The Idea of Mahdism as a Problem in Republican Türkiye: An Analysis through the Framework of Islamist Journals

Year 2025, Issue: 29, 77 - 90, 20.10.2025

Eyüp Öztürk , Selim Demirci

https://doi.org/10.32950/rid.1703984

Abstract

This article examines how conservative religious groups in modern Turkish history have perceived the doctrine of mahdism. The study begins in the 1950s—a pivotal era marking Turkey’s shift from single‑party rule to a more liberal multiparty system—and spans the subsequent fifty years. Until the 1950s, the Republic’s strict secularism had severely curtailed religious organizations, limiting their visibility and preventing their ideas from reaching broader audiences. With the partial liberalization introduced by successive governments after the 1950s, however, these groups regained public prominence. In this changing environment, print media—particularly journals—emerged as the primary vehicle for conservative Islamists to disseminate their views. These periodicals not only offered regular, systematic publication schedules but also hosted vibrant intellectual exchange through scholarly articles, reader correspondence, and interviews, effectively reflecting the cultural climate of Islamist circles. The decades following World War II saw significant political and social developments in Turkey, alongside vigorous debates about the Mahdī. A survey of Islamist journals published between 1950 and 2000 reveals a remarkable proliferation of Mahdī claimants and a dynamic field of discourse that underscores how central messianic expectations were to mid‑century Republican Turkey. Central to these debates was the centennial/millennial beliefs. The writings in Islamist journals point to Said Nursi as the contemporary religious authority at the centre of the Mahdist debates of the period. Virtually almost every contributor to these journals, whether supportive or critical, felt compelled to address his ideas. İzmirli İsmail Hakkı likewise exerted considerable influence, his writings on messianic themes helping to shape the intellectual contours of conservative discourse. Within this rich corpus, three principal orientations toward the Mahdī phenomenon emerge. First are the “Mahdīsts,” who openly champion the coming of the Mahdī and articulate robust messianic expectations. Second is a critical faction that rejects Mahdī anticipation and seeks to redirect Muslims’ attention away from eschatological waiting toward confronting the pressing issues of their age. Third is a cautious cohort that neither fully embraces nor outright rejects the belief, instead focusing on its social and ethical ramifications and employing a deliberately measured tone. All three groups ground their arguments in relevant hadith literature.

Keywords

History of Turkish Culture , Religious Groups in Modern Türkiye , Mahdism , Said Nursi , Islamist Journals.

Cumhuriyet Türkiyesi'nde Bir Sorun Olarak Mehdilik Düşüncesi: İslamcı Dergiler Çerçevesinde Bir Analiz

Abstract

Bu makale, modern Türkiye tarihinde muhafazakâr dini gruplar arasındaki mehdilik inancı ile ilgili algıları incelemektedir. Çalışmanın başlangıç noktası olarak 1950’li yıllar seçilmiştir, zira bu dönem, tek parti rejiminden daha liberal bir yönetim sistemine geçişi simgelemekte ve Türkiye’nin siyasi yapısında önemli bir değişim noktasını ifade etmektedir. Cumhuriyetin kuruluşundan 1950’lere kadar Türkiye’de benimsenen katı laiklik anlayışı, dini grupların faaliyetlerini büyük ölçüde sınırlamış ve onların kamusal alandaki görünürlüğünü azaltarak fikirlerinin geniş kitlelere ulaşmasını engellemiştir. Ancak 1950’lerden itibaren siyasal iktidarların daha liberal bir yaklaşım benimsemesiyle birlikte dini gruplar kamusal alanda daha fazla yer edinmeye başlamıştır. Bu değişim sürecinde, muhafazakâr grupların düşüncelerini yaymak için en çok tercih ettikleri araçlardan birisi de medya organları, özellikle de dergiler olmuştur. Dergiler hem etkili tartışma platformları sunmaları hem de düzenli ve sistematik biçimde yayın yapabilmeleriyle dönemin İslamcı çevrelerinde teneffüs edilen kültürel iklimi etkili bir şekilde yansıtabilmiştir. Zira söz konusu dergiler makale formatında akademik üslupla kaleme alınmış yazılarının yanında okuyucu mektupları ve röportajlar yoluyla geniş bir yelpazede içerik sunabilmişlerdir. Modern Türkiye tarihi açısından ikinci dünya savaşının hemen sonrasına tekabül eden 1950’li yılları izleyen seneler pek çok önemli hadise yanında mehdilik merkezli tartışmalarla da dikkat çekmektedir. Bu anlamda 1950-2000 yılları arasında muhafazakârlarca çıkarılan dergiler incelendiğinde pek çok mehdi figürü ve onlar etrafında teşekkül eden dinamik bir tartışma alanı Cumhuriyet Türkiye’sinin de mehdilik konusu ele alınırken dışarıda tutulamayacağını göstermektedir. İslamcı dergiler incelendiğinde ele alınan dönemin mehdilik tartışmalarını tetikleyen temel düşüncenin yüzyıl/binyıl inancı olduğu anlaşılmaktadır. İslamcı dergilerde kaleme alınan yazılar dönemin mehdilik tartışmalarının merkezinde yer alan çağdaş dini otoritenin ise Said Nursi olduğuna işaret etmektedir. Öyle ki taraflı tarafsız herkes mehdilik merkezli tartışmalarda onun fikirlerine atıf yapma ihtiyacı hissetmiştir. Bu noktada ismine değinilmesi gereken bir diğer çağdaş ilim adamı da İzmirli İsmail Hakkı’dır. Onun mehdilik çerçevesinde dile getirdiği fikirler de dönemin muhafazakâr kalemlerinin düşünce dünyasının şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Muhafazakâr İslamcı dergilerde mehdilik olgusuna yaklaşımlar üç ana grupta toplanmıştır. Bu konuda ilk olarak öne çıkanlar “mehdiciler” olarak adlandırabileceğimiz gruptur. Bu kesim mehdi inancını açıkça savunmaları ve güçlü mehdilik beklentileri ile öne çıkmaktadır. İkinci grup ise, ilkinin aksine, mehdilik beklentisini reddeden ve bu konuda oluşan literatüre olumsuz bakanlardır. Bu topluluğun temel amacını Müslümanları mehdi beklemekten vazgeçirerek içinde yaşadıkları çağın sorunları ile yüzleşmeye yönlendirmek şeklinde özetlemek mümkündür. Üçüncü grup ise ise konuyu kabul ya da ret temelinde tartışmayan, daha çok mehdilik olgusunun sonuçlarına odaklanan ve bu nedenle temkinli bir dil kullanan kesimdir. Her üç kesim de fikirlerini konu ile ilgili hadisler etrafında temellendirmiştir.

Keywords

Türk Kültür Tarihi , Modern Türkiye’de Dini Gruplar , Mehdilik , Said Nursi , İslamcı Dergiler.

References

• Akgül, Mesud. “Seçkin kul Peygamberler ile Mehdi Erbakan’ın ortak özellikleri”. El-Aziz Gazetesi. 08 Ağustos 2019. Erişim 20 Mayıs 2025. https://el-aziz.com/makale/8042588/mesud-akgul/seckin-kul-peygamberler-ile-mehdi- erbakanin-ortak-ozellikleri.
• Avcıoğlu, Ramazan. “Bediüzzaman’nın Dine Hizmeti”. Dava 88 (1996), 26-28.
• Avcıoğlu, Ramazan. “Üstad Bediüzzaman’nın Geleceğe Beşareti”. Dava 93 (1999), 11.
• Avcu, Ali. İslâm’ın İlk Marjinalleri Gulat-ı Şia. Ankara: Fecr Yayınevi, 2020.
• Balivet, Michel. Şeyh Bedreddin-Tasavvuf ve İsyan. trans. Ela Gültekin. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2016.
• Baş, Eyüp. “Binyılcılık ve Osmanlı Toplumunda Hicrî Milenyum Kıyamet Beklentisi ile İlgili Bazı Veriler”. Dini Araştırmalar 7/21 (2005), 163-178.
• Büyükçınar, Ahmet Muhtar. “Dini Suallare Cevaplar”. Sebil 5/217 (1980), 11.
• Cilacı, Osman. “Mehdilik”. Nesil Dergisi 1/10 (1977), 36-37.
• Cook, David. Studies in Muslim Apocalyptic. New Jersey: The Darwin Press, 2002.
• Çağlak, Cemal. “Miskinler Tekkesi”. İktibas 296 (2003), 24-25.
• Çalık, Serpil. “Dam Başında Saksağan”. Yörünge 115 (1993), 38.
• Çapun, Meryem. Yeni Bir Dini Hareket Olarak Adnan Oktar Grubu: Dini Gruplar Sosyolojisi Açısından Bir Değerlendirme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Master's Thesis, 2019.
• Çetin, İsmail. “Mehdi İçin Zemin ve Zaman Tamamdır”. Furkan Dergisi 34 (2009), 12.
• Demir, Habip. “Klasik Bir Kavramın Modern Dönemde Dönüşümü: Said Nursî’nin Mehdî Tasavvuru”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23/10 (2019), 555-578.
• Demirci, Selim. İslamcı Dergilerde Hadis Tartışmaları. İstanbul: İLEM, 2022.
• Doğan, Cevat. “Risalet ve Mehdîlik Davaları”. İktibas 171 (1993), 18-20.
• Dünüroğlu, Fatma. “Mehdilik ve Altınçağ Üzerine”. Kitap Dergisi 2/32 (1989), 11.
• Editor. “Bekleyiş”. Nesil 39-41/4 (1980), 7.
• Editor. “Hazreti Mehdi’nin Menakıbı ve Tercümeihali”. Ehli Sünnet 3/60 (1949), 15.
• Editor. “İslam İtikadında Mehdi”. Hicret 4 (1979), 18.
• Editor. “Kitap Dergisi”. Kitap Dergisi 2/32 (1989), 4.
• Emecen, Feridun. “‘İhtilalci Bir Mehdilik Hareketi mi?-Şahkulu Baba Tekeli İsyanı Üzerine Yeni Yaklaşımlar’”. Ötekilerin Peşinde-Ahmet Yaşar Ocak’a Armağan. ed. Mehmet Öz-Fatih Yeşil. İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
• Ertem, Barış. “‘Resmi Belgeler ve Basında Menemen Olayı’”. History Studies 5/1 (2013), 159-163.
• Eygi, Mehmet Şevki. “Mehdilik İddiaları Üzerine”. Sur 162 (1989), 14-15.
• Filiu, Jean-Pierre. Apocalypse in Islam. trans. M. B. DeBevoiseve. California: University of California Press, 2011.
• Garcia-Arenal, M. Messianism and Puritanical Reform: Mahdism of the Muslim West. trans. M. Beagles. Leiden: Brill, 2006.
• Gültekin, Baha. “Beklenen Mehdi Erbakanmış”. İktibas 18/255 (2000), 56.
• Günel, Mestan. “Mehdilik Etrafında”. Nesil Dergisi 2/21 (1978), 46-54.
• Hakyemez, Cemil. “Abbasî Devletine Yönelik Ali Oğulları veya Şiî Tehdidi”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/1 (2007), 327-341.
• Halm, Heinz. The Empire of the Mahdi: The Rise of the Fatimids. trans. Michael Bonner. Leiden: E.J. Brill, 1996.
• Hatemi, Hüseyin. “Oportunist Deformasyonu’ Aşmak İçin”. Yeni Dergi 4 (1994), 9.
• Holt, P. M. The Mahdist State in the Sudan 1881-1898. Oxford: Oxford University Press, 1958.
• İlhan, Avni. “Mehdi Gelmeyecek”. Yörünge 120 (1993), 42-43.
• İlhan, Avni. “Mehdî ve Mehdîlik”. Nesil Dergisi 4/39-41 (1979 1980), 40-43.
• İlhan, Avni. “Mehdî ve Mehdîlik”. İslâm Aylık Mecmua 155 (1996), 28-32.
• İmanlı, Abdürreşit. “Mehdi-i Muntazır Yoluyla İnsanları İfsad Edenler”. İlahi Işık 2/48 (1968), 1. İslamcılık Araştırmalarında Yeni Bakışlar. ed. Lütfi Sunar & Büşra Bulut. İstanbul: İLEM Yayınları, 2022.
• İsmail, Hekimoğlu. “1882 ve 1979”. Sur 36 (1979), 3-6.
• İsmail, Hekimoğlu. “Ahir Zamanın Mühim Şahısları: İsa Aleyhisselam, Mehdi ve Deccal”. Sur 25 (1978), 3-7.
• İzmirli, İsmail Hakkı. “Mehdi Meselesi”. İktibas 170 (1993), 38-41.
• İzmirli, İsmail Hakkı. “Mehdi Meselesi: Muallim Ata Efendi’nin Üçüncü Sualine Cevap”. Sebilürreşad 12/285 (1914), 389-392.
• İzmirli, İsmail Hakkı. “Mehdi Meselesinin Hakikati”. Sebilürreşad 10/249 (1957), 383.
• Kamusallaşan İslam Görsellerde 1960-1980 Arası Toplumsal Tezahürler. ed. Lütfi Sunar. İstanbul: İLEM Yayınları, 2021.
• Kaplan, Mustafa. Dava 66-67 (1995), 10.
• Kara, Hüseyin. “Tek Parti Dönemi Din Politikası”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/19 (2017), 111-136.
• Kara, İsmail. Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi Metinler/Kişiler. İstanbul: Kitabevi, 1997.
• Karakoç, Sezai. “Kurum-4”. Diriliş 7/16 (1988), 1.
• Karakulluk, Süleyman. “Mehdi Tartışmadan Kaçtı”. Yörünge 299 (1996), 34.
• Karpat, Kemal. Turkey’s Politics: The Transition to a Multi-Party System. New Jersey: Princeton University Press, 1959.
• Mardin, Şerif. Religion and Social Change in Turkey: The Case of Bediuzzaman Said Nursi. New York: State University of New York Press, 1989.
• Mert, Gazi. “Suallere Cevaplar”. İslam Medeniyeti 2/16 (1968), 38-39.
• Mihr, İmam İskender Ali. Risalet Nurları. İzmir: Mihr Yayıncılık, 1995.
• Nursi, Said. Münazarāt. İstanbul: Envâr Neşriyat, 1993.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Babailer İsyanı-Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslam-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1996.
• Öz, Mustafa. “Mehdi’yi Beklemek Tembelliğe İter”. İslâm Aylık Mecmua 155 (1996), 45.
• Öz, Mustafa. “Mehdilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/384-385. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Öztürk, Eyüp. II. Abdülhamid Döneminde Bir Mehdilik İddiası: Halepli Bir Köylünün Sıra Dışı Hikâyesi. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2019.
• Peacock, A. C. S. Islam, Literature and Society in Mongol Anatolia. Cambridge: Cambridge University Press, 2019.
• Sadri, İbrahim. “Ve Mehdi Geldi”. Kitap Dergisi 2/32 (1989), 14.
• Saka, Mustafa. “Hazret-i Mehdi’yi Beklerken”. Ak Doğuş 1 (1989), 14.
• Sallabi, Ali Muhammad. Umar Bin ʿAbd ʿAl-ʿAziz. trans. Safina Naser. Riyadh: Darussalam, n.d.
• Sayari, Sabri. “Political Violence and Terrorism in Turkey 1976-80: A Retrospective Analysis”. Terrorism and Political Violence 22/2 (2010), 198-215.
• Saygılı, Sefa. “Bir Uzmanın Gözüyle Adnan’ın Psikolojisi”. Kitap Dergisi 2/32 (1989), 10.
• Şehbanzade, Muhammed S. “Bediüzzaman ve Mücadelesi Adlı Konferansta Sorulan Sorulara Verilen Cevaplar”. Dava 17 (1991), 19.
• Tiryaki, Hakan. Yeni Dini Hareketler Bağlamında Adnan Oktar Hareketi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Master's Thesis, 2021.
• Topaloğlu, Bekir. “Kurtulmak Alınteriyle Olur”. Yörünge 275 (1996), 9-10.
• Tosun, Resul. “Mehdi’yi beklemiyorum”. Yörünge 275 (1996), 1.
• Uca, Alaatin-Ülker, Aytunç. “Bayburt’ta Şeyh Eşref İsyanı”. Akademik Bakış 10/9 (2016), 79-87.
• Uludağ, Süleyman. “Mehdinin Sünnilerle İlgisi Yok”. İktibas 115 (1986), 37.
• Yahyagil, Hulusi. “Bediüzzaman Mehdi’nin Öncüsüdür”. Anadolu Gençlik 19 (2001), 25.