Ebü’l-Leys es-Semerkandî'nin Tefsirinde Kıraatlere Yaklaşımı

Yıl 2020, Sayı: 18, 112 - 148, 20.12.2020

Kadir Taşpınar

https://doi.org/10.32950/rteuifd.797237

Cited By: 1

Öz

Kur’ân ayetlerinin yorumlanmasında müfessirlerin başvurduğu âmillerden birisi de kıraat farklılıklarıdır. Sahih ve şâz olmak üzere kıraat birikimi içerisinde yer alan söz konusu farklılıkların önemli bir kısmı manayı etkilemezken, diğer bir kısmı ise doğrudan veya dolaylı olarak manayı etkilemekte ve anlamın zenginleşmesine katkı sağlamaktadır. Haliyle bu durum müfessirlerin dikkatini celbetmekte ve ayetlerin tefsirinde kıraatlerden yararlanmalarına imkan sağlamaktadır. Kıraatlerden azami ölçüde istifade etme yoluna giden müfessirlerden olan Ebü’l-Leys es-Semerkandî, İbn Mücâhid’in etkisiyle olsa gerek Tefsîru’s-Semerkandî adlı eserinde kıraat-i seb‘a’ya özellikle vurgu yapmaktadır. Bunun yanında ziyadesiyle şâz kıraatlere de müracaat eden müfessir, kıraat ilmi birikimini de mahir bir şekilde tefsirine yansıtmış olmaktadır. Bu makalede müfessirin kıraatleri nakletme yöntemi ve keyfiyeti ele alınacak, kıraat-tefsir ilişkisi bahse konu eser üzerinden çeşitli açılardan irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Tefsir, Ebü'l-Leys es-Semerkandî, Tefsîru's-Semerkandî, Kıraat-i Seb'a, Sahih, Şâz

Kaynakça

• Altıkulaç, Tayyar. “İbn Kesîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 131-132. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1999.
• Altundağ, Mustafa. “Sahih Kırâatlerin Arap Lehçeleriyle İlişkisi Üzerine”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 20 (2001): 23-48.
• Atik, M. Kemal. Karşılaştırmalı Kur’an Tarihi. İstanbul: MS Yayınları, 2012.
• Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit Hatîb. Târîhu Bağdâd. Thk. Mustafa Abdulkadir Ata. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1417.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1973.
• Birışık, Abdülhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 2004.
• Çelik Yılmaz, Habibe. Ebü’l-Leys es-Semerkandî’nin Tefsirinde İsrâiliyyât. İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, 2019.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 2015.
• Çetin, Abdurrahman. Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensar Yayınları, 2013.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi, 2011.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. et-teysîr fi’l-kıraati’s-sebʻ. Thk. Ferîd Muhammed b. Azzûz. Beyrût: Dâru İbni Kesîr, 2016.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî. Tefsîru’l-bahri’l-muhît. Thk. Sıtkı Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-fikr, 1420.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyya Yahya b. Ziyâd el-. Me’âni’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Yusuf en-Necati vd. 3 Cilt. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, t.y.
• Hatîb, Abdüllatîf. Muʻcemu’l-kıraat. 11 Cilt. Dımaşk: Dâru Sa’deddîn, 2000.
• Hüzelî, Ebü’l-Kâsım Yûsuf b. Ali b. Cebbâre. el-Kâmil fi’l-kıraati’l-’aşr. Thk. Cemâl b. es-Seyyid Rifâî eş-Şâyib. Müessesetü Semâ li’t-Tevzî’ ve’n-Neşr, 2007.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l- ʻazîz. Thk. Abdüsselam Abdüşşafi Muhammed. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1422.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Muhteseb fî Tebyîni Vucûhi Şevâzzi’l-kıraat. Mısır: Dâru’s-Sahâbe Li’t-Türâs, 2008.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ahmed. Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’ân. Thk. G. Bergstraesser. Beyrût: Müessesetü’r-Rayan, 2009.
• İbn Mihrân en-Nîsâbûrî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. el-Mebsût fi’l-kıraati’l-aşr. Thk. Sebî’ Hamza Hâkimî. Dımaşk: Mecme’u Lügati’l-arabiyye, 1981.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs et-Temîmî. Kitâbü’s-seb’a fi’l-kıraat. Thk. Şevki Dayf. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1400.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yusuf. en-Neşr fi’l-kıraati’l ʻaşr. Thk. Ali Muhammed Dabba. 2 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, t.y.
• İbnü’l-Cezeri, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Gâyetü’n-nihâye fî tabakâti’l-kurrâ. Thk. G. Bergstraesser. 2 Cilt. Mısır: Mektebetü İbn Teymiyye, 1351.
• Karaçam, İsmail. Kıraat İlminin Kur’ân Tefsirindeki Yeri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
• Koçkuzu, Ali Osman. “Ebû İshak es-Sebîî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 170-171. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻ li ahkâmi’l-Kurân. Thk. Ahmed el-Berdûnî. 20 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Mâtürîdî, Ebû Mansur Muhammed es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. Thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2005.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl en-. İ’râbü’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ali Beydûn. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1421.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl. Thk. Yusuf Ali Büdeyvî. 3 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
• Öz, Mustafa. “Kurrâ”. DİA. 445-446. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2002.
• Râcihî, Abduh. el-Lehecâtü’l-arabiyye fi’l-kırââti’l-Kur’âniyye. Mısır: Dâru’l-Marife, 1996.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1430.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîru Ebi’l-Leys. Fatih Ktp., 224: Süleymaniye Kütüphanesi.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîru’s-Semerkandî. Thk. Ali Muhammed Muavviz, Adil Ahmed Abdulmevcûd, Zekeriyya Abdülmecîd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1993.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm. ed-Dürru’l-mesûn fî ’Ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. Thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. 11 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1986.
• Süyûtî, Celâleddîn Abdurrahmân. el-İtkân fî ʻulûmi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. Kâhire: Heyetü’l-Mısriyye, 1974.
• Taberî, İbn Cerîr. Câmiʻu’l-beyân. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Ünal, Mehmet. Kur’an’ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
• Yazıcı, İshak. Ebu’l-Leys es-Semerkandî Hayatı Eserleri ve Tefsirdeki Metodu. Doktora, Atatürk Üniversitesi, 1982.
• Yazıcı, İshak. “Ebü’l-Leys es-Semerkandî”. DİA. 473-475. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2009.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm. Meʻâni’l-Kur’ân ve iʻrâbuhû. Thk. Abdulcelîl Abduh Şelebi. 5 Cilt. Beyrût: Alemü’l-Kütüb, 1988.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Ma’rifetü’l-kurrâi’l-kibâr ale’t-tabakât ve’l-âsâr. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1997.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-ʻirfân fî ʻulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Matbaatü İsa, t.y.