Ahkâmü'l-Kur'ân Literatürünün Erken Dönem Tefsir Literatüründen Ayrışmasının Bir Örneği Olarak Bedenî İbadetler

Year 2025, Issue: 28, 139 - 153, 20.04.2025

Mustafa Sait Kaplan

https://doi.org/10.32950/rid.1587159

Abstract

Bu makalede, bedenî ibadetler konusuna delil getirilen ayetler erken dönem-ahkâmü’l-Kur’ân literatürü mukayese edilerek incelenmiştir. Erken dönem literatürü; hicri ikinci ve üçüncü asırlarda telif edilen, günümüze göre en eski, elimizdeki dilbilimsel tefsirler ve rivayet tefsirleriyle ahkâmü’l-Kur’ân literatürü de hicri dördüncü asrın başından hicri yedinci asrın sonuna kadar olan zaman diliminde yazılan ahkâmü’l-Kur’ânlar ile sınırlandırılmıştır. Makalenin genelinde akademik yazım yöntemlerinden deskriptif (betimleyici), karşılaştırma ve tartışma yöntemleri kullanılmıştır. Söz konusu dilbilimsel tefsirlerin ve rivayet tefsirlerinin Kur’an’ın sözsel anlamlarını buna mukabil ahkâmü’l-Kur’ânlar’ın onun metinsel anlamlarını daha çok içermesi nedeniyle her iki literatürü spesifik bir konu özelinde mukayese etmek ve bu suretle aralarında gerçekleşen dönüşümü ortaya koymak ise makalenin başlıca amacı olarak belirlenmiştir. Mezkur hedefe sistemli bir biçimde ulaşabilmek için makale temelde iki kısma ayrılmıştır. İlk alt başlıkta müfessir fakihlerce setr-i avret, cehrî namazda imamı dinleme zorunluluğu, tilâvet secdesi, mushafa abdestsiz şekilde/muhdes halde dokunma ve necasetten temizlik konularında delil getirilen -sırasıyla- A‘râf 7/31, A‘râf 7/204, Meryem 19/58, Vâkıa 56/79 ve Müddessir 74/4 ayetlerinin erken dönem tefsir literatüründe bahsi geçen istikamette değerlendirilip değerlendirilmediği ele alınmıştır. Diğer alt başlıktaysa erken dönem-ahkâmü’l-Kur’ân literatürü mukayesesinin ortaya konabilmesi için aynı ayetlerin ahkâmü’l-Kur’ân literatüründe nasıl değerlendirildiği ele alınmıştır. Bu bağlamda; Müddessir 74/4 ayeti erken dönem tefsir literatüründe Allah rasulünün vahiy tecrübesiyle tanıştığı zamanlarda yaşadığı psikolojik durumu anlatan tahlillerle tefsir edilmiştir. Söz konusu tahlillerde artık onu ağır bir sorumluluğun beklediği, elbisesine/kendine çekidüzen vererek risalet görevine başlaması gerektiği beyan edilmiştir. Aynı ayet, ahkâmü’l-Kur’ân tefsirlerinde necâsetten tahâret (namaz kılınacak yerin ve elbisenin temiz olması gerekliliği) konusunda Hz. Peygamber’den nakledilen hadislerden de destek alınmak suretiyle bir argüman olarak yorumlanmıştır. Vâkıa 56/79 ayetinde yer alan “mutahherûn” sözcüğü erken dönem dilbilimsel tefsirlerde melekler, şerefli elçiler ve temiz ruhânî varlıklar istikametinde anlaşılmıştır. Bu yöndeki bir anlamanın kelimenin temel sözlük anlamlarından ve ayetin iç bütünlüğünden hareketle ortaya çıktığı ifade edilmiştir. İlgili ayet ahkâmü’l-Kur’ân telifatında mushafa abdestsiz/muhdes halde dokunmanın, onu ele almanın haramlığı doğrultusunda kabul görmüştür. Meryem 19/58 ayeti erken dönem tefsir literatüründe peygamberlerin Allah’ın kelâmını işittiklerinde saygıdan eğilmeleri, secde etmeleri hatırladıklarında ağlamaları şeklinde tefsir edilmiştir. Yüce Allah tarafından bu ayette “eğilme, yere kapanma, secde” eylemlerinin ibadet yönüne vurgu yapılmadığı bilakis Allah’a ve onun sözlerine saygı hususunda genel bir perspektifin sunulduğu beyan edilmiştir. Aynı ayet ahkâmü’l-Kur’ân eserlerinde Hz. Peygamber’den nakledilen hatırı sayılır miktarda hadis rivayetleriyle harmanlanıp tilâvet secdesi konusunda bir argüman olarak yorumlanmıştır. A‘râf 7/31 ayetiyle ilgili yorumlar, Kur’an’ın sözsel/lügavî anlamlarının ağırlıkta olduğu erken dönem tefsirlerinde müşriklerin Câhiliye’den kalma hac ve tavaf ibadetlerine dair rivayetler etrafında şekillenmektedir. İlgili ayetin tefsirinde müşriklerin Kabe’yi çıplak biçimde tavaf ettiklerine ait rivayet referanslı açıklamalara yer verilmektedir. Kur’an’ın metinsel manalarını içeren ahkâmü’l-Kur’ân tefsirlerindeyse ayetin bütünü üzerinde i‘mâl-i fikr edilmek suretiyle ayet; namazda bedenin örtülmesi, setr-i avret (belirli vasıfta ve miktarda elbise olmadan namazın geçerli sayılmayacağı) meselelerine bir dayanak kabul edilmiştir. A‘râf 7/204 ayetinde yer alan “festemi‘û lehû” ve “veensıtû” emirleri erken dönem tefsir literatüründe şöyle tefsir edilmiştir: Ayetteki emirlerin muhatabı müşriklerdir. Onlara Kur’an’ın insanlar üzerindeki tesirini engelleyemeyecekleri bildirilmekte, hidayet çağrısına kulak vermeleri ve Kur’an okunduğunda onu ses çıkarmadan dinlemeleri emredilmektedir. A‘râf suresinin aynı ayeti birkaç asır sonra kaleme alınan ahkâmü’l-Kur’ân literatüründeyse mü’minlerin cehrî namazda kıraat etmeden imamın kıraatini dinlemeleri gerektiği şeklinde yorumlanmıştır. Sonuç olarak; müfessir fakihlerin ilk üç ayeti hadislerdeki sarih bilgilerden destek alarak genişletmeleri tefsirde nesnel anlamların öncelenmesi ve hedeflenmesi faaliyetlerine katkıda bulunmuştur. Öte yandan dış bağlama riayet edilmemesinden dolayı son iki ayet hakkında üretilen yorumlarda murâd-ı ilâhîyi yakalama hususunda çok da isabet edilememiştir.

Keywords

Tefsir, Erken Dönem, Ahkâmü’l-Kur’ân, Bedenî İbadetler, Dönüşüm

Thanks

Şimdiden teşekkür ederim.

Physical Worship as an Example of the Divergence of the Literature of Ahkām al-Qur'ān from the Early Tafsir Literature

Abstract

In this article, the verses that provide evidence for physical worship are analyzed by comparing the early period and the literature of the Qur'an. The early period literature is limited to the linguistic tafsirs and narrative tafsirs written in the second and third centuries of Hijri, which are the oldest in our hands, and the ahkām al-Qur'ān literature is limited to the ahkām al-Qur'ān written in the period from the beginning of the fourth century Hijri to the end of the seventh century Hijri. Throughout the article, descriptive, comparative, and argumentative methods of academic writing have been used. Since the linguistic exegesis and narrative tafsir include the verbal meanings of the Qur'an, whereas the ahkām al-Qur'ān contains more of its textual meanings, the main purpose of the article is to compare both literatures on a specific subject and thus to reveal the transformation between them. To achieve the goal above systematically, the article is divided into two parts. The first sub-heading deals with whether the verses of al-A'rāf 7/31, al-A'rāf 7/204, Maryam 19/58, al-Waqi'a 56/79, and al-Muddat al-Mudhassir 74/4, which the jurists cited as evidence on the issues of setr al-'awrah, the obligation to listen to the imam in the fervent prayer, the prostration of recitation, touching the mushāfah without ablution, and cleansing from impurity, were evaluated in the early tafsir literature in the direction above. The other sub-heading deals with how the same verses are evaluated in the literature of ahkām al-Qur'ān to reveal the comparison of the early period-ahkām al-Qur'ān literature. In this context, the verse Muddat al-Qur'an 74/4 was interpreted in the early tafsir literature with analyses describing the psychological state of the Messenger of Allah when he met with the experience of revelation. In these analyses, it was declared that a heavy responsibility awaited him and that he should start his mission of prophethood by tidying up his clothes/self. The same verse has been interpreted as an argument in the exegesis of Ahkām al-Qur'ān by taking support from the hadiths narrated from the Prophet on the subject of tahārah from najāsah (the necessity of cleanliness of the place of prayer and clothes). The word ‘mutahharoon’ in verse al-Waqiqa 56/79 was understood in early linguistic explanations in the direction of angels, honored messengers, and pure spiritual beings. It was stated that such an understanding emerged from the word's basic dictionary meanings and the verse's internal integrity. In conclusion, the commentator jurists' expansion of the first three verses, with the support of the explicit information in the hadiths, contributed to prioritizing and targeting objective meanings in exegesis. On the other hand, the interpretations of the last two verses were inaccurate in capturing the divine meaning due to the lack of external context.

Keywords

Tafsir, Early Period, Ahkâm al-Qur, Physical Worship, Transformation

References

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût, vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. el-İntisâr li’l-Kur’ân. thk. Muhammed ‘Isâmu’l-Kudâti. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1422/2001.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Ata. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ömer b. Muhammed. Minhâcü’l-vüsûl ilâ ‘ilmi’l-usûl. thk. Şaban Muhammed İsmail. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2008.
• Boyalık, Mehmet Taha. “Molla Fenârî’nin Tefsir İlminin Mahiyetine Dair Tartışmasının Tahlili”. İslâm Araştırmaları Dergisi 18 (2007), 73-100.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr Nâsıru’n-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 2001.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’an. thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1985.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-‘Arab kable’l-İslâm. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâkî, 4. Basım, 1422/2001.
• Cündioğlu, Dücane. Sözlü Kültürden Yazılı Kültür’e Anlam’ın Tarihi. İstanbul: Kapı Yayınları, 2020.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût, vd. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2004.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. thk. Hüseyin Selim Esed ed-Dârânî. Riyad: Dâru’l-Muğannî li’n-Neşr, 2000.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asrıyye, trz.
• Demirci, Muhsin. Konulu Tefsire Giriş. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2006.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 2011.
• Ezrakî, Ebu’l-Velîd. Ahbâru Mekke Mekke Tarihi. çev. Yunus Vehbi Yavuz. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd el-Absî. Meʿâni’l-Kurʾân. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Kâhire: ed-Dâru’l-Mısrıyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, 1. Basım, trz.
• Gezer, Süleyman. Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Kur’an. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Hıllî, Cemâlüddîn Mikdât b. Abdullah. Kenzü’l-‘irfân fî fıkhı’l-Kur’ân. Tahran: el-Mektebetü’l-Murtazaviyye liihyâi Âsâri’l-Ca‘feriyye, 1953.
• Hocaoğlu, Mustafa - Büyük, Enes. “Tefsir, Kur’an’da Sadece Murad-ı İlâhîyi mi Tespit Eder? Molla Fenârî’nin Tanımı Üzerinden Bir Araştırma”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/34 (Aralık 2018), 79-108. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.504981.
• İbn Akîle, Cemâlüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Saîd el-Mekkî. ez-Ziyâde ve’l-ihsân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. 10 Cilt. BAE, Merkezü’l-Bühûs ve’d-Dirâsât, 1. Basım, 2006.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Ebû Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. Mekke: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1997.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. Müsned İbn Ebî Şeybe. thk. Adil b. Yûsuf el-Azzâzî ve Ahmed b. Ferîd el-Mezîdî. 2 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1. Basım, 1997.
• İbn Ebû Zemenîn, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Îsâ. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîz. thk. Ebû Abdillah Hüseyin b. ‘Ukkâşe ve Muhammed b. Mustafa el-Kenz. 5 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 1. Basım, 2002.
• İbn Nureddîn, Muhammed b. Ali b. Abdullah el-Yemenî. Teysîru’l-beyân liahkâmi’l-Kur’ân. 3 Cilt. Suriye: Dâru’n-Nevâdir, 1. Basım, 2012.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. Ahkâmü’l-Kur’an. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Basım, 2014.
• İbnü’l-Feres, Abdü’l-Mün‘im b. Abdü’r-Rahîm. Ahkâmü’l-Kur’an. thk. Tâha b. Ali. 3 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 2006.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî el-Mısrî. el-Bedrü’l-münîr fî tahrîci ehâdîsi’ş-Şerhi’l-Kebîr. thk. Cemal Muhammed es-Seyyid. 28 Cilt. Riyad: Dâru’l-‘Asıme, 1. Basım, 2009.
• Kâfiyecî, Muhyiddîn Muhammed b. Süleymân. et-Teysîr fî kavâ‘idi ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Mustafa Muhammed Hüseyin ez-Zehebî. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1. Basım, 1419/1998.
• Kaplan, Mustafa Sait. Kur’an’ın Nüzûl Anlamının Te’vil Süreci. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Karataş, Ali. “Kur’ân’ı Kur’ân ile Anlama”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31/31 (Mayıs 2011), 177-197. https://doi.org/10.17120/omuifd.97638. Ahkâmü'l-Kur'ân Literatürünün Erken Dönem Tefsir Literatüründen Ayrışmasının Bir Örneği Olarak Bedenî İbadetler - 153
• Kiyâ el-Herrâsî, Muhammed b. Alî. Ahkâmü’l-Kur’an. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2013.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Mustafa el-Azamî. Abu Dabi: Müessesetü Zâyid b. Sultân Âl Nahyân, 2004.
• el-Mevsû‘atü’l-fıkhıyye. 45 Cilt. Kuveyt: Evkâfü’l-Kuveyt, 1. Basım, 1983.
• Molla Fenârî, Şemsüddîn Muhammed b. Hamza. ‘Aynü’l-a‘yân. İstanbul: Rıfat Bey Matbaası, 1325/1907.
• Muhâsibî, Ebû Abdillâh el-Hâris b. Esed. el-‘Aklü vefehmü’l-Kur’ân. thk. Hüseyin el-Kuvvetlî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1391/1971.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. Beyrut: Müessesetü’t-Tarîhi’l-Arabî, 2002.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, trz.
• Oral, Hüseyin. Anlamın İlk İzleri Tefsirde Erken Dönem Dil Verilerinin Kronolojik Değeri. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2022.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-Gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘. el-Musannef fi’l-hadîs. thk. Habîburrahman el-A‘zamî. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1983.
• San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘. Tefsîru Abdürrezzâk. thk. Mahmûd Muhammed Abdo. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2002.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîru’s-Semerkandî. thk. Ali Muhammed Mu‘avvız, vd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Sıcak, Ahmet Sait. Kur’an Tefsirinde Öznellik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Abdü’l-Ğanî Abdü’l-Hâlık. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 2014.
• Sıddîk Hasan Han, Ebü’t-Tayyib Muhammed b. Hasen b. Alî el-Kannevcî. Neylü’l-merâm min tefsîri âyâti’l-ahkâm. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 1. Basım, 1436/2015.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Ahmed b. Eyyûb. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Hişâm b. Abdülkerîm. 6 Cilt. İrbid: Dâru’l-Kitâbi’s-Sekâfî, 1. Basım, 2008.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdü’l-Hüseyn et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hecr, 1. Basım, 2001.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Mısrî. Ahkâmü’l-Kur’an. thk. Sadettin Ünal. 2 Cilt. İstanbul: İslam Araştırmaları Merkezi, 1998.
• Tiyek, Fatih. Kur’an’ı Anlamada Bağlamın Rolü ve Meallerdeki Bağlamsal Sorunlar. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd. el-İksîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Abdulkadir Hüseyin. Beyrut: Dâru’l-Evzâ‘î, 1409/1989.
• Türcan, Selim - Gezer, Süleyman. “Fıkhi Tefsir Geleneği”. Tefsire Akademik Yaklaşımlar -1. ed. Mehmet Akif Koç - İsmail Albayrak. 1/185-204. Ankara: Otto Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Yüksek, Muhammed İsa. “Kur’ân’da Hitabın Geçişliliğinin İmkânı”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (Haziran 2019), 273-290. https://doi.org/10.18505/cuid.508918.
• Yüksek, Muhammed İsa. “Tefsir Metodolojisinde Anlam-Yorum Ayrımının Temelleri”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/1 (Haziran 2018), 113-139. https://doi.org/10.18505/cuid.407201.
• Yüksel, Muhammed Bahaeddin. Kur’an’ı Farklı Anlama ve Nedenleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl. Meʿâni’l-Kurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdülcelîl Abdo eş-Şelbî. 5 Cilt. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1. Basım, 1988.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asrıyye, 1433/2012.