (1-2) MHB 365-377
• Çelikel A and Erdem BB, Milletlerarası Özel Hukuk (16th edn, Beta 2020)
• Demir K, “Tek Satıcının Denkleştirme Talebi”, Prof. Dr. Sabih Arkan’a Armağan (On İki Levha 2019) 399-420
• Demir Gökyayla C, Milletlerarası Özel Hukukta Tek Satıcılık Sözleşmeleri (Münhasır Bayilik Sözleşmeleri) (2nd edn, Vedat 2013)
• Demir Gökyayla C, “Milletlerarası Özel Hukukta Dağıtım Sözleşmelerine Uygulanacak Hukuk”, in Sibel Özel and Mustafa Erkan (eds) Milletlerarası Özel Hukukta Sözleşmesel Meseleler (Contractual Issues in Private International Law), (Uluslararası Konferans), 11 Ekim 2018, (On İki Levha 2018) 51-71
• Demirkol B, Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un 24. Maddesi Çerçevesinde Sözleşmeye Uygulanacak Hukuk (2nd edn, Vedat 2014)
• Demirkol B, Milletlerarası Yetki Anlaşmaları (Vedat 2018)
• Doğan V, Milletlerarası Özel Hukuk (6th edn, Savaş 2020)
• Ekşi N, Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi (2nd edn, Beta 2000)
• Ekşi N, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda Tahkim, (2nd edn, Beta 2019)
• Ekşi N, “Yargıtay Kararları Işığında Yabancı Hakem Kararlarının Tenfizinde Kamu Düzeni”, (2020) 40(1) PPIL 143-201
• Emerson RW, “Thanks for the Memories: Compensating Franchisee Goodwill After Franchise Termination”, (2017) 20(2) University of Pennsylvania Journal of Business Law 286-339
• Ercoşkun Şenol K, “Sözleşme İçeriğini Belirleme Özgürlüğü ve Bunun Genel Sınırı: TBK m.27”, 2016 74(2) İÜHFM 709-737
• Erdem E, “Tek Satıcılık Sözleşmelerinde Denkleştirme Talebi (Müşteri Tazminatı)”, Bilgi Toplumunda Hukuk Ünal Tekinalp’a Armağan, C.1 (Beta 2003) 91-120
• Erdem E, “Türk ve İsviçre Hukuklarında Denkleştirme Talebi”, İsviçre Borçlar Kanunu’nun İktibasının 80. Yılında İsviçre Borçlar Hukuku’nun Türk Ticaret Hukuku’na Etkileri, (Vedat, 2009) 197-299.
• Erdem E, Milletlerarası Ticaret Hukuku, (1st edn, On İki Levha 2017)
• Esen E, “Uluslararası Tahkime Tabi Bir Uyuşmazlığın Devlet Mahkemelerine Götürülmesi Halinde Tahkim Anlaşmasının Geçerliliğine İlişkin İtirazların İncelenmesi ve kompetenz-kompetenz Prensibi” (2011)(1) Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (Prof. Dr. Ata Sakmar’a Armağan) (İstanbul Beta) 355-380
• Esen E, “Yetkili Kılınan Tahkim Kurumunun Mevcut veya Belirli Olmadığı Tahkim Sözleşmelerinin Geçerliliği” (2017) 6(1) UTTDER 75-148
• Fouchard P, Gaillard E, Goldman B, “International Commercial Arbitration” in Emmanuel Gaillard and John Savage (eds) (Kluwer Law International 1999)
• Gosch T, “Another Win for European Commercial Agents: Overriding Mandatory Austrian Law Provisions to Supersede Arbitration Agreement”, Kluwer Arbitration Blog, 2017 http://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2017/08/10/another-win-european-commercial-agents-overriding-mandatory-austrian-law-provisions-supersede-arbitration-agreement/
• Güner C, Milletlerarası Unsurlu Acente İlişkisine Uygulanacak Hukuk (Adalet Yayınevi 2014)
• Hesselink MW, Bueno Diaz O, Scotton M and Veldmann M, Commercial Agency, Franchise and Distribution Contracts (Sellier European Law Publishers 2006)
• İşgüzar H, Tek Satıcılık Sözleşmesi, (Dayınlarlı Hukuk Yayınları 1989)
• Karasu R, “Türk Ticaret Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu Tasarısı’na Göre Acentanın Denkleştirme Talebi” (2008) 57(4) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 283-318.
• Karslı A, Medeni Muhakeme Hukuku (4th edn, Alternatif 2014)
• Kaya A, Türk Ticaret Kanunu Şerhi, Birinci Kitap Ticari İşletme, Yedinci Kısım Acentelik (TTK m. 102-123) (2nd edn, Beta 2016) (TTK Şerhi/Acentelik)
• Kaya A, “Acentelik ve Tek Satıcılık ile Benzeri Diğer Tekel Veren Sürekli Sözleşme İlişkilerinin Sona Ermesi Hâlinde Denkleştirme İstemi”, Yürürlüğünün 6. Yılında ve Yargıtay Kararları Işığında Türk Ticaret Kanunu Sempozyumu (Tebliğler ve Tartışmalar) 12 Ekim 2018, (On İki Levha 2018) s. 9-43, 143-149
• Kaya N, “Alman Hukukuna Göre Portföy Tazminatından Sözleşme ile Vazgeçilebilir mi? (Münih İstinaf Mahkemesi’nin 11.01.2002 Tarihli Kararının Değerlendirilmesi)” Prof. Dr. Hüseyin Ülgen’e Armağan, C.1 (Vedat 2007) 3-12
• Kayıhan Ş, Türk Ticaret Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu Işığında Türk Hukukunda Acentelik Sözleşmesi, (5th edn., Umuttepe Yayınları 2018)
• Kendigelen A, Yeni Türk Ticaret Kanunu Değişiklikler Yenilikler ve İlk Tespitler, (3rd edn, On İki Levha 2016) ( TTK/İlk Tespitler)
• Kendigelen A, “Acentenin Denkleştirme Talep Hakkı”, Hukukî Mütalâalar, (Mahkeme Kararları ile Birlikte), Cilt XIV: 2014-2016 (On İki Levha 2018) 392-410
• Kınacıoğlu N, Acente ve Acentelik Sözleşmesi (Ankara İktisadi ve Ticarî İlimler Akademisi Yayınları 1963)
• Kleinheisterkamp J, “The Impact of Internationally Mandatory Laws on the Enforceability of Arbitration Agreements”, (2009) 3(2) World Arbitration and Mediation Review 91-120
• Kocayusufpaşaoğlu N, Borçlar Hukuku Genel Bölüm, Borçlar Hukukuna Giriş, Hukuki İşlem, Sözleşme, C1 (7th edn, Filiz 2017)
• Kröll SM, “The Arbitrability of Disputes Arising from Commercial Representation”, Chapter 16 in Loukas A. Mistelis and Stavros L. Brekoulakis (eds) Arbitrability:International and Comparative Perspectives (Kluwer Law International 2009) 317-350.
• Kuru B, Medenî Usul Hukuku, C.1, (Yetkin 2020)
• Küçükkayhan Aşçıoğlu M, Rekabet Hukuku ve Dağıtım Sözleşmeleri (Adalet 2011)
• Lando O, “The EEC Draft Directive Relating to Self-Employed Commercial Agents: The English Law Commission versus the EC Commission” (1980) 44 The Rabel Journal of Comperative and International Private Law 1-16
• Mankowski P, “Commercial Agents Under European Jurisdiction Rules, The Brussels I Regulation Plus the Procedural Consequences of Ingmar”, 2008 (10) Yearbook of Private International Law, Swiss Institute of Comparative Law 19-55
• Nomer E, Devletler Hususî Hukuku (22nd edn, Beta 2017)
• Nomer E, Milletlerarası Usul Hukuku, (2nd edn, Beta 2018)
• Oğuzman K and Barlas N, Medeni Hukuk, Giriş, Kaynaklar, Temel Kavramlar (25th edn, Vedat 2019)
• Özdemir Kocasakal H, “Sözleşmelere Uygulanacak Hukukun MÖHUK m. 24 Çerçevesinde Tespiti ve Üçüncü Devletin Doğrudan Uygulanan Kuralları”, (2010) 30(1-2) MHB 27-88.
• Özdemir Kocasakal H, Doğrudan Uygulanan Kurallar ve Sözleşmeler Üzerindeki Etkileri (Galatasaray Üniversitesi Yayınları 2001)
• Özdemir Kocasakal H, “Yargıtay 15. Hukuk Dairesi’nin Bir Kararı Çerçevesinde Mahkemelere de Yetki Veren Tahkim Anlaşmalarının Geçerliliğinin Tespitinin Mahkemeler Tarafından Yapılıp Yapılamayacağı”, Prof. Dr. Hamdi Yasaman’a Armağan, (On İki Levha 2017)
• Özel S, Milletlerarası Ticari Tahkimde Kanunlar İhtilafı Meseleleri (Legal 2008)
• Park A, José Antonio Moreno Campos and Alexander Hansebout, “Goodwill Compensation for Distributors in the EU”, (2007) (24) IBA Legal Practice Division, International Sales Committee Newsletter, September 28-31
• Pekcanıtez H, Özekes M, Akkan M, Taş Korkmaz H, Pekcanıtez Usûl, Medenî Usûl Hukuku, C. I, III (15th edn, On İki Levha 2017)
• Poroy R and Yasaman H, Ticari İşletme Hukuku (18th edn, Vedat 2019)
• Redfern A, Hunter M, Blackaby N, Partasides C, Law and Practice of International Commercial Arbitration (4th edn., Sweet & Maxwell 2004)
• Sargın F, Milletlerarası Usul Hukukunda Yetki Anlaşmaları (Yetkin 1996)
• Sarıöz Büyükalp İ, “Denkleştı̇rme Talebı̇nı̇n Hukukı̇ Nı̇telı̇ğı̇ ve Kanunlar İhtı̇lafı Hukuku Bağlamında Değerlendı̇rı̇lmesı̇”, (2019) 21(2) Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 523- 581.
• Sarıöz Büyükalp, “Milletlerarası Ticari Tahkimde Tahkim İtirazı ile Karşılaşan Türk Hakiminin Tahkim Anlaşmasının Geçerliliğine Dair Yapacağı İncelemenin Kapsamı ve Sonuçları” (2014) 121-122(9) Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 195-224
• Süral C, “Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisine Etkisi” 2012 (100) Türkiye Barolar Birliği Dergisi 167-216.
• Şanlı C, Uluslararası Ticari Akitlerin Hazırlanması ve Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları (7th edn, Beta 2019)
• Şanlı C, Esen E and Ataman Figanmeşe İ, Milletlerarası Özel Hukuk (8th edn, Beta 2020)
• Tandoğan H, “Tek Satıcılık Sözleşmesi”, (1982) 6(4) Banka ve Ticaret Hukuku Dergisi 1-36
• Tekinalp G and Uyanık A, Milletlerarası Özel Hukuk Bağlama Kuralları, (12nd edn, Vedat 2016)
• Tekinalp Ü, “Türk Hukukunda Acentanın “Portföy Akçası” Talebi”, Prof. Dr. Ali Bozer’e Armağan, (Banka ve Ticaret Hukuku Araştırma Enstitüsü, 1998)
• Tiryakioğlu B, Taşınır Mallara İlişkin Milletlerarası Unsurlu Satım Akitlerine Uygulanacak Hukuk, (Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1996)
• Ülgen H, Helvacı M, Kaya A and Nomer-Ertan F, Ticari İşletme Hukuku (6th edn, Vedat 2019)
• Yeşilırmak A, “Geçerli Bir Tahkim Anlaşmasının Varlığına Rağmen Genel Haciz Yoluyla Takip Yapılabilir mi?” (2011) (96) Türkiye Barolar Birliği Dergisi 205-228
• Yusufoğlu F, “Denkleştirme Talebinin Kıyasen Uygulanması İçin Gereken Kıyas Şartları Işığında Tekel Hakkı Vermeyen Sürekli Sözleşme İlişkilerine Uygulanması Sorunu”, (2016)11(137-138) Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 159-188