The Concept of Recitation in Mawardi’s Commentary

Year 2025, Issue: 29, 213 - 227, 20.10.2025

Yahya Balcı , Kadir Taşpınar

https://doi.org/10.32950/rid.1586581

Abstract

The Holy Quran, the last divine word, is a superhuman and miraculous book in terms of both its text and meaning, and it is a fact that many factors are effective in understanding it. In this context, one of the factors whose impact cannot be ignored is the phenomenon of recitation. Differences in recitation play an important role in a more comprehensive understanding of the meaning of the Holy Quran. While some of the differences in recitation are a source of enrichment in the meaning of the verses, others allow the meaning to be understood more clearly. Therefore, recitations are of great importance in the effort to understand the Holy Quran. This situation was taken into consideration by the majority of commentators, and as a result, they reflected these recitation disagreements in the commentary works they wrote according to their own systems and evaluations. One of the scholars who included recitation disputes on different occasions in his tafsir is Mawardi (d. 450/1058). Mawardi is among the influential names during and after his time with the works he wrote in different fields. In addition to being a scholar mostly known for his works named al-Ahkâmü's-sultâniyye and Edebü'd-dünyâ ve'd-dîn, Mawardi has many characteristics such as being a famous jurist, politician and commentator, and his commentary named an-Nuket wa’l-uyun, attracts attention in many areas in terms of its writing method and the information it contains, ıt is also noteworthy in terms of the recitations it contains and the effects of these recitations on exegesis. This work, which was written in the fifth century Hijri and includes significant differences in recitation, is important in terms of recitation science as it was written in a period when the understanding and acceptance of recitation of seb'a prevailed. Mawardi, in his commentary named an-Nuket wa’l-uyun, touched upon many differences in recitations that are considered both sahih and shaz, and benefited from recitations from different aspects in the context of tafsir. Although it is possible to evaluate the recitations conveyed in the work from different perspectives, in this article, the criteria determined for the recitations to be authentic ıt is tried to determine Mawardi's recitation concept in the context of an authentic document reaching the Prophet (pbuh), compliance with the Mushaf calligraphy and Arabic language grammar. For this purpose, examples from the tafsir an-Nukat wa'l-uyun will be given that indicate the author's perception of the recitation. Although it is not an independent work of recitation, Mawardi narrated many differences in recitation in his work, usually by stating the names of the people who read the recitation, and most of the time he analyzed and interpreted the recitations he mentioned, from time to time he made a choice between the recitations, and included the opinions of the companions, the tabi'in, and many people from later generations on the subject. In the study, examples of recitations showing Mawardi's method of using recitations in his commentary are examined under headings appropriate to the context. Thus, it is aimed to understand Mawardi's approach to recitations in the commentary named an-Nukat wa'l-uyun, which contains many shaz recitations as well as authentic recitations, even though it was written in a in a pivotal period in terms of recitations. With this study, in addition to the connection of recitations with other Islamic sciences, the impact of recitations on rulings and their reflection on tafsir will be seen. As a result of the study, it was observed that Mawardi benefited from recitations in many aspects.

Keywords

Recitation , The Holy Quran , Tafsir , Mawardi , an-Nuket wa’l-uyun.

Mâverdî'nin Tefsirinde Kıraat Tasavvuru

Abstract

Son ilahi kelam olan Kur’ân-ı Kerîm hem metni hem de manası açısından beşer üstü mucizevî bir kitaptır ve onu anlama noktasında birçok faktörün etkili olduğu bir gerçektir. Bu bağlamda etkisi göz ardı edilemeyecek faktörlerden biri de kıraat olgusudur. Kur’ân-ı Kerîm’in manasının daha kapsamlı şekilde anlaşılmasında kıraat farklılıklarının önemli bir yeri vardır. Kıraat farklılıklarının bazıları, âyetlerin anlamında zenginlik kaynağı olurken, bazıları da mananın daha açık bir şekilde anlaşılmasına imkân tanımaktadır. Dolayısıyla Kur’ân-ı Kerîm’i anlama çabasında kıraatlerin büyük önemi haizdir. Bu durum müfessirlerin çoğunluğu tarafından dikkate alınmış ve neticede, bu kıraat ihtilaflarını kendi sistemleri ve değerlendirmelerine göre yazdıkları tefsir eserlerine yansıtmışlardır. Tefsirinde farklı vesilelerle kıraat ihtilaflarına yer veren âlimlerden biri de Mâverdî’dir (öl. 450/1058). Mâverdî farklı alanlarda yazdığı eserlerle yaşadığı dönem ve sonrasında etkili olan isimler arasında yer almaktadır. Çoğunlukla el-Ahkâmü’s-sultâniyye ve Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn isimli eserleriyle tanınan bir âlim olmasının yanında meşhur bir hukukçu, siyasetçi ve müfessir olması gibi çok sayıda özelliği bulunan Mâverdî’nin en-Nüket ve’l-uyûn isimli tefsiri, yazılış yöntemi ve içerdiği bilgiler açısından birçok alanda dikkat çektiği gibi içerdiği kıraatler ve bu kıraatlerin tefsire etkileri açısından da dikkat çekmektedir. Hicrî beşinci asırda kaleme alınan ve kıraat farklılıklarına da önemli ölçüde yer veren bu eser, kıraat-i seb‘a anlayış ve kabulünün hüküm sürdüğü bir dönemde yazılmış olması yönüyle de kıraat ilmi açısından önem arz etmektedir. Mâverdî, en-Nüket ve’l-uyûn isimli tefsirinde gerek sahih gerekse şâz olarak değerlendirilen çok sayıda kıraat farklılığına değinmiş, tefsir bağlamında farklı yönlerden kıraatlerden istifade etmiştir. Eserde nakledilen kıraatlerin farklı açılardan değerlendirilebilmesi mümkün olsa da bu makalede, kıraatlerin sahih olabilmesi için belirlenen kriterler olan Hz. Peygamber’e (s.a.v.) ulaşan sahih bir senet, Mushaf hattına ve Arap dili gramerine uygunluk şartları bağlamında Mâverdî’nin kıraat tasavvuru tespit edilmeye çalışılmaktadır. Bu maksatla en-Nüket ve’l-uyûn tefsirinden müellifin kıraat algısına işaret eden örnekler verilecektir. Müstakil bir kıraat eseri olmamasına rağmen Mâverdî, eserinde çok sayıda kıraat farklılığını genellikle kıraati okuyan kişilerin isimlerini belirterek rivâyet etmiş, çoğu zaman da zikrettiği kıraatleri tahlil ederek yorumlamış, zaman zaman kıraatler arasında tercihte bulunmuş ve konu hakkında sahâbe, tâbiîn ve sonraki nesillerden çok sayıda kişinin görüşlerini nakletmiştir. Çalışmada, Mâverdî’nin tefsirinde kıraatleri kullanma usûlünü gösteren kıraat örnekleri, kullanıldıkları bağlama uygun başlıklar altında incelenmektedir. Böylelikle kıraatler yönünden adeta dönüm noktası olan bir dönemde yazılmasına rağmen sahih kıraatler yanında çok sayıda şâz kıraati de ihtiva eden en-Nüket ve’l-uyûn adlı tefsirde, Mâverdî’nin kıraatlere yaklaşım tarzının anlaşılabilmesi hedeflenmiştir. Bu çalışmayla özellikle kıraatlerin diğer İslamî ilimlerle olan bağlantısının yanında kıraatlerin hükümlere etkisi ve tefsire yansıması da görülmüş olacaktır. Çalışma sonucunda, Mâverdî’nin pek çok açıdan kıraatlerden istifade ettiği müşahede edilmiştir.

Keywords

Kıraat , Kur’ân-ı Kerîm , Tefsir , Mâverdî , en-Nüket ve’l-uyûn.

References

• Adıgüzel, Mehmet. “Kıraat Farklılığından Kaynaklanan Bazı Kelâmî İhtilâflar”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 28 (2007), 165-199.
• Ahfeş, Ebü’l-Hasen el-Mücâşiî el-Belhî el-Evsat. Me’âni’l-Kur’ân. thk. Hüdâ Mahmûd Karâ‘a. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1411.
• Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit Hatîb. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1422.
• Cengiz, Abdullah. “Mâverdî’nin en-Nüket ve’l-Uyûn İsimli Eserinde Kıraat Olgusu”. Tanım Tenkit Teori 2 (2024), 21- 38.
• Çakır, Fatma. Mâverdî’nin “en-Nüket ve’l-Uyûn” Adlı Tefsirinde Esbâb-ı Nüzul. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Çetin, Abdurrahman. Kıraatların Tefsire Etkisi. İstanbul: Marifet Yayınları, 2001.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi, 2011.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. et-Teysîr fi’l-kırââti’s-sebʻ. thk. Otto Pretzl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2. Basım, 1404.
• Dâvûdî, Şemsüddîn Muhammed b. Ali b. Ahmed. Tabakâtü’l-müfessirîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, ts.
• Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed. İthâfu fudalâ-i’l-beşer fi’l-kırââti’l-erbeate ’aşer. thk. Enis Mehera. Lübnan: Dâru’l- Kütübi’l-’İlmiyye, 3. Basım, 1427.
• Ebû Ali el-Fârisî, Hasen b. Ahmed b. Abdilgaffâr. el-Hücce li’l-kurrâ’i’s-seb‘a (el-Hücce fî ‘ileli’l-kırâati’s-seb‘). thk. Bedreddin Kahvecî - Beşîr Cüveycâtî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 2. Basım, 1413.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2010.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyya Yahya b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’ân. thk. Ahmed Yusuf en-Necati vd. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, ts.
• Güner, Ahmet. “Mâverdî’nin Hilâfet Kuramının Târihsel Arka Plânına Bir Bakış (ll)”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2003), 227-252.
• Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh el-Bağdâdî er-Rûmî. Mu‘cemü’l-üdebâ. thk. İhsan Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1414.
• Hatîb, Abdüllatîf. Muʻcemu’l-kırâât. 11 Cilt. Dımaşk: Dâru Sa’deddîn, 2000.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l- ʻazîz. thk. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1422.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Muhteseb fî tebyîni vucûhi şevâzzi’l-kırâât ve’l-îdâh anhâ. thk. Ali en-Necdî en- Nâsıf vd. 2 Cilt. Kâhire: Vizâratü’l-Evkâf, 1410.
• İbn Galbûn, Ebü’l-Hasen Tâhir b. Abdilmün‘im b. Ubeydillâh b. Galbûn el-Halebî el-Mısrî. et-Tezkira fi’l-kırââti’s- semân. thk. Eymen Rüşdî Süveyd. Cidde, 1412.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Lisânü’l-mîzân. 7 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-’İlmî, 2. Basım, 1390.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ahmed. Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’ân. Kâhire: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr el-Bermekî el-İrbilî. Vefeyâtu’l- a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zamân. thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Kâdî Şühbe, Ebü’s-Sıdk Takiyyüddîn Ebu Bekr b. Ahmed b. Muhammed el-Esedî ed-Dimeşkî. Tabakâtü’ş- Şâfi’iyye. thk. Hâfız Abdulalîm Hân. 4 Cilt. Beyrût: Âlemu’l-Kütüb, 1407.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1407.
• İbn Mihrân en-Nîsâbûrî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. el-Mebsût fi’l-kırââti’l-aşr. thk. Sebî’ Hamza Hâkimî. Dımaşk: Mecme’u Lügati’l-arabiyye, 1981.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs et-Temîmî. Kitâbü’s-sebʻa fi’l-kıraat. thk. Şevki Dayf. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1400.
• İbn Zencele, Ebû Zür’a Abdurrahman b. Muhammed. Hüccetü’l-Kırâât. thk. Saîd el-Efgânî. Beyrût: Müessesetü’r- Risâle, 1997.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. el-Muntazam fî târîhi’l- mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ, Mustafa Abdülkâdir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Abdürrazzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1422.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-kırââti’l ʻaşr. thk. Ali Muhammed ed-Dabbâʻ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-’İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. thk. Mahmûd el-Arnaût. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 1406.
• Kallek, Cengiz. “Mâverdî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/180-186. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Kallek, Cengiz. “Mâverdî”. İslâm İkti̇sadî Düşünce Tari̇hi̇. ed. Mehmet Bulut. 283-304. İstanbul: İZÜ Yayınları, 2021.
• Karaçam, İsmail. Kıraat İlminin Kur’ân Tefsirindeki Yeri ve Mütevatir Kıraatların Yorum Farklılıklarına Etkisi. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Kıyıcı, Selâhattin. “Ebu’l-Hasen el-Mâverdî (450/1058 h.)”. Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi 18 (1990), 89-111.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻ li ahkâmi’l-Kurân. thk. Ahmed el-Berdûnî. 20 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l- Mısriyye, 1964.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habib. en-Nüket ve’l-uyûn tefsiru’l-Mâverdî. thk. es-Seyyid b. Abdilmaksûd b. Abdirrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dârul-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed b. Hammuş b. Muhammed el-Kaysî. el-İbâne ‘an Me‘âni’l-Kırâât. thk. Abdülfettâh İsmâîl Şelebî. Kahire: Dâru Nehdati Mısr, ts.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed b. Hammuş b. Muhammed el-Kaysî. el-Keşf ’an vücûhi’l-kırââti’s-sebʻ ve ʿilelihâ ve hucecihâ. thk. Muhyiddîn Ramadân. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 5. Basım, 1418.
• Oral, Murat. Mâverdî ve İbnu’l-Cevzî’nin Tefsir Yaklaşımlarının Mukayesesi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Doktora Tezi, 2018.
• Özcan, Esat. “Dil Kurallarının Kıraat Tercihindeki Etkisi: Kutrub Örneği”. Harran İlahiyat Dergisi 45 (2021), 135-153.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim. el-Keşf ve’l-beyân ’an tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ebû Muhammed İbn Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1422.
• Sem’ânî, Ebû Sa’d Abdülkerîm b. Muhammed İbn Mansûr. el-Ensâb. 13 Cilt. Haydarâbâd: Meclisu Dâireti’l-Maârifi’l- Osmâniyye, 1382.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Tefsîrü’l-Kur’ân. thk. Yâsir b. İbrâhim - Ganîm b. Abbâs. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1418.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm. ed-Dürru’l-mesûn fî ’ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. 11 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1986.
• Sumayt, Bedr Muhammed. Menhecü’l-Mâverdî fî tefsîrihî en-Nüket ve’l-uyûn. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1407.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfi’iyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî-Abdülfettâh Muhammed el-Halû. 10 Cilt, 1413.
• Sümertaş, Burhan. Mâverdî ve en-Nüket ve’l-Uyûn Adlı Tefsiri. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân. Tabakâtü’l-müfessirîn. thk. Ali Muhammed Ömer. Kâhire: Mektebetü Vehbe, 1396.
• Şevkânî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-Kadîr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn-i Kesîr, Dâru’l- Kelimi’t-Tayyib, 1414.
• Şirâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali. Tabakâtü’l-fukahâ. thk. İhsan Abbâs. Beyrût: Dâru’r-Râidi’l-Arabî, 1970.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʻu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1420.
• Taşdoğan, Ahmet. “Âsım Kıraatinin Kur’ân Meâllerine Yansıtılamaması Üzerine Bir İnceleme: Ahzâb Sûresi 33. Âyeti Örneği”. Tasavvur/Tekirdağ İlahiyat Dergisi 10/2 (2024), 453-580.
• Taşdoğan, Ahmet. “Zuhruf Sûresinin 88. Âyeti Bağlamında Dil Kurallarının Kıraatlerin Anlaşılmasındaki Rolü ve Etkisi”. Harran İlahiyat Dergisi 51 (2024), 226-246.
• Taşpınar, Kadir. Kıraat İhtilaflarının Tefsire Yansıması Ebüssuud Örneği. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2022.
• Uydaş, Tuğba. Mâverdî’nin en-Nüket ve’l-Uyûn Adlı Tefsirinde Kur’ân İlimleri. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Ünal, Mehmet. “Bir Kırâat Terimi Olarak ‘Hüccet’in Kavramsal Alanı ve Tarihsel Gelişimi”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 17/1 (2004), 69-83.
• Yeniçeri, Celal. “Mülâmese”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/535-536. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrahim b. es-Serî b. Sehl. Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbuhû. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1408.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. 23 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1405.
• Ziriklî, Hayrüddîn. el-A‘lâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.