Mutasavvıfların Visâl Orucuna Yaklaşımları: Teorik Tartışmalar ve Uygulamalar Bağlamında Bir Analiz

Year 2025, Issue: 29, 229 - 244, 20.10.2025

Derviş Dokgöz

https://doi.org/10.32950/rid.1719124

Abstract

Oruç, nefsi terbiye etmek ve iradeyi güçlendirmek için en etkili araçlardan biridir. Genel olarak oruç ibadeti, bütün inanç sistemlerinde çeşitli şekillerde mevcuttur. İslâm'da da temel ibadetlerden biri olan oruç, şer’î hükmü yönüyle farz, vacip ve sünnet gibi farklı türlere ayrılır. Buna karşın bayram günleri gibi oruç tutulmasının yasaklandığı zamanlar dilimleri de bulunmaktadır. Bazı oruç türleri ise tutma yöntemleri sebebiyle nehyedilmiş durumdadır. Araştırmamızın konusu olan visâl orucu da Hz. Peygamber tarafından yöntemi sebebiyle nehyedilen bir oruç türüdür. Visâl orucu, genel olarak peş peşe gelen iki veya daha fazla günün orucunun, gün batımında ve gecesinde bozulmadan birleştirilerek tutulmasını ifade etmektedir. Fıkhî açıdan bakıldığında, bu uygulamaya haram ya da mekruh şeklinde hükümler verildiği görülmektedir. Çünkü visâl orucuna dair hadislerde yer alan nehiy/yasaklama ifadeleri fukahâ için visâl orucunun hükmünü belirlemede temel dayanaklardır. Onlara göre bu deliller visâlin haramlığına yahut mekruhluğuna delâlet etmektedir. Bu sebeplerle fukahâ tarafından tutulması uygun görülmeyen visâl orucuna mutasavvıfların yaklaşımının ise bu şekilde menfî yönde olmadığı bir vâkıadır. Zira tasavvuf eserlerinde birçok sûfînin uzun süreli visâl orucu tuttuğuna dair yaygın şekilde bilgi aktarımlarında bulunulduğu görülmektedir. Farzından edebine kadar dini hükümleri uygulama konusunda oldukça hassas ve titiz davranan tasavvuf ehli, neden fukahâ tarafından uygun görülmeyen bir oruç şekli konusunda bu kadar ısrarla savunma yoluna gitmektedir? Bu soruya cevap arama sadedinde visal orucunun hükmünün ve mutasavvıfların bu oruca yaklaşımlarının makale sınırları içerisinde incelenmesi amaçlanmaktadır. Araştırmada literatür/kaynak taraması yöntemi ile visâl orucunun hem fıkhî açıdan hükmüne dair görüşler ve tartışmalar ele alınarak bir sonuca varılmaya çalışılmış hem de mutasavvıfların bu oruca yaklaşımları ortaya konulmak istenmiştir. Böylece visâl orucu hakkında elde edilen veriler fıkıh ve tasavvuf disiplinleri açısından geniş bir çerçevede değerlendirilmiş ve analiz edilmiş olmaktadır. Mutasavvıfların çoğunluğuna göre ilgili hadislerde yer alan visâl orucunun nehyedildiğine dair ifadeler onu haram anlamında yasaklamamaktadır. Zira Hz. Peygamber sadece güçlüğünden ve ümmetine şefkatinden dolayı bu orucun tutulmamasını istemiş olup, bu konuda ümmet için genel bir yasaklama bulunmamaktadır. Ayrıca hadislerdeki nehiy ifadesinin henüz bu orucu tutabilecek mânevî mertebeyi elde edememiş ve kendisinde buna güç yetirecek tâkat bulunmayanlar için olduğu, visâl orucu tutmak kendilerine zor gelmeyen kişilerin bu orucu tutmalarında ise bir sakınca bulunmadığı yorumları da yapılmıştır. Bunun yanında mânevî açıdan faydasına binaen visâl orucu tutmayı tercih eden ama Hz. Peygamberin nehyettiği bir duruma düşmekten de kaçınan sûfîler de mevcut olup bunlar, oruç gecelerinde sadece birkaç yudum su ile iftar yapmışlardır. Böylece hem peygamberin fiili tatbikatı yerine getirilmiş, hem de sözlü olarak nehyettiği şeyden sakınılmıştır. Bu araştırma sonucunda Hz. Peygamberin ümmetinden tutmamasını istediği halde kendisinin visâl orucu tutmuş olması, tasavvuf ehlinin de O’nun ibadet yaşamını kendilerine aynı şekliyle örnek alıp uygulamak istemeleri ve uzun süreli açlığın mânevî arınma ve aydınlanma yönüyle sağladığı faydalar sûfîlerin bu oruçtan vazgeçememelerinin temel sebepleri olarak ifade edilebilir.

Keywords

Tasavvuf , Riyâzet , Oruç , Visal Orucu , Hüküm

Sufis' Approach to the Visal Fasting: An Analysis in the Context of Theoretical Discussions and Practices

Abstract

Fasting is one of the most effective means for disciplining the self and strengthening the willpower. Generally, fasting as an act of worship exists in various forms across all belief systems. As one of the fundamental acts of worship in Islam, fasting is categorized into different types in terms of religious rulings, such as obligatory (fard), necessary (wajib), and recommended (sunnah). However, there are periods of time, such as religious holidays, when fasting is prohibited. Some types of fasting are prohibited due to their methods. The subject of our research, visal fasting, is one such type of fasting, prohibited by Prophet Muhammad due to its method. Visal fasting generally refers to combining two or more consecutive days of fasting without breaking it at sunset or at night. From a jurisprudential (fiqh) perspective, it’s seen that this practice has been deemed either forbidden (haram) or disliked (makruh). Because, while determining the ruling of visal fasting, the expressions of prohibition/forbiddance found in the hadiths regarding visal fasting are the fundamental bases for the fuqaha. According to them, these evidences point to the forbiddance (haram) or reprehensibility (makruh) of visal. It is an established fact, however, that the approach of the sufis to the practice of visal fasting-which is generally disapproved of by fuqaha-is not adverse in this manner. For indeed, uufi literature widely documents that many mystics undertook prolonged periods of visal fasting. In order to find an answer to the question “Why do the Sufis defend a form of fasting that is not approved by the fuqaha so persistently? It is aimed to examine the ruling on the fast of visal and the sufis' approach to this fast within the limits of the article. In the research, the debates regarding the ruling of visal fasting from the jurisprudential aspect were presented, and determining the approaches of the sufis to this fast through the literature/source review method was aimed. Thus, the situation of visal fasting in terms of the disciplines of fiqh and sufism has been evaluated and analyzed in a broad framework. According to the majority of the Sufis, the statements in the relevant hadiths about visal fasting do not show that it is forbidden in the meaning of haram. Prophet Muhammad asked his ummah not to perform this fast due to its difficulty. But there is no general prohibition for the ummah on this matter. Furthermore, it has also been interpreted that the prohibition expression in the hadiths is for those who have not yet attained the spiritual rank to observe this fast and who do not possess the strength/ability to endure it. In addition, there also exist sufis who prefer to observe the visal fastbased on its spiritual benefit but also avoid falling into a situation prohibited by Prophet, and these people would break their fast on fasting nights with only a few sips of water. Thus, both the practical application of the Prophet has been fulfilled, and what he verbally prohibited has been avoided. At the end of this study, it has been ultimately determined that the fundamental reasons why the sufis cannot give up this fast are Prophet Muhammad’s performing the visal fast in spite of asking his ummah not to do so; the Sufis’ desire to take and practice his worship life as an example and the benefits, provided by prolonged hunger in terms of spiritual purification and enlightenment.

Keywords

Sufism , Asceticism , Fasting , Visal Fasting , Judgement

References

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. el-Müsned. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421.
• Âmidî, Alî b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-fıkh. Riyad: Dâru’s-Samiî, 2003.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. Minhâtü’s-sülûk. Katar: Vizâretü’l-Evkâf ve Şuunü’l-İslâmiyye, 2007.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-Kârî fî şerhi Sahîhî Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Begavî, Hüseyin b. Mes’ud el-Ferrâ. et-Tezhîb fi’l-fıkhi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Begavî, Hüseyin b. Mes’ud el-Ferrâ. Şerhü’s-Sünne. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebü’l-Hayr Abdullah b. Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl. Beyrut: Dâru’r-Reşîd, 2000.
• Buhârî, Abdulazîz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil. Sahîhi Buhârî. Dimeşk-Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 2002.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillah. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l- mezheb. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2007.
• Demîrî, Ebü’l-Bekâ Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ. en-Necmü’l-vehhâc fî şerhi’l-Minhâc. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2004.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvud. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1999.
• Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-lüga. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, 1964.
• Fenârî, Şemseddin Muhammed b. Hamza. Füsûlü’l-bedâyiʿ fî usûlü’ş-şerâi’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ. Medine: Câmiatü’l-İslâmiyye, ts.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ʿulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru İbni Hazm, 2005.
• Gökçe, Ferhat. İslâm İrfân Geleneğinde Hadis Yorumu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Hattâb, Ebû Abdullah Muhammed b. Muhammed. Mevâhibü’l-celil li-şerhiMuhtasarı Şeyhi’l-Halil. Nuakşot (Moritanya): Dâru’r-Rıdvan, ts.
• Heytemî, Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Hacer. el-Minhâcü’l-kavîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasan Ali b. Osman. Keşfü’l-mahcûb. Kahire: el-Meclisü’l-Âlâ li’s-Sekâfe, 2007.
• İbn Arabî, Muhammed b. Abdillah b. Muhammed. el-Mesalik fi şerhi Muvatta‘ı Malik. b.y.: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2007.
• İbn Arabî, Muhammed b.Abdillah b.Muhammed. el-Kabs fi şerhi Muvatta‘ı Malik b. Enes. b.y.: Dâru’l-Garbi’l-İslâmi, 1992.
• İbn Hacer el-Askalânî. Fethu’l-bârî. Kahire: Mektebetü’s-Selefiyye, ts.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî. el-Muhallâ bi’l-âsâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed b. İshak. Sahîhu İbn Huzeyme. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslamî, 2003.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1997.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhyiddin Muhammed b. Ali. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddin Muhammed b.Abdilvâhid. Şerhu Fethi’l-Kadîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İsfahânî, Ebû Nuaym el-. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2009.
• İzzüddîn b. Abdisselâm. el-Gâye fi ihtisâri’n-Nihâye. Beyrut: Dâru’n-Nevâdir, 2016.
• Kara, İhsan. Tasavvuf Istılâhları Literatürü ve Seyyid Mustafa Râsim Efendi’nin Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil’i. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi/Metin, 2003.
• Karabacak, Mustafa. “Visâl Orucu Bağlamında Hz. Peygamber’in Örnekliği”. Kilitbahir 16/1 (Mart 2020), 95-120.
• Karâfî, Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. ez-Zahîra. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Alaüddin Ebû Bekr b. Mes’ud. Bedâiu’s-sanâi’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Kâşânî, İzzeddin. Tasavvufun Ana Esasları. çev. Hakkı Uygur. İstanbul: Kurtuba Kitap, 2012.
• Koyuncu, Emetullah. Hz. Peygamber’in (S.A.S.) Ramazan Ayı Dışında Tuttuğu Ve Tavsiye Ettiği Oruçlarla İlgili Rivayetlerin Tahlili. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Köse, Saffet. “Visâl”. Şamil İslam Ansiklopedisi. 8/510. İstanbul: Dergah Ofset, 2000.
• Lahmî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. et-Tebsıra. Katar: Vizâretü’l-Evkâf ve Şüûnü’l-İslâmiyye, ts.
• Mahmûd Abdurrahmân Abdulmun‘im. Mu’cemu’l-mustalahât ve’l-elfâzi’l-fıkhiyye. Kahire: Dâru’l-Fazîle, ts.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. el-Hâvi’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mekkî, Ebû Tâlib. Kûtü’l-Kulûb. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâru’t-Türas, 2021.
• Mevsûatü’l-fıkhiyye. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf ve Şuunü’l-İslâmiyye, 1983.
• Muvâfık el-Emîn. el-İhtiyârâtü’l-fıkhiyye li’ş-Şeyh Ubeydullah el-Mübarekfurî kitabü’s-sıyam ve i’tikâf. Medine: Câmiatü’l-İslâmiyye, 1435.
• Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm. el-İknâ. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1414.
• Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm. el-İşrâf ʿalâ mezâhibi ehli’l-ʿilm. BAE: Mektebetü’s-Sekâfiyye, 2004.
• Müslim, Ebû’l-Hüseynel Müslim b. Haccâc. Sahîhi Müslim. Riyad: Dâru Tayyibe, 2006.
• Müzenî, İsmâîl b. Yahyâ el-. el-Muhtasaru’l-Müzenî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1983.
• Nevevî, Ebû Zekeriya Yahya b. Şeref. Kitâbü’l-mecmû’ şerhu’l-Mühezzeb. Cidde: Mektabetü’l-İrşad, ts.
• Remlî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Nihâyetü’l-Minhâc ilâ Şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-ilmiyye, 2003.
• Remlî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed Fethu’r-rahmân bi-şerhiZübedi İbn Reslân. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2009.
• Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Abdülvahid b. İsmail. Hilyetü’l-mü’min ve ihtiyaru’l-mûkin. Mekke: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, 2007.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Serrâc, Ebû Nasr Abdullah b. Ali. el-Luma’. Mısır: Daru’l-Kütübi’l-Hadisiyye, 1960.
• Suğdî, Rüknülislâm Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed. en-Nütef fi’l-fetâvâ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Sühreverdî, Şihâbüddîn Ebû Hafs Ömer. Avârifü’l-meârif. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• Şaban, Zekiyyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. çev. İ. Kafi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 2021.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Muğni’l-Muhtâc ilâ ma’rifeti meâni elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. 10 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tirmizî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali el-Hakîm. el-Menhiyyât. Kahire: Mektebetü’l-Kur’an, ts.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. el-Câmi’u’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmi,1996.
• Useymîn, Muhammed b. Salih. eş-Şerhu’l-mümti‘ alâ zâdi’l-müstakni‘. b.y.: Dâru İbni Cevzî, 1428.
• Yılmaz, Hasan Kamil. “‘Cûı’yye’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/83. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. Tefsîru’l-Keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2009.
• Zeylaî, Fahreddin Osman b Ali. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-Dekâik. Bulak/Mısır: Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1313.