Sıbt İbnü’l-Acemî ve Neslü’l-himyân fî miʿyâri’l-Mîzân Adlı Eseri

Year 2025, Issue: 29, 199 - 212, 20.10.2025

Fatih Çimen

https://doi.org/10.32950/rid.1503248

Abstract

Sıbt İbnü’l-Acemî, miladî XVII. asırda Memlûkler devrinde Halep’de dünyaya gelmiş ve orada yetişmiş ilmî bir şahsiyettir. On altılı yaşlarda hadis ilmini tahsile başlayan İbnü’l-Acemî, başta Kâhire ve Dımaşk olmak üzere çok sayıda beldeye ilmî yolculuklarda bulunmuştur. O’nun bu yolculuklardaki en büyük çabası âlî ve nâzil rivayetleri toplamak ve bunları rivayet etmek olmuştur. İslâmî ilimleri, döneminin alanlarında söz sahibi meşhur âlimlerden almaya özen göstermiştir. Bu onun hadisçiliğini oluşturan önemli faktörlerden biridir. Sıbt İbnü’l-Acemî’nin hadisçiliğine dair Türkiye’de henüz tamamlanmış akademik bir çalışma bulunmamaktadır. Bu makalede Memlükler döneminin önemli ama unutulmuş hadis âlimlerinden biri olan Sıbt el-Acemî’nin, öncelikle hayatıyla ilgili kısa bilgiler aktarılacak, ardından onun hadisçi kimliğini oluşturan faktörler, tahsil hayatı ve hadis ilmine katkıları şeklinde iki başlık altında tahlil edilecektir. Makalenin ana bölümünü teşkil eden Hadis ilmine katkıları başlığında Sıbt İbnü’l-Acemî’nin hadis eserleri hakkında genel bilgiler aktarılacak, daha sonra Neslü’l-himyân fî miʿyâri’l-Mîzân adlı eseri dökümantasyon ve mukayese yöntemleri takip edilerek tahlil edilmeye ve buradan hareketle müellifin hadisçi kimliği ortaya konulmaya çalışılacaktır. Sıbt İbnü’l-Acemî, âlî ve nâzil rivayetleri toplamanın yanında yazdığı eserlerle de hadis ilmine önemli katkılarda bulunmuştur. Neslü’l-himyân, onun hadis alanında telif ettiği önemli eserleri arasındadır. Müellif bu eserini Zehebî’nin zayıf ve meçhul ravilerle ilgili yazdığı en kapsamlı ve meşhur eseri Mîzânü’l-i‘tidâl’inde tespit ettiği birtakım eksiklikler ve hataları gidermek ve tashih etmek amacıyla telif etmiştir. Bu bağlamda, Sıbt İbnü’l-Acemî, Mîzan’da farklı isimler altında dağınık olarak verilen râvi bilgilerini kendi isimlerinde toplayarak eserin dağınıklığını gidermiş ve okuyucuya büyük kolaylık sağlamıştır. Neslü’l-himyân’da Zehebî tarafından râvilerin zafiyeti veya cehaletiyle ilgili eksik bilgiler tamamlanmış, râviler hakkındaki tadil değerlendirmeleri de ilave edilerek araştırmacıya objektif bir alan açılmıştır. Bu uygulama rivayetler hakkında verilecek hükümlerde hadis ilmi açısından çok önemlidir. Kısacası Sıbt İbnü’l-Acemî hadis ilmine düşkünlüğünün yanı sıra bu alanda telif ettiği eserlerle de hakkında akademik araştırma yapılmayı hak eden biridir. Özellikle onun cerh tadile dair telif ettiği Neslü’l-himyân adlı eseri, bu alanda en meşhur eserlerden biri olan Mîzânü’l-i‘tidâl ile birlikte mutlaka değerlendirilmesi ve tetkik edilmesi gereken bir kaynaktır. Ayrıca bu çalışma ile görülmüştür ki muhaddisler râvilerin değerlendirilmesinde kendinden önceki yazılan özellikle alanında otorite olan ricâl kaynaklarına tamamıyla güvenerek nakilde bulunmamışlar, geniş çaplı kaynak taraması ve analizi sonrası değerlendirmelerini yapmışlardır. Son olarak ifade etmek gerekirse, hadis ilminde otorite isimler tarafından yazılmış ve ulema arasında şöhret bulmuş olsa dahi rical kaynaklarının mutlaka üzerine yapılmış zeyl türü eserler ve yeniden yapılacak araştırmalarla birlikte teyit ve tashih edilerek değerlendirilmesi gerekmektedir.

Keywords

Hadis , Sıbt İbnü’l-Acemî , Neslü’l-himyân , Memlük , Cerh Tadil , Muhaddis.

Sıbt İbnü'l-Acemî and his work titled Neslü'l-himyân fî miʿyâri'l-Mîzân

Abstract

Sıbt İbnu'l-Acemî is a scholar who was born in Aleppo during the Mamluk period in the seventeenth century AD and grew up there. İbnu'l-Acemî, who started studying hadith at the age of sixteen, traveled to many places, especially Cairo and Damascus. His greatest effort during these journeys was to collect high and lowly narrations and narrate them. He took care to learn Islamic sciences from famous scholars who had a say in the fields of his period, and in this regard, he studied the science of hadith primarily from Iraki, Bulkīnî, İbnü'l-Mulakkın and Heysemî. This is one of the important factors that constitute his hadithism. There is no academic study completed yet in Turkiye on Sıbt İbnu'l-Acemî's hadith theory. In this article, firstly, brief information about the life of Sıbt al-Acemi, one of the important but forgotten hadith scholars of the Mamluk period, will be given, and then the factors that constitute his hadith identity will be analyzed under two headings: his educational life and his contributions to the science of hadith. Under the title of his contributions to the science of Hadith, which constitutes the main part of the article, general information about Sıbt İbnu'l-Acemî's hadith works will be given, and then his work called Neslü'l-himyân fî miʿyâri'l-Mîzân will be analyzed by following the documentation and comparison methods, and from there, the author's work will be analyzed. An attempt will be made to reveal the identity of the hadith writer. In addition to collecting supreme and revealed narrations, Sıbt İbnu'l-Acemî also made significant contributions to the science of hadith with the works he wrote. Neslü'l-himyân is among his important works on the science of hadith. The author wrote this work in order to eliminate and correct some of the deficiencies and errors he identified in Zehebî's most comprehensive and famous work, Mîzânü'l-i'tidâl, which he wrote about weak and unknown narrators. In this context, İbnu'l-Acemî collected the information of narrators given under different names in Mizan under their own names, eliminating the clutter of the work and providing great convenience to the reader. In Neslü'l-himyân, the missing information about the weakness or ignorance of the narrators was completed by Zehebî, and a more objective field was opened for the researcher by adding modified evaluations about the narrators. This practice is very important in terms of the science of hadith in the judgments to be made regarding the narrations. In short, Sıbt İbnu'l-Acemî is a scientific figure who deserves academic research about him, not only with his fondness for the science of hadith, but also with the works he wrote in this field. Especially his work called Neslü'l-himyân, which he wrote about cerh modification, appears as a source that must be evaluated and examined together with Mîzânü'l-i'tidâl, one of the most famous works in this field. In addition, it has been seen in this study that in the evaluation of the narrators, the haddith scholars did not completely rely on the sources written before them, especially the rijal sources, which are authorities in their field, and made their evaluations after extensive source scanning and analysis. Finally, even if they were written by authority figures in the science of hadith and found fame among the scholars, rical sources must be evaluated by confirming and correcting them with supplementary works and re-research.

Keywords

Hadith , Sıbt İbnü , Neslü , Mamluk , Criticism and Approval , Hadith scholar.

References

• Alâî, Ebû Saîd Salâhuddîn Halîl b. Keykeldî. Kitâbü’l-muhtelitîn, thk. Ali Abdülbâsit. Kahire: Mektebetü’l-Hancı, 1417/1996.
• Ali Câbir Vâdi‘, Sıbt İbni’l-‘Acemî ve cühûduhû fî ‘ılmi’l-hadîs. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi. Usûlü’d-dîn Fakültesi, Doktora Tezi, 1997.
• Arslan, Abdurrahim. “Sıbt İbnü’l-Acemî ve Nûru’n-Nibrâs Adlı Siyer Şerhi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 45 (2021), 248-269.
• Hatiboğlu, İbrahim. “el-Kemâl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/85-87. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• İbn Fehd, Ebü’l-Fazl Takıyyüddîn Muhammed b. Necm Muhammed b. Muhammed. Lahzü’l-elhâz bi-zeyli Tabakâti’l-huffâz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• İbn Hacer el-Askalânî, Şihâbüddin Ebu’l-Fadl. Tehzîbü’t-Tehzîb, 12 Cilt. Haydarâbad, Matabaatü Dâireti’l-Meârif, 1327/1909.
• İbn Kâdı eş-Şühbe, Ebü’l-Fazl Bedrüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Ahmed b. Muhammed, Tabakâtü’-ş-Şâfiıyye. thk. Abdülalîm Hân, 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1407/1986.
• İbnü’l-Keyyâl, Ebü’l-Berekât Zeynüddîn Muhammed (Berekât) b. Ahmed b. Muhammed. el-Kevâkibü’n-neyyirât fî maʿrifeti men ihtelaṭa mine’r-ruvâti’s-siḳāt. thk. Ebdül-kayyûm Abdü Rabbi’n-nebî. 2. Basım. Mekke: Mektebetü’l-İmdâdiyye, 1420/1999.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Mukaddimetü İbni’s-Salâh. thk. Nureddin Itr. Suriye: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
• Kandemir, M. Yaşar. “el-Kemâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/222-224. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Kandemir, M. Yaşar. “Mîzânü’l-İ‘tidâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/218-219. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kettânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ca‘fer b. İdrîs. er-Risâletü’l-müstetrafe. thk. Muhammed el-Muntasır b. Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Beşâiril-İslâmiyye, 1421/2000.
• Koçyiğit, Talât. Hadis Istılahları, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1980.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1413/1992.
• Özkan, Halit. Memlüklerin Son Asrında Hadis. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed. ed-Dav’ü’l-lâmi‘ li-ehli’l-karni’t-tâsi‘. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayât, ts.
• Sıbt İbnü’l-Acemî, Ebü’l-Vefâ Sıbtu İbni’l-Acemî Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed. el-İğtibât li-men rumiye bi’l-ihtilât fî ricâli’l-hadîs. thk. Alâuddin Ali Rıza, Kâhire: Dâru’l-Hadîs, ts.
• Sıbt İbnü’l-Acemî. el-Keşfü’l-hasîs ammen rumiye bi-vazʿi’l-hadîs. thk. Subhi es-Sâmirrâî. Riyad: Âlemü’l-Kütüb, 1407/1987.
• Sıbt İbnü’l-Acemî. et-Tebyîn li-esmâi’l-müdellisîn. thk. Yahya Şefîk. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1406-1986.
• Sıbt İbnü’l-Acemî. Neslü’l-himyân fî mi‘yâri’l-Mîzân. thk. Şâzî b. Muhammed. Yemen: Dâru’n-Numân, 1435/2014.
• Sıbt İbnü’l-Acemî. Nihâyetü’s-sûl fî ruvâti’s-sitteti’l-usûl. thk. Abdülkayyûm Abdürabbinnebî. Mekke: Mektebetü Melik Fahd, 1421/2000.
• Sıbt İbnü’l-Acemî. Hâşiye ale’l-Kâşif. (Zehebî’nin el-Kâşif’i ile birlikte) thk. Muhammed Avvâme, Ahmet Muhammed Nemru’l-Hatîb. Cidde: Dâru’l-Kıble, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Tabakâtü’l-huffâz. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-İlmiyye, 1403/1982.
• Yiğit, İsmail. Memlükler. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2015.
• Yiğit, İsmail. “Memlükler” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/87-90. Ankara: TDV Yayınları, 2004. Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. el-Kâşif fî marifeti men lehû rivaye fi’l-Kütübi’s-sitte. thk. Muhammed Avvâme, Cidde: Dâru’l-Kıble, 1413/1992.
• Zehebî. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed Becâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1382/1963. Zehebî, Dîvanü’d-Duafâ. thk. Hammâd b. Muhammed el-Ensârî. Mekke: Mektebetü’n-Nehda’l-Hadîsiyye, 1387/1967.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris. el-Aʿlâm, 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ilm lil-Melâyîn, 1423/2002.