Extraordinary Space Imagination in Firdevsi-i Rumi’s Süleyman-name-i Kebir (Volumes 34-35.)

Year 2025, Issue: 29, 347 - 360, 20.10.2025

Hulusi Eren

https://doi.org/10.32950/rid.1729965

Abstract

In literary narratives, space functions not only as the backdrop where events take place but also as a structural element that actively shapes the plot. It can be broadly categorized as reality-imagination, open-closed, or narrow-wide, and the psychological structure, social positions, and metaphysical orientations of the people or characters are often reflected through these spaces. Classical Turkish literature is composed of texts that, while shaped within certain formal and thematic patterns, carry a deep universe of meaning within these frameworks. The frequent inclusion of imaginary spaces alongside real ones indicates the symbolic, didactic, and metaphysical dimensions of the tradition. These spaces often coincide with mythological or epic areas such as heaven, hell, Kaf Mountain, the land of Zulumat, and the source of the waters of life, thereby expanding the aesthetic boundaries of the narrative. They go beyond physical geography and, reconstructed on the plane of imagination, sometimes symbolize the impossibility of love and sometimes the bond established by a prophet through divine power. Cities, mountains, islands, or rivers along these routes function as allegorical extensions of the classical worldview. One principal reason Mesnevi poets employ extraordinary spaces is their capacity to attract the reader’s attention and enhance the impressiveness of the narrative. These elements evoke curiosity and admiration, sustain the tempo of the narrative, and provide structures through which moral, religious, or philosophical messages can be conveyed. Spaces where concepts such as truth, wisdom, patience, love, or knowledge are tested or attained allow the author to present meaning on a representative level. The presence of Prophet Solomon who was wise, powerful, and possessed of divine revelation, together with Süleyman at the center, renders the construction of such geographies in Firdevsi-i Rumi’s Süleyman-name-i Kebir (volumes 34-35) particularly significant. The places depicted in the work are more than the physical spaces where events occur; they become elements that symbolically reflect Solomon’s extraordinary authority and his domination over invisible beings and universes. Unlike approaches in existing literature that generally focus on the work’s general content or its stories, this study examines chapters 34-35 and the depiction of extraordinary places within them. Its scope includes the structure, function, and symbolic meanings of imaginary geographies such as Kürre-i Nesim, Heyhat Sahara, Sehab Island, Ceziretü’n-Nisa, Cebel-i Zümrüd, and Şehr-i Zerrin. Using a text-centered qualitative analysis, the study evaluates the relevant passages to determine how these extraordinary places are depicted, their structural characteristics, and their narrative functions. It was observed that Firdevsi-i Rumi employs these extraordinary spaces as fundamental narrative elements that glorify Solomon’s personality, emphasize his wisdom and power, and incorporate religious and cosmological references, some transferred from sources and others transformed through his imagination.

Keywords

Classical Turkish Literature , Place , Prophet Solomon , Firdevsi-i Rumi , Süleyman-name-i Kebir

Firdevsî-i Rûmî’nin Süleymân-nâme-i Kebîr’inde (34-35. Ciltler) Olağanüstü Mekân Tasavvuru

Abstract

Mekân, edebî anlatılarda olayların geçtiği bir zemin olmanın yanı sıra kurguda etkin rol üstlenen yapısal bir unsurdur. Edebî anlatılarda kabaca gerçek-hayal, açık-kapalı, dar-geniş biçiminde çeşitlenir. Anlatıdaki kişilerin/karakterlerin psikolojik yapıları, toplumsal konumları ya da metafizik yönelimleri çoğu zaman bulundukları bu mekânlar üzerinden okunur. Klasik Türk edebiyatı, yapısal ve içeriksel bakımdan belli kalıplar dâhilinde şekillenen ancak bu kalıplar içerisinde derin bir anlam evreni taşıyan metinlerle örülüdür. Gerçek mekânlar kadar hayalî/olağanüstü mekânlara da sıklıkla yer verilmesi, klasik edebiyatın sembolik, didaktik ve metafizik boyutlarını yansıtan önemli bir göstergedir. Bu tür mekânlar çoğu zaman cennet, cehennem, Kafdağı, âb-ı hayâtın kaynağı Zülumat ülkesi gibi mitolojik ya da menkıbevî alanlarla örtüşür ve anlatının estetik sınırlarını genişletir. Fiziksel coğrafyaların ötesine geçerek tahayyül düzleminde yeniden kurgulanan bu mekânlar, kimi zaman bir aşkın imkânsızlığını kimi zaman bir peygamberin ilahî kudretle kurduğu bağı simgeleştirir. Bu güzergâhlardaki şehirler, dağlar, adalar ya da ırmaklar klasik dünya görüşünün alegorik uzantıları şeklinde anlatıya dâhil edilir. Mesnevi şairlerinin olağanüstü mekânlara yönelmesinde etkili olan başlıca nedenlerden biri, böyle mekânların okurun dikkatini çekmesi ve anlatının etkileyiciliğini artırmasıdır. Okuyucuda merak ve hayranlık duygusu uyandıran bu unsurlar, anlatının temposunu diri tutar. Aynı zamanda ahlâki, dinî ya da felsefi mesajların iletilmesine imkân tanır. Hakikat, hikmet, sabır, aşk ya da marifet gibi kavramların sınandığı veya elde edildiği bu mekânlar, müellifin mesajını temsilî bir düzlemde sunmasına olanak tanır. Hikmet sahibi, kudretli ve ilahi vahye mazhar bir peygamber olan Hz. Süleyman’ın merkezde bulunması, Firdevsî-i Rûmî’nin Süleymân-nâme-i Kebir’inde (34-35. Ciltler) böyle coğrafyaların kurgulanmasını daha da anlamlı kılar. Eserde tasvir edilen mekânlar olayların geçtiği fiziki alanlar olmanın ötesinde, Hz. Süleyman’ın olağanüstü yetkisini, görünmeyen varlıklar ve âlemler üzerindeki hâkimiyetini sembolik düzlemde yansıtan unsurlar hâline gelir. Bu çalışma mevcut literatürde genellikle eserin genel muhtevasına veya kıssalarına odaklanan yaklaşımlardan farklı olarak, söz konusu eserin 34-35. ciltlerinde yer alan olağanüstü mekân tasvirlerini incelemektedir. Çalışmanın kapsamını eserde geçen Kürre-i Nesîm, Heyhât Sahrası, Sehab Adası, Cezîretü’n-Nisâ, Cebel-i Zümrüd, Şehr-i Zerrîn gibi hayalî coğrafyalar oluşturmaktadır. Çalışmada metin merkezli nitel analiz yöntemi izlenmiş, ilgili pasajlar çözümlenerek olağanüstü unsurlar taşıyan mekânların nasıl tasvir edildikleri, ne tür yapısal özellikler taşıdıkları ve anlatı içerisindeki işlevleri değerlendirilmiştir. Çalışmada Firdevsî-i Rûmî’nin eserinde olağanüstü mekânları anlatının temel unsurlarından biri olarak kullandığı görülmüştür. Bu mekânlar Hz. Süleyman’ın şahsiyetini yücelten, onun hikmet ve kudretini vurgulayan işlevler üstlenmektedir. Ayrıca söz konusu mekânların dinî ve kozmolojik göndermeler taşıdığı fakat Firdevsî’nin bunları kimi zaman kaynaklardan aktarıp kimi zaman da kendi hayal gücüyle dönüştürerek yeniden kurguladığı tespit edilmiştir.

Keywords

Klasik Türk Edebiyatı , Mekân , Süleyman Peygamber , Firdevsî-i Rûmî , Süleymân-nâme-i Kebîr

References

• Ak, Mahmut. “Osmanlı Coğrafyasında İki Yer Adı (Bahr-i Kulzüm/Kurzüm) Üzerine.” İlmi Araştırmalar, sy. 7 (1996): 7–12.
• Akdoğan, Yaşar (haz.), İskendernâme. İstanbul: Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı. 2019.
• Aydemir, Mustafa. “Tarihsel Bir Polisiye Roman: İstanbul Hatırası.” Turkish Studies 7/3 (2012): 351–367.
• Ayvazoğlu, Beşir. Güller Kitabı. İstanbul: Kapı Yayınları, 2013.
• Bachelard, Gaston. Mekânın Poetikası. Çev. Aykut Derman. İstanbul: Kesit Yayınları, 1996.
• Bayrak, Özcan. Tevfik Fikret’in Şiirlerinde Mekân ve Algı. İstanbul: Kesit Yayıncılık, 2013.
• Bilge, Yunus. “Abdülhak Şinasi Hisar’ın Romanlarında Mekân-İnsan İlişkisi.” Yüksek Lisans Tezi, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi. 2007. Diyanet İşleri Başkanlığı, Kur’ân ı Kerîm (elektronik mushaf), https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf (Erişim Tarihi: 29. 06. 2025).
• Elçin, Şükrü. Türk Edebiyatında Tabiat. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1993.
• Eren, Hulusi. Firdevsî Rûmî Süleymân-nâme i Kebîr (34-35. Ciltler) İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin. Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2018.
• Eren, Hulusi. “Firdevsî-i Rûmî’nin Süleymân-nâme-i Kebîr’inde (34-35. Cilt) Halk İnanışı ve Halk Hekimliğine Dair Bazı Tespitler.” Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 3/4 (2019): 334–347.
• Eren, Hulusi. “Süleymân-nâme-i Kebîr (Firdevsî)”, Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü, 2022, https://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/suleyman-name-i-kebir-firdevsi (Erişim Tarihi 25.06. 2025).
• Eren, Hulusi. Firdevsî-i Rûmî–Süleymân-nâme-i Kebîr (34-35. Ciltler) İnceleme–Tenkitli Metin–Tıpkıbasım. Ankara: Serüven Yayınevi, 2024.
• Gider, Mahmut. “Bâkî ve Fuzûlî Divanlarında Mekân Tasavvuru.” Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• İçli, Ahmet. “Yusuf u Züleyha Mesnevisinde Mekân.” Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2008): 339–351.
• Kerti, Duygu. İbrâhîm Bin Bâlî’nin Hikmet-Nâme’sindeki Coğrafi Unsurlar Üzerine Mitolojik, Efsanevi Ve Tarihî Açıdan Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2021.
• Koçoğlu, Turgut (haz.). Rûznâmeci Muhammed Şâkir’in Acâ’ibü’l Mahlûkât Tercümesi. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2020.
• Korkmaz, Ramazan. “Romanda Mekânın Poetiği.” Edebiyat ve Dil Yazıları, 399–415. Ankara: Grafiker Yayınları, 2007.
• Kutlar, Fatma Sabiha. Klâsik Dönem Metinlerinde Değerli Taşlar ve Risâle-i Cevâhir-nâme. Ankara: Öncü Kitap, 2005.
• Küçük, Abdurrahman. “Beytülma‘mûr.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). Ankara: DİB Yayınları, 1992.
• Öztürk, Mustafa. “Zülkarneyn.” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). Ankara: DİB Yayınları, 2013.
• Sarıkaya, Bekir (haz.). Tercüme-i Aca’ibü’l-Mahlûkât ve Garâ’ibü’l-Mevcûdât. İstanbul: Türkiye Yazma Eser Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Süphandağı, İsmail, Dil-Şiir-Hakikat. İstanbul: İz Yayınları, 2018.
• Süphandağı, İsmail. Edebiyat ve Fark. Ankara: Gece Akademi Yayınları, 2023.
• Şenödeyici, Özer. Osmanlı Şiir Şerhleri: Gazeller ve Güzeller Üzerine. İstanbul: Kesit Yayınları, 2014.
• Şentürk, Atilla. XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevilerinde Edebî Tasvirler. İstanbul: Kitabevi Yay. 2002.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan Yayınları, 1988.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Edebiyat Üzerine Makaleler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1992.
• Yıldırım, Nimet. Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2008.