Müteşabih Kavramı Çerçevesinde Müfessirlerin Teori-Pratik Tutarlılığı Meselesi

Yıl 2022, Sayı: 21, 185 - 210, 30.06.2022

Vehbi Cansız

https://doi.org/10.32950/rteuifd.1093264

Öz

Müfessirler müteşâbih konusunu Âl-i İmrân 3/7. âyet bağlamında ele almakta ve bu ayetteki “müteşabihat” kelimesinin ne anlama geldiğiyle ilgili çeşitli değerlendirmeler yapmaktadırlar. Müteşabih olan âyetlerin Allah'tan başkası tarafından bilinemeyeceğini savunmalarına rağmen, müfessirlerin müteşabih kapsamında değerlendirdikleri bazı hususlarla ilgili geniş izahlara yer verdikleri görülmektedir. Bu çalışmada önce usul eserlerinde (fıkıh usulü ve ulûmü’l-Kur’ân) sonra da tefsir kaynaklarında müteşabih konusunun nasıl ele alındığı incelenmektedir. Ayrıca te’vîlinin bilinip bilinemeyeceği konusunda müfessirlerin müteşabih meselesine yaklaşımları tespit edilmekte ve müteşâbih konuları arasında zikredilip mahiyetinin bilinemeyeceği ifade edilen “hurûf-ı mukatta‘a, Allah’ın sıfatları ve fiilleri” gibi hususlar üzerinden teori-pratik tutarlılığının değerlendirilmesi yapılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Tefsir, Fıkıh usulü, Ulûmü'l-Kur'ân, , Müteşâbih, Tutarlılık.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Fıkıh usulü, Ulûmü, Müteşâbih, Tutarlılık.

Kaynakça

• Abduh, Muhammed - Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîru’l-Kur’âni’l-hakîm (Tefsîru’l-menâr). Trc. Harun Ünal - Nusrettin Bolelli. 14 Cilt. İstanbul: Ekin Yayınları, 2011.
• Ateş, Süleyman. Kur’ân-ı Kerîm’in Tefsiri. 6 Cilt. Ankara: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Başoğlu, Tuncay. “Muhkem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42-44. c. 31. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî el-. el-Füsûl fi’l-usûl. Thk. Uceyl Câsim en-Neşemî. Kuveyt: Dar-u türasi’l-İslâmî, 1994.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerîf el-. Kirabü’t-ta’rîfât. Thk. Abdurrahman el-Maraşli. Beyrut: Daru’n-Nefais, 2012.
• Çelik, Ersin. Şîa’da Kur’an İlimleri -Muhammed Hâdî Ma‘rifet Örneği-. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Çelik, İmran. Kur’ân’ın Çağdaş Dönem Sünnî-Şiî Yorumu (el-Menâr/el-Mîzân). Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Duman, M. Zeki. “Kur’an’da Müteşabihât”. Bilimname: Düşünce Platformu 9/3 (2005): 13-37.
• Duman, M. Zeki - Altundağ, Mustafa. “Hurûf-ı Mukattaa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 401-408. c. 18. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Durmuş, Zülfikar. “Mûtezili Müfessir Zemahşerî’nin Muhkem ve Müteşâbih’e İlişkin Görüşlerinin Analitik İncelemesi”. Marife Dergisi 3/3 (2003): 259-273.
• Harbi, Abdurrahman. Te’vîlâtü’l-Kur’ân ile Keşşâf Tefsirlerinin Ulûmü’l-Kur’ân Açısından Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, 2019.
• Hocaoğlu, Mustafa. Ahkâm Tefsirlerinin Usûl Açısından Mukayesesi. Rize: STS Yayıncılık, 2010.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Târîh, t.y.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed. Lisânü’l-arab. 6 Cilt. Kuveyt: Dâru’n-Nevâdir, 2010.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb el-. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Thk. Nizar Mustafa el-Bâz. 2 Cilt. Mekke: Mektebet-ü Nizâr Mustafa el-Bâz, t.y.
• Karaca Efe, Nefise. Kurtubî’nin Kur’an İlimleri’ne Yaklaşımı. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2012.
• Karaman, Hayrettin - Çağrıcı, Mustafa - Dönmez, İbrahim Kafi - Gümüş, Sadrettin. Kur’ân Yolu Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr el-. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mübeyyinü limâ tezammenehü mine’s-sünneti ve âyi’l-Furkân. Thk. Muhammed İbrahim el-Hifnâvî - ve Mahmud Hamid Osman. 10 Cilt. Kahire: Daru’l-hadis, 2010.
• Marifet, Muhammed Hadi. “Muhkem ve Müteşâbih”. Misbah Dergisi 2/21 (2013): 179-198.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmud el-. Te’vîlât-ü ehli’s-sünne. Thk. Mecdî Bâ Sellûm. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2005.
• Özbuğday, Şükrü. “Kur’ân-ı Kerîm’deki Muhkem - Müteşâbih Ayrımının İncelikleri”. Diyanet İlmi Dergi 35/3 (1999): 27-38.
• Râzî, Fahrüddin er-. et-Tefsîru’l-kebîr. Thk. İbrahim Şemsüddîn - ve Ahmed Şemsüddîn. 16 Cilt. Bağdat: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Râzî, Fahrüddin er-. “Muhkem Müteşâbih Meselesine Selefin Bakışı”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Trc. Celalettin Divlekci. 32 (2014): 175-188.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. Usûlü’s-Serahsî. Ed. Ebü’l-Vefâ el-Efganî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Süyûtî, Celalüddin Abdurrahman es-. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Fevvaz Ahmed Zümerli. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2016.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdilkerim eş-. “Umûm, Husûs, Muhkem, Müteşâbih, Nâsih ve Mensûh Hakkında”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Trc. Selim Türcan 9/17 (2010): 223-228.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr et-. Câmiu’l-beyân an te’vîl-i âyi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâr-u Hicr, 2001.
• Topaloğlu, Bekir. “Esmâ-i Hüsnâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 404-418. c. 11. İstanbul: TDV Yayınları, 1995. Türcan, Galip. “Mâturîdî’ye Göre Muhkem ve Müteşâbih Âyetler”. Milel ve Nihal Dergisi 7/2 (2010): 277-294.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Müşebbihe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 156-158. c. 32. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Müteşâbih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 204-207. c. 32. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dîni Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Azim Dağıtım, 2011.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed ez-. el-Keşşâf an hakâik-i ğavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Thk. Adil Ahmed Abdülmevcud - ve Ali Muhammed Muavvez. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah ez-. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Mustafa Abdulkadir Ata. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazim ez-. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Fevvaz Ahmed Zümerli. 2 Cilt. Kuveyt: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1995.