Changes and Major Differences in Turkish Translations of the Bible from the 17th Century to the Present

Yıl 2022, Sayı: 21, 12 - 35, 30.06.2022

Salih Çinpolat

https://doi.org/10.32950/rteuifd.1069975

Öz

The first translation of the Bible into Turkish as a whole was made by the efforts of some Dutch Protestants. For this purpose, by Levinus Warner, the Dutch ambassador of the time, Yahya b. Ishaq (also called Haki) was commissioned and he completed the translation in 1659/1661. However, this work was not published because it was not found successful enough by the Dutch Protestants who organized the translation. Wojciech Bobowski (Ali Ufki Bey), who was later assigned for translation, translated the Bible into Turkish between 1662 and 1666. However, this translation was published in Paris in 1827, after being in the Leiden University Library in the Netherlands for many years. From this date on, Turkish Bible editions have been carried out by the Bible Society (Kitab-ı Mukaddes Şirketi). Wojciech Bobowski’s translation was taken as a basis in the Turkish Bible editions of different dates, but since some updates were made, it is not a facsimile and contains many changes. In these changes, semantic inconsistencies arising from both word updates and the addition or removal of some words and sentences draw attention. In this article, the main differences between the Turkish translation of Wojciech Bobowski’s Bible, which was completed in 1664/1666, and the 1827, 1886, 1941 and 2001 editions published by the The Bible Society, are emphasized. Thus, the contradictory expressions, semantic inconsistencies and the conflicting parts among the source texts that are used as a basis for the updates were drawn to the readers who want to read and understand the Bible through its Turkish translations.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, The Bible, Wojciech Bobowski/Ali Ufki Bey, The Bible Society, Translation, Difference

17. Yüzyıldan Günümüze Kitab-ı Mukaddes’in Türkçe Çevirilerindeki Değişim ve Başlıca Farklılıklar

Öz

Kitab-ı Mukaddes’in bir bütün olarak Türkçeye ilk çevirisi, Hollandalı bazı Protestanların çabasıyla olmuştur. Bu amaçla dönemin Hollanda elçisi Levinus Warner tarafından, Yahya b. İshak (Haki) görevlendirilmiş ve o da 1659/1661 yılında çeviriyi tamamlamıştır. Ancak bu çalışma, çeviriyi organize eden Hollandalı Protestanlar tarafından yeterince başarılı bulunmadığından basılmamıştır. Daha sonra çeviri için görevlendirilen Ali Ufki Bey 1662-1666 yılları arasında Kitab-ı Mukaddes’i Türkçeye çevirmiştir. Ancak bu çeviri de uzun yıllar Hollanda Leiden Üniversitesi Kütüphanesi’nde kaldıktan sonra, 1827 yılında Paris’te basılmıştır. Bu tarihten itibaren Türkçe Kitab-ı Mukaddes baskıları, Kitab-ı Mukaddes Şirketi tarafından gerçekleştirilmiştir. Farklı tarihli Türkçe Kitab-ı Mukaddes baskılarında Ali Ufki Bey’in çevirisi esas alınmış ama bazı güncellemeler yapıldığından tıpkıbasım olmayıp birçok değişiklik içermektedir. Bu değişikliklerde hem kelime güncellemelerinden hem de bazı kelime ve cümlelerin eklenmesi veya çıkarılmasından kaynaklanan anlam uyumsuzlukları dikkat çekmektedir. Bu makalede, 1664/1666’da tamamlanan Ali Ufki Bey’in Türkçe Kitab-ı Mukaddes çevirisi ve Kitab-ı Mukaddes Şirketi tarafından yayımlanan 1827, 1886, 1941 ve 2001 yılı baskıları arasında kutsal metinde oluşan başlıca farklılıklar üzerinde durulmuştur. Böylece Kitab-ı Mukaddes’i, Türkçe çevirileri üzerinden okuyup anlamak isteyen okurların karşılaşabilecekleri çelişkili ifadelere, anlam uyumsuzluklarına ve güncellemelerde esas alınan kaynak metinler arasındaki ihtilaflı kısımlara dikkat çekilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Kitab-ı Mukaddes, Ali Ufki Bey, Kitab-ı Mukaddes Şirketi, Çeviri, Farklılık

الإختلافات والتغيرات في الترجمات التركية للكتاب المقدس من القرن السابع عشر حتى الوقت الحاضر

Öz

تمت الترجمة الأولى للكتاب المقدس إلى التركية ككل بجهود بعض البروتستانت الهولنديين. و لإنجاز هذه المهمة وُظّف يحيى بن إسحاق من قبل ليفينوس وارنر(Levinus Warner) السفير الهولندي في ذلك الوقت وهو أنهى الترجمة عام 1659/1661 م. ومع ذلك لم يتم نشر هذا العمل من قبل البروتستانت الهولنديين الذين نظموا الترجمة، لأنهم ما وجدوه عملا ناجحا. وبعد هذا قام علي أوفكي باي بهذا العمل الذي عُيِّن لاحقًا بترجمة الكتاب المقدس إلى التركية بين عامي 1662 و 1666. ومع ذلك، نُشرت هذه الترجمة في باريس عام 1827 بعد أن ظلت في مكتبة جامعة ليدن في هولندا لسنوات عديدة. من هذا التاريخ فصاعدًا ، نفذت شركة الكتاب المقدس طبعات الكتاب المقدس التركية. وبعد هذا تم أخذ ترجمة علي أوفكي باي كأساس في طبعات الكتاب المقدس التركية ذات التواريخ المختلفة ولكن بسبب إجراء بعض التحديثات فهي ليست نسخة طبق الأصل وتحتوي على العديد من التغييرات. و في هذه التغييرات تجذب الإنتباه التناقضات الدلالية الناشئة عن تحديثات الكلمات وإضافة أو حذف بعض الكلمات والجمل. و في هذا المقال نحن نسعى للتأكيد على الاختلافات الرئيسية بين الترجمة التركية لكتاب المقدس الذي أنجزه علي أوفكي باي المكتملة بين أعوام 1664/1666 ، وطبعات أخرى التي نشرتها شركة كتاب مقدس في أعوام 1827 ، 1886 ، 1941 و 2001. وهكذا ، فإن التعبيرات المتناقضة والتناقضات الدلالية والأجزاء المتضاربة بين النصوص المصدر المستخدمة كأساس للتحديثات تم إبرازها للقراء الذين يرغبون في قراءة وفهم الكتاب المقدس من خلال ترجماته التركية.

Anahtar Kelimeler

اختلاف, ترجمة, شركة الكتاب المقدس, علي أوفكي باي, الكتاب المقدس, تاريخ الأديان

Kaynakça

• Cedid, İskender, Tevrat ve İncil’in Değişmezliği, (12. Baskı), İstanbul: Gerçeğe Doğru Kitapları (GDK) Yayınları, 2020.
• Çinpolat, Salih, “Kitab-ı Mukaddes’in Türkçeye Çeviri Süreci ve Ali Ufki Bey’in Çevirisinin Önemi, Dinî Araştırmalar, 23/59, (2020), 425-446.
• Dil Değişir Kelam Değişmez, İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2017.
• Kitabül-Ahd el-Atik ve Kitabül-Ahd el-Cedid el-Mensub ila Rabbina İsa el-Mesih, Paris, 1827.
• Kitab-ı Mukaddes, yani Ahd-i Atik ve Ahd-i Cedid, İstanbul: Boyacıyan Agop Matbaası, 1878.
• Kitab-ı Mukaddes, yani Ahd-i Atik ve Ahd-i Cedid, İstanbul: Boyacıyan Agop Matbaası, 1885.
• Kitab-ı Mukaddes, yani Ahd-i Atik ve Ahd-i Cedid, İstanbul: Boyacıyan Agop Matbaası, 1886.
• Kitabı Mukaddes Eski ve Yeni Ahit, (“Tevrat” ve “İncil”), İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi-Kenan Basımevi, 1941.
• Kut, Turgut, “Ali Ufki Bey” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, (1989), 2/456-457.
• Kutsal Kitap, Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil), İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2001.
• Kutsal Kitap, Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil),İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2009.
• Neudecker, Hannah The Turkish Bible Translation by Yahya bin ‘Ishaq, Also Called Haki (1659), Leiden: Oosters Instituut, 1994.
• Osmanlıca-Türkçe Sözlük (OTS), Aranan: Vakıyye, Erişim 03 Şubat 2022. http://www.osmanlicaturkce.com/?k=Vak%C4%B1yye&t=@
• Privratsky, Bruce G. A History of Turkish Bible Translations (Annotated Chronology with Historical Notes and Suggestions for Further Research). PDF: Version “S”, 2014. http://historyofturkishbible.wordpress.com/
• Toprak, Funda, “Kitab-ı Mukaddes’in İlk Türkçe Çevirileri” Ankara: V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, (Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları:855/II, 2004), 2/2881-2898.
• Wickwire, Daniel, Kutsal Kitap Değiştirildi mi? (Müslümanların İddia Ettikleri Gibi), İstanbul: Gerçeğe Doğru Kitapları (GDK) Yayınları, 4. Baskı, 2013.
• Yeni Yaşam Açıklamalı Kutsal Kitap, South Korea: Life Publishers International, 2010.
• https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb10224108?page=1002 (Erişim: 03/02/2022).
• https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb10224109?page=330 (Erişim: 03/02/2022).
• https://www.osmanlicakelam.net/en/texts (1665 Ali Bey’in el yazması Eski Ahit-Yeni Ahit).