Erzurumlu Göğsügür Lütfullah Efendi ve Tahrîr fî Fenni Mustalahi’l-Hadis Adlı Risalesi

Yıl 2020, Sayı: 18, 68 - 92, 20.12.2020

Fuat Karabulut

https://doi.org/10.32950/rteuifd.795939

Öz

Öz: 18. yüzyıl (1712-1788) Osmanlı âlimlerinden olan Erzurumlu Gögsügür Lütfullah Efendi, yaşadığı dönemde tefsir, hadis, fıkıh, kelam, tasavvuf, siyer, mantık, dil ve edebiyat gibi alanlarda eser yazan önemli âlimlerindendir. Hadis ilim geleneğinde önemli bir yere sahip olan ilmi yolculukları kendi döneminde sürdürmeye gayret eden Lütfullah Efendi, bu gaye ile birçok ilim merkezine zorlu ilmî yolculuklar yapmıştır. Lütfullah Efendi, yukarıda sayılan ilim dallarında telif ettiği eserlerle beraber, hadis alanında ise “Tahrîr fî Fenni Mustalahi’l-Hadis” adıyla bir risale yazmıştır. Lütfullah Efendi bu risalesinde, risalenin yazılış amacı ve metoduyla ilgili kısa bir girişten sonra, hadis ilmiyle ilgili kavramların tanımlarını vermektedir. Hadis Usûlü’nün kavramlarının genelini risalesine almaya gayret ederken, konuyu fazla uzatmamak kastıyla genel olarak örnek vermeksizin sadece tanımları vermekle yetinmektedir. Risalenin sonunda ise, yolculuk yaptığı ilim merkezlerinde hadis dersleri aldığı dönemin önemli hocalarının isimlerini vermektedir. Bu çalışmada risalenin, Süleymaniye Kütüphanesi Şehit Ali Paşa koleksiyonunda yer alan nüshası esas alınarak tercümesi de verilmektedir. Risalenin tercümesi verilirken, Lütfullah Efendi’nin Hadis Usulü’nün temel kaynaklarına vukûfiyetinin bir göstergesi olarak, benzer tanımların yer aldığı Hadis Usûlü kaynaklarına dipnotlarda işaret edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Göğsügür, Erzurumlu Lütfullah Efendi, Hadis, Mustalahu’l-Hadis, Osmanlı’da Hadis, Tahrîr fî Fenni Mustalahi’l-Hadis

لطف الله الأرضرومي كوكسي كور و رسالته " تحرير في فنّ مصطلح الحديث"

Öz

إن السيد لطف الله الأرضرومي كوكسي كور هو من علماء الدولة العثمانية الذي عاش بين عامي 1712-1788، وهو من علماء عصره المهمين وله أثار كثيرة في مجالات عدة مثل التفسير والحديث والفقه والكلام والتصوف والسير والمنطق واللغة والبلاغة. وإن السيد لطف الله الأرضرومي سافر إلى العديد من البلاد التي لها مكانتها في علم الحديث باذلا قصارى الجهد في متابعة الرحلة الحديثية التي تعتبر من أهم أصول طلب الحديث. وإن من بين العديد من مجالات العلوم التي ألف بها لطف الله والتي مر ذكرها أعلاه علم الحديث فقد ترك لنا به رسالة وهي"تحرير في فن مصطلح الحديث". وفي هذه الرسالة قام لطف الله الأرضرومي بتعريف سريع وموجز في مقدمتها عن مراده ومنهجه في الرسالة، ومن ثم ذكر لنا تعريفا لأهم مصطلحات علم الحديث. ومن أجل أن لا يطيل كما بين مراده قام باستيعاب معظم اصطلاحات الفن تعريفا دون التمثيل لها. وفي نهاية الرسالة ذكر سنده والشيوخ الذين أخذ عنهم الحديث في رحلته الحديثية. وهذه الرسالة توجد في المكتبة السليمانية في مجموعة الشهيد علي باشا ونحن متخذين هذه النسخة أساسا سنقوم بتقديمها مترجمة. وفي اثناء الترجمة قمنا بالعطف على مصادر هذا الفن في الحاشية مبرزين اطلاع لطف الله على مصادر هذا العلم وتمكنه منه.

Anahtar Kelimeler

لطف الله الأرضرومي, كوكسي كور, الحديث, مصطلح الحديث, تحرير في فنّ مصطلح الحديث, الحديث في الدولة العثمانية

Göğsügür Lütfullah Efendi of Erzurum and His Treatise Tahrir fi Fenni Mustalahi'l-Hadith

Öz

Gögsügür Lütfullah Efendi, who was one of the 18th century (between 1712 and 1788) Ottoman scholars, is one of the important scholars who wrote works in areas such as tafsir, hadith, fiqh, kalam, sufism, siyer, logic, language and literature during his lifetime. Lütfullah Efendi, who strived to continue his scientific journeys, which had an important place in the tradition of hadith science, made hard scientific journeys to many scientific centers in his own time. Lütfullah Efendi wrote a treatise in the field of hadith called “Tahrir fi Fenni Mustalahi'l-Hadith” along with the works he copyrighted in the branches of science mentioned above. In this treatise, Lütfullah Efendi gives the definitions of the concepts related to the science of hadith, after a brief introduction about the writing purpose and method of the treatise. While trying to treat the general concepts of Hadith Method, he is content with giving only the definitions without giving examples in general, in order not to extend the subject too long. At the end of the treatise, he gives the names of the important teachers of the period he took hadith lessons in the science centers he travelled to. In this study, the translation of the treatise is also given based on the copy contained in the collection of the martyr Ali Pasha of the Süleymaniye Library. In the translation of the treatise, the sources of the Hadith procedure with similar definitions are mentioned in the footnotes as an indication of the occurrence of Lütfullah Efendi in the basic sources of the Hadith procedure.

Anahtar Kelimeler

Erzurumlu Lütfullah Efendi, Göğsügür, Hadis, Mustalahu’l-Hadis, Osmanlı’da Hadis, Tahrîr fî Fenni Mustalahi’l-Hadis

Kaynakça

• Abdulfettah Ebû Gudde. “Risâletu’l-İmâm Ebî Dâvud ilâ Ehli Mekke fî Vasfi Sünenihi”. Selâsu Resâil fî İlmi Mustalahi’l-Hadis. Beyrut: Daru’l-Beşâiri’l-İslamiye, 2005.
• Adil Nuveyhid. Mu’cemu’l-Müfessirîn. Beyrut: Müessesetu Nuveyhidi’s-Sekâfiyye, 1988.
• Ahmed b. Hanbel. el-Musned, thk. Şuayb Arnavut. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1420/1999.
• Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2016.
• Bağdadî, İsmail Paşa b. Muhammed Emîn. Hediyyetu'l-Ârifin. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1951.
• Bağdadi, İsmail Paşa b. Muhammed Emîn. Îzâhu’l-Meknûn fî’z-Zeyli Alâ Keşfi’z-Zünûn. Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, ty.
• Baktır, Mustafa. “Emîr es-San’ânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Buhâri, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahihu’l-Buhârî. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 2004.
• Bursalı Mehmed Tâhir Efendi. Osmanlı Müellifleri. nşr. A. Fikri Yavuz – İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınevi, try.
• Cihan, Sadık. “Osmanlı Devrinde Türk Hadisçileri Tarafından Yazılan Usûlü Hadis Eserleri, Risaleleri ve Nuhbetu’l-Fiker Üzerine Yapılan Şerh ve Tercümeler”. Atatürk Üniversitesi İslamî İlimler Fakültesi Dergisi, Aralık 1975.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Ebediyatı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2016.
• Ebû Davûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî. Sünenu Ebî Davûd. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle Naşirûn, 2015.
• Göğsügür, Lütfullah b. Muhammed el-Erzurûmî. Ramüzu't-tahrir ve’tefsîr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi. Halit Efendi Bölümü, 20.
• Göğsügür, Lütfullah b. Muhammed el-Erzurûmî. Tahrir fi Fenni Mustalahi’l-Hadis. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, No: 2812.
• Göğsügür, Lütfullah b. Muhammed el-Erzurûmî. Tahrir fi Fenni Mustalahi’l-Hadis. thk. Hasan b. Ali er-Rahhâlî. ty. Göğsügür, Lütfullah b. Muhammed el-Erzurûmî. Risale fı't-Tefsir. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 2812.
• Gümüş, Sadrettin. “Erzurumlu Göğsügür Lütfullah’ın (1020/1788) Hayatı, İlmi Şahsiyeti ve Türk İslam Düşüncesindeki Yeri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk-İslam Düşünce Tarihinde Erzurum Sempozyumu. 1/303-341. Erzurum: 26-28 Haziran 2006.
• Ğavrî, Seyyid Abdulmâcid. Mevsû’atu Ulûmi’l-Hadis ve Funûnihi. Beyrut: Daru İbn Kesîr, 2012. Hacımüftüoğlu, Nasrullah. “Berâat-i istihlâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/470. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• İbn Aşûr, Muhammed b. Tahir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnusiyyetu li’n-Neşri, 1984. İbn Daḳîḳ el-Îd, Teḳiyyuddîn Ebu'l-Fetḥ Muḥammed b. Alî b. Vehb b. Muṭî’ (ö.702/1303). el-İḳtirâḥ fî Beyâni'l-İsṭilâḥ Şirketu Dâri'l-Meşârî’, 2006.
• İbn Ḥacer el-Askalânî, Ebû'l-Fadl Aḥmed b. Alî el-Askalânî. Nuzhetu'n-Nazar fî Tavdîhi Nuḫbeti'l-Fiker fî Musṭalaḥi Ehli'l-Eser. thk. Nûruddîn Itr. Dimeşk: Dâru’l-Minhâci’l-Kavîm, 1440/2019.
• İbn Hacer el-Askalânî. en-Nüket alâ Kitabi İbn Salâh. BAE: Mektebetu’l-Furkân, 2008.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. Sünenu İbn Mâce. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle Naşirûn, 2013.
• İbn Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdirrahman eş-Şehrzûrî. Ulûmu’l-Hadîs. thk. Nurettin Itr. Beyrut: Daru’l-Fikr, 1986.
• Kara, Ömer. “Göğsügür Lütfullah Efendi” Erzurum’un Yüzleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Karabulut, Fuat – Elhut, Mücahit. “Bir Hadisçi Olarak Erzurumlu Lütfullah Efendi ve Tefsîrinde Rivayetleri Sunma Metodu”. İlahiyat Tetkikler Dergisi, Sayı: 51, Haziran 2019.
• Karacabey, Salih. “XV. ve XVI. Asır Osmanlı Medreselerinde Hadis Öğretimi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 4/4 (1992).
• Kehhale, Ömer Rıza. Mu'cemu'l-Müellifin. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 1993.
• Mansûr Necîb Sıdkî, Ebû Hasan. Risâletun fî Usûli’t-Tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm li’l-Lütfullah b. Muhammed el-Erzurûmî Tahkîkun ve Dırâsetun. Nablus/Filistin: Camiatu’ln-Necâhi’l-Vataniyye Kulliyyetu’d-Dırâsâti’l-‘Ulyâ, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Elhut, Mücahit. Lütfullah el-Erzurûmî’nin “Râmûzu't-Tahrîr ve't-Tefsir”Adlı Eserinin (1-160 varakları arası) Edisyon Kritik. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Müslim, Müslim b. Haccâc en-Nisâbûrî. Sahîhu Müslim. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 2010.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. Sünenu’n-Nesâî (el-Muctebâ). Beyrut: Müessesetu’r-Risâle Naşirûn, 2015. Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. et-Takrîb ve't-Teysîr li Maʿrifeti Suneni'l-Beşîr’n-Nezîr. Beyrut: Dâru'l-Kütubi'l-İlmiyye, 1987.
• Ören, Halis. Göğsügür Lütfullah el-Erzurumî {1202/1788) ve Ramüzu’t-Tahrir Adlı Tefsiri, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1995.
• Seḫâvî, Ebû'l-Ḫayr Şemsuddîn Muḥammed b. Abdurraḥmân b. Muḥammed. Fetḥu'l-Muğîs bi-Şerḥ Elfiyyeti'l-Ḥadîs li'l-Irâḳî. nşr. Ali Ḥuseyn Ali. Mısır: Mektebetu's-Sünne, 1424/2003.
• Suyûtî, Celaluddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Tedrîbu’r-Râvî. thk. Hasan Şelbî – Mâhir Muhammed Sellâvî. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle Naşirûn, 2014.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ. Sünenu’t-Tirmizî. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 2002.
• Turan, Abdulbaki. “Kur’ân-ı Kerîmdeki Yeminler (Aksâmu’l-Kur’ân)”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. (1986/2).
• Türkmânî, Abdulmecîd. Dirâsât fî Usûli’l-Hadîs alâ Menheci’l-Hanefiyye. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2015. Yıldırım, Selahattin. “XVIII. Asırda Osmanlı Muhaddisleri ve Esreleri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 5-30. 39. Sayı (2015).
• Yıldırım, Selahattin. “XVII. Yüzyıl Osmanlı Muhaddisleri ve Eserleri”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi. 14. Sayı (2004).
• Yıldırım, Selahattin. “XIX. Yüzyıl Osmanlı Muhaddisleri ve Eserleri”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi. 13. Sayı (2004)
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullâh Muḥammed b. Aḥmed b. Osmân b. Ḳâymâz. el-Mûḳıẓa fî İlmi Musṭalaḥi'l-Ḥadîs. Haleb: Mektebetu'l-Maṭbû’âti'l-İslâmiyye, 1412.
• Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Abdillah. en-Nüket alâ Mukaddimeti İbn Salâh. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004. Ziriklî, Hayreddîn b. Mahmûd b. Muhammed ed-Dımeşkî. el-A‘lâm. Beyrut: Daru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 2002.