Kādī Abdülcebbâr’da İlahi kelamın Anlaşılmasının Teorik Zemini: Hitap ve Beyan

Yıl 2020, Sayı: 17, 153 - 172, 20.06.2020

Kerim Özmen

https://doi.org/10.32950/rteuifd.723497

Öz

Allah tarih boyunca insanlarla vahiy
yoluyla iletişim içerisinde olmuştur.  Bu
iletişim sürecinde her topluluğa kendi içlerinden peygamberler seçilerek kendi
lisanlarıyla hitapta bulunulmuştur. Yani ilâhî hitap, muhatap toplumun mevcut
dil düzlemi üzerinde onun kalıplarıyla şekillenmiştir. Lisan, hem toplumların
sahip oldukları kültürün taşıyıcısıdır, hem de toplumda iletişimi mümkün kılan
araçtır. Mutezilî düşünce geleneğinde bu husus, muvâdaa (uzlaşım) kavramıyla
ifade edilmiştir. Muvâdaa bir toplumun iletişim aracı olarak bir dil düzlemi
üzerinde varlıklar hakkındaki uzlaşıyı ifade eder. Mutezileye göre, bu dilsel
zemin, ilâhî mesajın muhataplara sağlıklı bir şekilde iletilmesi ve onlar
tarafından doğru olarak anlaşılması için ön şart olmaktadır. Nüzulünden itibaren ilâhî kelam
Kur’an’ın anlaşılması konusu Müslümanların gündeminden hiçbir zaman
düşmemiştir.  İslami ilimlerin ve düşünce
ekollerinin oluşum ve gelişim süreciyle, Allah’ın kelamını anlama süreci daha
sistematik hale gelmiştir. Bu çalışmada, Mutezilî
düşünce geleneğine mensup bir alim olan Kādī Abdülcebbâr’ın düşüncesinde, ilahi
hitabın anlaşılması konusu, Kur’an’ın mahiyeti, Allah’ın hitabı ve kelamı,
muvâdaa, hitabın anlaşılmasını sağlayacak beyân konularının tahlili
yapılacaktır.  Bu noktada,  Kādī’nın düşünce sistemindeki bütünlük
dikkate alınarak sağlıklı neticelere ulaşılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Tefsir, Tevil, İlâhî Hitâp, , Beyân, Muvâdaa (Oydaşma/Uzlaşma), Mutezile, Kadî Abdulcebbar

Teşekkür

TEŞEKKÜRLER

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Kādī’l-Kudât Imâduddin Ebi’l-Hasen Abdülcebbâr Ahmed b. Halil b. Abdullah el-Hemedânî el-Esedâbâdî, el- Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl, Thk. Tâhâ Hüseyin vd. XIV Cilt. Kâhire: Vizâretü’s-Sekâfe Matbaatü Dâru’l-Kütüb, 1961.
• Abdülcebbâr, Kādī’l-Kudât Imâduddin Ebi’l-Hasen Abdülcebbâr Ahmed b. Halil b. Abdullah el-Hemedânî el-Esedâbâdî,. el- Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîd ve’l-Adl. Thk . Hıdır Muhammed en-Nebhâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye. X Cilt-14 Cüz. 1. Baskı, 2012.
• Abdülcebbâr, Kādī’l-Kudât Imâduddin Ebi’l-Hasen Abdülcebbâr Ahmed b. Halil b. Abdullah el-Hemedânî el-Esedâbâdî. Müteşâbihü’l-Kur’ân. Thk. Adnan Muhammed Zerzûr. Kâhire:Dâr-u Türâs, 1969
• Abdülcebbâr, Kādī’l-Kudât Imâduddin Ebi’l-Hasen Abdülcebbâr Ahmed b. Halil b. Abdullah el-Hemedânî el-Esedâbâdî. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. Thk. Abdülkerîm Osmân. Kâhire: Mektebetü’l-Vehbe, 1988.
• Abdülcebbâr, Kādī’l-Kudât Imâduddin Ebi’l-Hasen Abdülcebbâr Ahmed b. Halil b. Abdullah el-Hemedânî el-Esedâbâdî. Tenzîhu’l-Kur’ân ani’l-Metâin. Thk. Hıdır Muhammed Nebhâ. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l- İlmiyye, 1. Baskı, 2008.
• Abdülcebbâr, Kādī’l-Kudât Imâduddin Ebi’l-Hasen Abdülcebbâr Ahmed b. Halil b. Abdullah el-Hemedânî el-Esedâbâdî. el-Muhīt bi't-Teklîf. Thk. Ömer Seyyid Azmî. Kahire: ed-Dâru’l-Mısriyye li’t-Te’lîf ve’t-Terceme, 1960.
• Ahmadzada, Faig. Kādī Abdülcebbâr‘a Göre İ’câzu’l-Kur’ân. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Altunya, Hülya. Kādī Abdülcebbâr’da Söz (Kelam)-Anlam İlişkisi: Kasdu’l-Mütekellim Problemi Bağlamında. Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009. Aryan, Hamid, “Ma’na ve Mebnayı Aklgerayi-i Mu’tezile Der Tefsir-i Kur’an, (Kur’an Tefsirinde Mu’tezile Rasyonalizmi)”.Çev. Naim Döner. Kelam Araştırmaları Dergisi, 13/2 (2015): 840-861. Aslan, İbrahim. Kādī Abdülcebbâr’a Göre Aklın ve Dilin Sınırlarında Kur’an. Ankara: Ankara Okulu Yayınları. 2016.
• Aslan, İbrahim. Kādī Abdülcebbâr’da Kelâm Yöntemi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2007.
• Aydınlı, Osman.“Mu‘tezile Geleneğinin Kur’an-ı Kerim Tasavvuru”. İslâmî İlimler Dergisi I/2 (2006): 39-58.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslam Aklının Yapısı. Çev. Burhan Köroğlu-Hasan Hacak-Ekrem Demirli. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
• Güneş, Kamil. İslami Düşüncenin Şekillenişinde Akıl ve Nass: Bakıllani ve Kādī Abdülcebbârda Kelamullah Meselesi Örneği. İstanbul:İnsan Yayınları. 1. Baskı, 2003.
• Hasen, Ali Hâtim el-Hasen, el-Bahsu’l-Delâlî inde’l-Mu’tezile. Bağdat:Doktora Tezi, Câmiatü Mustansariyye, 1999.
• Koloğlu, Orhan Şener. Cübbâiler’in Kelam Sistemi. İstanbul: İsam Yayınları, 2011.
• Kuştî, Ahmed. ed-Delîlu’n-Nakliyyi, fi’l-Fikri’l-Kelamiyyi beyne’l-Hücciyye ve’t-Tevzîf. Riyad: y.y. 2013.
• Serhân, Heysem. İstirâticiyyetü’t-Tevîli’d-Delâliyyi ınde’l-Mu’tezile. Lazkiye-Suriye: Dâru’l-Hıvâr, 2003.
• Vâilî, Kerim, el-Hıtâbu’n-Nakdiyyi Inde’l-Mu’tezile. Kahire: Mısr el-Arabiyye li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 1997.
• Yılmaz, Sabri. Kelamda Te'vil Sorunu. Ankara: Araştırma Yayınları, 2009.