A Chronological and Semantic Study of The Day of Judgement's Narrative of Samâ/Semâvât in The Qur'ān and Evaluations in Early Commentaries

Year 2025, Issue: 29, 279 - 295, 20.10.2025

Emine Özbek Sert

https://doi.org/10.32950/rid.1609793

Abstract

This study aims to elucidate the concepts of samâ/semâvât in the Qur'an concerning the state of the samâ on the Day of Resurrection, as well as the interpretations of the relevant verses in early tafsīr. Additionally, It considers verses highlighting the samâ’s purposeful and perfect creation, along with those foretelling its eschatological end. This evaluation is crucial for understanding the consistency of the Qur'ān's narrative regarding the samâ, particularly in relation to its chronology. To achieve this, the chronology of the relevant verses has been established to determine whether the Qur'ān presents a systematic account of the samâ's deterioration. This analysis will reveal whether the primary objective of the discussion surrounding the samâ is merely to inform about its change and decay or to facilitate the acceptance of the divine message. Early dictionaries and tafsīrs have been identified as the primary sources for this study, allowing for an exploration of the root meanings of samâ and the interpretations offered by early commentators. Such an approach will bring us closer to the authentic meanings of the verses. The perceptions of the Qur'an's initial interlocutors have not been examined in depth, however, it is acknowledged that the Qur'an was first revealed to them. Thus, the interpretations of the samâ in the verses and early commentaries will provide insights into their understanding. Initially, the term samâ (sky) is addressed in these verses. Notably, in the 18th verse of al-Muzammil,in which samâ is mentioned chronologically for the first time, there is no description of its existence or nature; rather, it is foretold that it will disintegrate, as indicated by the term مُنْفَطِرٌ. This suggests that the samâ known to its first interlocutors is being referenced. In related narratives, the firmament is depicted as a 'ceiling/roof,' a familiar structure, facilitating visualization. Various depictions reveal that although the samâ is protected from all forms of corruption, it will ultimately disintegrate during the apocalypse. This emphasizes the mortality of such a vast structure as the samâ and underscores that Allah is the only eternal entity, highlighting His omnipotence. Another finding is that a chronological reading of the relevant verses does not yield hierarchical information about the samâ's corruption. Instead, it indicates that these verses serve to cultivate an awareness of the 'hereafter' and the 'Day of Reckoning.' The destruction of the samâ signifies the commencement of a new era. Furthermore, it has been determined that the descriptors of the firmament do not emphasize ‘annihilation’ but rather destruction, decay, change, and transformation. Hence, the verses do not support the notion of the samâ's complete nothingness. Early commentators also interpreted these verses literally, agreeing that the samâ would disintegrate. The presence of these terms in cultural discourse underscores the importance of understanding the root meanings of words and their societal context in comprehending the Qur'an. During this study, no accounts were found indicating that the first interlocutors of the revelation objected to these narratives or found the descriptions unfamiliar. The unseen nature of the apocalypse was rendered more comprehensible through the change, transformation, and deterioration of tangible entities, thereby rendering the horror of that day more palpable.

Keywords

Qur , Tafsīr , Early Period , Chronology , Semā , Apocalypse.

Kur’ân’da Kronolojik ve Semantik Olarak Kıyâmet Günü Semâ Anlatısı ve Erken Dönem Tefsîrlerindeki Değerlendirmelere Yönelik Bir İnceleme

Abstract

Bu çalışmada Kur’ân’da kronolojik olarak, semâ/semâvât lafzını içeren âyetler özelinde, kıyâmet günü semânın durumuna dâir çizilen tabloyu ve erken dönem tefsîrlerinde ilgili âyetlere getirilen yorumları ortaya koymak amaçlanmıştır. Ayrıca semânın kusursuz bir şekilde, bir amaç doğrultusunda yaratıldığını, onun için bir sürenin tayin edildiğini bildiren âyetler ile kıyâmetle bozulacağını haber veren âyetleri birlikte değerlendirmek hedeflenmiştir. Bu, kronoloji özelinde değil de genel olarak Kur’ân’da, semâ anlatımındaki tutarlılığı ortaya koyma açısından önemlidir. Bunun için öncelikle ilgili âyetlerin kronolojisi tespit edilmiş, böylece Kur’ân’ın semânın bozuluşuna dâir sistemli bir anlatımda bulunup bulunmadığı açığa çıkartılmak istenmiştir. Bu, semânın konu edilmesindeki temel amacın onun değişimi ve bozulması hususunda salt bilgi vermek mi yoksa ilâhî mesajın benimsenmesine hizmet etmek mi olduğunu gösterecektir. Erken dönem sözlükler ve tefsîrler temel kaynak olarak belirlenmiştir. Bu da kelimelerin kök manalarını ve erken dönem müfessirlerin yorumlarını birlikte görebilme imkânı sunacak, âyetlerin otantik manasına yaklaştıracaktır. İlk muhatapların semâ algısı derinlemesine incelenmemekle birlikte Kur’ân’ın öncelikle onlara nâzil olduğu dikkate alındığında, âyetlerdeki lafızlar ve erken dönem müfessirlerin yorumları belli oranda onların algıları konusunda fikir verecektir. Öncelikle bu âyetlerde “gökyüzü” kastedilmiş olup nüzûl sırasına göre semânın ilk kez zikredildiği el-Müzzemmil sûresinin 18. âyetinde onun var oluşuna veya niteliğine dâir bir anlatımda bulunulmayıp مُنْفَطِرٌ lafzıyla parçalanacağının haber verildiği saptanmıştır. Bu, ilk muhatapların bildiği bir semâdan bahsedildiğini gösterir. İlgili anlatımlarda semâ, onların âşina olduğu bir yapı olan “tavan/çatı” gibi tasvir edilmiş, böylece tasavvuru kolaylaşmıştır. Semânın, her türlü bozulmadan korunmakla birlikte kıyâmetle parçalanacağı çeşitli tasvirlerle ortaya konulmuştur. Böylece gökler gibi muazzam bir yapının fânîliği ve tek bâkînin Allah olduğu vurgulanmış, O’nun kudreti tahayyül ettirilmiştir. Tespit edilen bir diğer husus ilgili âyetleri kronolojik okumanın semânın bozuluşu hususunda hiyerarşik bilgi verme noktasında bir katkı sunmadığıdır. Bu da ilgili âyetlerin “âhiret” ve “hesap” gününe yönelik bir bilinç inşa etmeye hizmet ettiğini gösterir. Semâ, yeni bir dönemin başlangıcı için yıkılacaktır. Aynı zamanda semâyı niteleyen lafızların “yok oluş” değil, yıkılıp bozulmayı, değişim ve dönüşümü vurguladığı tespit edilmiştir. Dolayısıyla bu âyetlerden hareketle semânın hiçliğinden söz edilemez. Erken dönem müfessirlerin de ilgili âyetleri zâhirî manada anlayarak semânın parçalanacağında ittifak ettikleri görülmüştür. Bu lafızların kültürde yer etmesi, Kur’ân’ı anlamada sözcüklerin kök anlamlarını ve toplumdaki yerini bilmenin önemini bir kez daha ortaya koymuştur. Çalışmamız esnasında vahyin ilk muhataplarının bu anlatımlara itiraz ettikleri ve tasvirleri yadırgadığı yönünde bir aktarımla karşılaşılmamıştır. Gayb durumundaki kıyâmet, somut varlıklar üzerindeki değişim, dönüşüm ve bozuluştan hareketle zihne yaklaştırılmış, böylece o günün dehşeti hissedilir kılınmıştır.

Keywords

Kur’ân , Tefsîr , Erken Dönem , Kronoloji , Semâ , Kıyâmet.

Ethical Statement

Makale için etik kurul onayı gerekmemektedir.

References

• ʿAbdullāh b. Vehb b. Müslim Ebī Muḥammed el-Mısrī. Tefsīru’l-Ḳurʾān. thk. Miklos Muranyi. 2. cilt. Beyrūt: Dāru’l-Ġarbi’l-İslāmī, 2003.
• Ālūsī, Ebu’s-Senā Şehābeddīn Maḥmūd b. ʿAbdullāh b. Maḥmūd. Ruḥu’l-meʿānī fī tefsīri’l-Ḳur’āni’l-ʿaẓīm ve’s- sebʿi’l-mes̱ānī. 30 cilt. Beyrūt: Dāru İḥyāi’t-Türās̱i’l-ʿArabī, ts.
• Arslan, Sinan. Kur’an’da Kıyametin Kopma Ânının Tasviri: Tekvîr Suresi Örneği. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• ʿĀşūr, Muḥammed eṭ-Ṭāhir. Tefsīru't-Taḥrīr ve’t-tenvīr. 30 cilt. Tūnus: ed-Dāru’t-Tūnisī li'n-Neşr, 1984.
• Beġavī, Muḥyissünne Ebī Muḥammed el-Ḥüseyin b. Mesʿūd. Meʿālimü’t-tenzīl. thk. Muḥammed ʿAbdullāh en-Nemr v.dğr., 8 cilt. Riyāż: Dāru Ṭayyibe, 1409.
• Cevherī, Ebū Naṣr İsmāʿīl b. Ḥammād. (eṣ-Ṣıḥāḥ) Tācü’l-luġa ve ṣıḥāḥu’l-ʿArabiyye. thk. Aḥmed ʿAbdulġafūr ʿAṭṭār. 7 cilt. Beyrūt-Lübnān: Dāru’l-ʿİlmi li’l- Melāyīn, 4. bs., 1990.
• Dāmeġānī, Ebū ʿAbdillāh Muḥammed b. ʿAlī b. Muhammed. Ḳāmūsu’l-Ḳur'ān ev ıṣlāḥ el-vücūh ve’n-neẓā'ir fî'l- Ḳur'āni'l-Kerīm. thk. ʿAbdülʿazīz Seyyide'l-Ehl. Beyrūt-Lübnān: Dāru’l-ʿİlmi li'l-Melāyīn, 4. bs., 1983.
• Dindi, Emrah. İlahi Kelamın Kendine Yabancılaşması Hermeneutik Bir Soruşturma. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2022.
• Di̇ndi̇, Emrah. Kur’an’ın Kültürel Antropolojisi Ahiret Anlatımları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2021.
• Dindi, Korkut. Kur’ân-ı Kerim’e Göre Evrenin Sonluluğu. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Tefsir Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Dündar, Mazhar. “Kıyamet Sahneleri Sunması Bağlamında ‘Kâri‘a Suresi’ nin İncelenmesi”. Din ve Bilim - Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 5/1 (30 Haziran 2022), 128-144.
• Ebū Bekr ʿAbdürrezzāḳ b. Hemmām b. Nāfiʿ eṣ-Ṣanʿānī el-Himyerī. et-Tefsīru ʿAbdurrezzāk b. Hemmām. thk. Maḥmūd Muḥammed ʿAbduh. 3 cilt. Beyrūt-Lübnān: Dāru'l-Kütübi’l- ʿİlmiyye, 1419/1999.
• Ebū Zekeriyyā Yaḥyā b. Sellām. Tefsīru Yaḥyā b. Sellām. thk. Hind Şelebī. 2. cilt. Beyrūt: Dāru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2004/1425.
• Ezherī, Ebū Manṣūr Muḥammed b. Aḥmed. Tehẕībü’l-luġa. thk. ʿAbdusselām Muḥammed Hārūn. 15 cilt. Ḳāhire: ed- Dāru’l-Mıṣriyye, ts.
• Ferāhīdī, Ebū ʿAbdirrahmān el-Ḫalīl b. Aḥmed b. ʿAmr b. Temīm. Kitābü’l-ʿayn. thk. Mehdī el-Maḫzūmī; İbrāhīm es- Sāmirrāī. 8 cilt, ts.
• Ferrā, Ebū Zekeriyyā Yaḥyā b. Ziyād. Meʿāni’l-Ḳur’ān. 3 cilt. Beyrūt: ʿĀlemü’l-Kütüb, 3. bs., 1403/1983.
• Güler, Nurdane. “Kur’ân’da Kozmik Kıyamet ile Hesap Gününün İç İçeliği ve Yoruma Etkisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/3 (15 Aralık 2020), 1475-1496.
• İbnü'l-Cevzī, Ebu’l-Ferec Cemāleddīn ʿAbdurrahmān b. ʿAlī b. Muḥammed. Nüzhetü’l-aʿyüni’n-nevāẓır fî ʿilmi’l- vücūh ve’n-neẓāʾir. thk. Muḥammed ʿAbdülkerīm Kāẓım er-Rāżī. Beyrūt: Müessesetü’r-Risāle, 3. bs., 1407/1987.
• İbnü'l-Cevzī, Ebu’l-Ferec Cemāleddīn ʿAbdurrahmān b. ʿAlī b. Muḥammed. Zādü’l-mesīr fī ʿilmi’t-tefsīr. 9 cilt. el- Mektebetü’l-İslāmī, ts.
• İbn Kes̱īr, Ebi’l-Fidā’ İsmāīl b. ʿÖmer. Tefsīrü’l-Ḳurʾāni’l-ʿaẓīm. thk. Sāmī b. Muḥammed es-Sellāme. 8 cilt. Dāru- Ṭayyibe, ts.
• İbn Manẓūr, Muḥammed b. Mükerrem. Lisānü’l-ʿArab. 15 cilt. Beyrūt: Dāru Ṣādr, ts.
• İṣfahānī, Ebu’l-Ḳāsım Ḥüseyn b. Muḥammed b. el-Mufaddal er-Rāġıb. Müfredātü elfāẓi’l-Ḳurʾān (el-Müfredāt fī ġarībi’l-Ḳurʾān). thk. Ṣafvān ʿAdnān Dāvūdī. 2 cilt. Beyrūt, ed-Dāru's-Sāmiyye, 4. bs., 1430/2004.
• Ḳurṭubī, Ebū ʿAbdullāh Muḥammed b. Aḥmed el-Enṣārī. el-Cāmiʿ li aḥkāmi’l-Ḳur’ān. thk. Hişām Semīr el-Buḫārī. 21 cilt. Riyāż: Dāru ʿĀlemi’l-Kütüb, 3. bs., 1423/2003.
• Ḳuteybe, Ebū Muḥammed ʿAbdullāh b. Müslīm. Tefsīru Ġarībü’l-Ḳurʾān. thk. es-Seyyid Aḥmed Ṣaḳr. Beyrūt: Dāru’l- Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1398/1978.
• Mātürīdī, Ebū Manṣūr Muḥammed b. Muḥammed b. Maḥmūd. Teʾvīlâtü Ehli’s-sünne-Tevsīru’l-Mātürīdiyye-. thk. Mecdī Bāsellūm. 10 cilt. Beyrūt-Lübnān: Dāru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1426/2005.
• Māverdī, Ebu’l-Ḥasan ʿAlī b. Muḥammed b. Ḥabīb el-Basrī. en-Nüket ve’l-ʿuyūn-Tefsīru’l-Māverdī. thk. es-Seyyid b. ʿAbdülmaḳṣūd b. ʿAbdürraḥīm. 6 cilt. Beyrūt: Dāru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, ts.
• Meydānī, ʻAbdurraḥmān Ḥabenneke. et-Tedebbürü’l-ems̱ali li-Kitābillāhi ʿAzze ve Celle. Dımaşḳ: Dāru’l-Ḳalem- Beyrūt: ed-Dāru’ş-Şāmī, 2009.
• Muḳātil b. Süleymān. Tefsîru Muḳātil b. Süleymān. thk. ʿAbdullāh Maḥmūd Şeḥḥāte. 5 cilt. Beyrūt-Lübnān: Müessesetü’t-Tāriḫi’l-ʿArabī, 1423/2002.
• Neḥḥās, Ebū Caʿfer. Meʿāni’l-Ḳur’āni'l-Kerīm. thk. Muḥammed ʿAlī eṣ-Ṣābūnī. 6 cilt. Cāmiʿati Ümmü’l-Ḳurā min Türās̱i’l-İslāmī, 1408/1988.
• Rāzī, Ebū Abdillāh (Ebu’l-Fażl) Faḫruddīn Muḥammed b. ʿÖmer. Mefātîḥu’l-ġayb. 32 cilt. Beyrūt: Dāru’l-Fikr, 1981/1401.
• S̱aʿlebī, Ebū İsḥāḳ Aḥmed Muḥammed b. İbrāhīm. el-Keşf ve’l-beyān. thk. Ebū Muḥammed b. ʿĀşūr. 10 cilt. Beyrūt: Dāru İḥyāi’t-Türās̱i’l-ʿArabī, 1422/2002.
• Semʿānī, Ebu’l-Muẓaffer Manṣūr b. Muḥammed b. ʿAbdilcebbār Temīmī Mervezī. Tefsīru’l-Ḳur’ān. thk. Ebū Temīm Yāsir b. İbrāhīm. 6 cilt. Riyāż: Dāru’l-Vaṭan, 1418/1998.
• Soğukoğlu, Fehmi - Elnecer, Muhammed. “Tekvîr, İnfitâr ve İnşikâk Surelerinde Zikredilen Kıyametin Kopuş Tasvirlerinin Teolojik ve Lugavî İncelemesi”. İslami İlimler Dergisi 17/1 (27 Mart 2022), 243-260.
• Ṭaberī, Ebū Caʿfer Muḥammed b. Cerīr. Cāmiʿu’l-beyān ʿan te’vīli āyi’l-Ḳurʾān. thk. ʿAbdullāh b. ʿAbdulmuḥsin et- Türkī. 26 cilt. Dāru Ḥicr, ts.
• Vāḥidī, Ebu’l-Ḥasan ʿAlī b. Aḥmed b. Muḥammed. Tefsīruʻl-Basīṭ. thk. Muḥammed b. Ṣāliḥ b. ʿAbdullāh el-Fevzān, v.dğr. 25 cilt. Riyāż: Silsiletü'r-Risā'ili'l-Cāmiʿıyye, 1430.
• Zebīdī, Muḥammed Murtażā. Tācu’l-ʿArūs min Cevāhiri’l-Ḳāmūs. 40 cilt, ts.
• Zeccāc, Ebū İsḥāḳ İbrāhīm b. es-Serī. Meʿāni’l-Ḳur’ān ve iʿrābuhu li'z-Zeccāc. thk. ʿAbdülcelīl ʿAbduh Şelebī. 5 cilt. Beyrūt: ʿĀlemü’l-Kütüb, 1408/1988.
• Zemaḫşerī, Ebu’l-Ḳāsım Cārullah Maḥmūd b. Ömer b. Aḥmed. el-Keşşāf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavāmiżi’t-tenzīl ve ʿuyūni’l- eḳāvīl fī vücūhi’t-teʾvīl. thk. ʿĀdil Aḥmed ʿAbdülmevcūd v.dğr. 6 cilt. Riyāż: Mektebetü’l-ʿUbeykan, 1418/1998.