Dindar Bireylerin İslami Finans Prensipleri, İslami Finans Ürünlerine İlişkin Bilgi Düzeyi ve İlişkisi Üzerine Bir Araştırma

Year 2024, Volume: 11 Issue: 2, 273 - 291, 30.12.2024

Ayşe Özpolat , Sezin Açık Taşar

https://doi.org/10.34086/rteusbe.1591023

Abstract

İslami finans, temelleri inanç ve ahlaki değerlere dayanan İslami kavramların oluşturduğu finansal uygulamaları ve ürünleri içerir. Allah korkusu İslami inancın merkezi olarak finansal işlemler de dahil olmak üzere hayatın her alanında farkındalık yaratan bir olgudur. Bu çalışmanın amacı dindar insanların korku kalıpları ile İslami finans ilkeleri ve ürünleri hakkındaki bilgileri arasındaki ilişkiyi değerlendirmektir. Çalışmada dindar bireylerin oluşturduğu örneklemde yer alan katılımcıların İslami finansal prensiplere, İslami finansal ürünlere ilişkin farkındalığını ve korku biçimlerini değerlendirmek için anket yoluyla veri toplanmıştır. Çalışmada değişkenleri ölçebilmek için korku biçimlerine ait sorular, dindarlık değişkenini ölçen sorular, “İslami Finans Ürünleri Ölçeği”, “İslami Finans Prensipleri Ölçeği” kullanılmıştır. Levene testinin sonuçlarına göre bağımsız değişkenlere analiz yapılmıştır. Çalışmada elde edilen bulgulara göre, İslami finans ürünleri bilgi düzeyiyle katılımcıların dindarlıkları, ölüm korkusu, cinsiyet, yaş, meslek ve gelir durumu değişkenleri arasında pozitif anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Yapılan Cohen’s ve Eta kare analizlerine göre ise cinsiyet ile İslami finans ürünleri bilgi düzeyiyle orta derecede yaş, meslek ve gelir durumu ile oldukça düşük düzeyde etki değerinin olduğu bulunmuştur.

Keywords

İslami Finans, Korku Biçimleri, Dindarlık, İslami Finans Ürünleri

Ethical Statement

Çalışmanın içeriği, yöntemi ve ölçeklerine ilişkin etik kurul değerlendirmesi için Fırat Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Etik Kurulu 2022/26 oturum ve 14 karar sayılı toplantıda çalışmanın etik kurallara uygunluğu kararı verilmiştir.

A Study on the Religious Individuals’ Level of Knowledge about Islamic Finance Principles and Islamic Finance Instruments

Abstract

Islamic finance includes financial practices and instruments created by Islamic concepts based on faith and moral values. Fear of Allah, as the center of the Islamic faith, is a phenomenon that raises awareness in all areas of life, including financial transactions. The aim of this study is to evaluate the relationship between religious people's fear patterns and their knowledge about Islamic finance principles and instruments. In the study, data was collected through a survey to evaluate the awareness and fear styles of the participants in the sample of religious individuals regarding Islamic financial principles and Islamic financial instruments. In order to measure the variables in the study, the Fear Types Scale, Religiosity Scale, Islamic Financial Instruments Scale, and Islamic Finance Principles Scale were used. According to the findings of the study, a positive, low-level significant relationship was found between the participants' religiosity and the level of knowledge of Islamic financial instruments, and a positive significant relationship was found between the fear of death and the level of knowledge of Islamic financial instruments. Other results show that there were significant positive relationships between the participants' knowledge of Islamic financial instruments and the variables of gender, age, occupation, and income status.

Keywords

Islamic Finance, Fear Types, Religiousness, Islamic Finance Instruments

References

• Abdul Rahim, S. H., Abdul Rashid, R., & Hamed, A. B. (2016). Islamic financial literacy and its determinants among university students: An exploratory factor analysis. International Journal of Economics and Financial Issues, 6(7), 32-35.
• Abror, A., Patrisia, D., Engriani, Y., Idris, I. & Dastgir, S. (2021). Islamic bank trust: The roles of religiosity, perceived value and satisfaction. Asia Pacific Journal of Marketing and Logistics. 10.1108/APJML-10-2020-0715.
• Ahmetoğulları, K. (2021). İslami davranışsal finans: Teoriden pratiğe yeni bir paradigma. Ankara, İKSAD Yayınevi.
• Afşar, B., & Öğrekçi, S. (2015). Tarihsel süreçte kadının gelişimi ve ekonomideki rolü: Toplayıcı kadından günümüz kadınına dönüşüm. Selçuk Üniversitesi SBMYO Dergisi, 17(1), 65-86.
• Akot, B. (2020). Kavram atlası din psikolojisi II. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Aktürk, H. (2021). İslami finans ile finansın islamileştirilmesi arasında Türkiye’de faizsiz finans kurumlarına güven problemi. EKEV Akademi Dergisi, (88), 159-178.
• Ali, S. N. (2017). Moving towards community driven Islamic finance. Journal of Islamic Business and Management (JIBM), 7(1), 11–27. https://doi.org/10.26501/jibm/2017.0701-002
• Alparslan, K. (2022). Ölüm kaygısı ve dindarlık arasındaki ilişki üzerine bir değerlendirme. Dini Araştırmalar 25(63), 529-552. http://doi.org.10.15745/da.1171650
• Altunsu, Ö. S. (2016). Dindarliğin Ölçülebilirliği Üzerine Geliştirilen Dindarlik Ölçekleri.» Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (36) 557-578.
• Aron R.(2000). Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, K. Alemdar (Çev.). Ankara:Bilgi Arslan, Hasan. Dini tutumlar ve kalkınma. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(1).
• Arzova, S. B., Şahin, B. Ş. (2019). Tarımın finansmanında selem yöntemi ve muhasebe kayıtları. Bankacılık ve Sermaye Piyasası Araştırmaları Dergisi, 3(7), 32-47.
• Başaran, H. A. (2016). Spinoza’da korku duygusu üzerine bir inceleme, Dört Öge, 4 (9).
• Berger, Peter L. (1996/97), Secularism in Retreat, National Interest, 3-12.
• Biplob, H., & Abdullah, M. F. (2019). The importance of Islamic financial literacy for Muslims: A general review. Islam and Civilisational Renewal, 10(1), 106-117.
• Bükey, A.M. & Akgül, O. (2021), Finansal derinleşmenin gelir dağılımına etkisi: BRICS-T örneği, Sosyoekonomi, 29(47), 301-318.
• Canbaz, M. F. & Erden, A. (2020). Katılım bankalarında mudarebe finansmanını engelleyen faktörler. Finans Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(4) , 646-658. DOI: 10.29106/fesa.795368
• Cirhinlioğlu, Z., & Cirhinlioğlu, F. (2010). Modern toplumda din, Demokrasi Platformu, 6(21).
• Cohen J. (1988). The analysis of variance. In Statistical power analysis for the behavioral sciences (second ed.). Lawrence Erlbaum Associates.
• Cüceloğlu, D. (2020). Öğretmenim Bir Bakar Mısın?: Öğretmen’in Gücü Üzerine. İstanbul: Final Kültür Sanat Yayınları.
• Çınar, M. (2016). Tanrı’ya bağlanma tarzı ve ölüm kaygısı ilişkisi üzerine bir araştırma, İLTED, 1 (45), 313-338
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2014). Türkiye’de dini hayat araştırması. DİB:Ankara
• Duhm, D. (2002). Kapitalizmde korku. S. Sölçün (Çev.). Ankara: Ayraç
• Durmuş, A. (2010), Modern bir finansal araç olarak sukuk ve fıkhi açıdan tahlili. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 16, 141-156.
• Durmuş, M. E., & Yardımcıoğlu, F. (2018). İlahiyat öğrencileri ne kadar İslami finans okuryazarı?. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 6 (1), 167-183.
• Düzenli, T.(2019). Kur’ân’da “korku” kavramı ve dini iletişim yoluyla tutum değişimine etkisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/64, 946-956.
• Eren, A. (2005). Korku kültürü, değerler kültürü ve şiddet. Aile ve Toplum. Yıl. 7, 2 (9) Ocak-Mart
• Ersin, İ. (2018). İslami finans. (Ed) Hasan Dinçer - Serhat Yüksel Finansal İktisat. Ankara:Orion
• Freyer, H. (1957). Sosyolojiye giriş, N. A. Unat (Çev). Ankara:AÜ
• Fishbein, M. & Ajzen, I. (1975). Belief, attitude, intention and behavior. AddisonWesley Publishing Company
• Fromm, E. (1996). Özgürlükten kaçış. Ş. Yeğin (Çev.). İstanbul:Payel
• Furedi, F. (2014). Korku kültürü. B. Yıldırım (Çev.). İstanbul:Ayrıntı
• Galor, O., Zeira, J. (1993). Income distribution and macroeconomics. The Review of Economic Studies, 60, 35-52. https://doi.org/10.2307/2297811
• Giddens, A. (1994). Modernliğin sonuçları. E. Kuşdil (Çev.). İstanbul:Ayrıntı
• Gliner, J.A., Morgan, G.A. & Leech, N.L. (2015). Uygulamada araştırma yöntemleri: Desen ve analizi bütünleştiren yaklaşım (Çev. : Volkan Bayar, Çev. Ed.: Selahattin Turan). Ankara: Nobel.
• Güler, A. (2004). Türk eğitim sisteminde korku kültürü ve disiplin sorunu, XIII. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı, 6-9 Temmuz 2004 İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Malatya.
• Haughtvedt, C. P. & Kasmer, J. A. (2008). Attitude change and persuasion. In handbook of consumer psychology, (Eds.) Haughtvedt, C. P, Herr, P. M. & Kardes, F. R., Newyork: Lawrence Erlbaum Associates.
• Haynes, Jeff (1998), Religion in global politics, London: Longman.
• Hesse, H., Jobst, A. A., & Sole, J. (2008). Trends and challenges in Islamic Finance. World Economics, 9(2), 175-193.
• Johnson, B., Martinez-Berman, L., & Curley, C. (2022). Formation of attitudes: How people (wittingly or unwittingly) develop their viewpoints. Oxford Research Encyclopedia of Psychology. https://oxfordre.com/psychology/view/10.1093/acrefore/9780190236557.001.0001/acrefore-9780190236557-e-812.
• Irman, M., & Fadrul, F. (2018). Analisis pengaruh jesis kelamin, IPK, dan pengalaman kerja terhadap tingkat financial literacy. Journal of Economic, Business and Accounting (COSTING), 2(1), 41-56.
• Karabağ, R. (2022). Bireysel ve toplumsal hayatta dindarlık ölçeği’nin geliştirilmesi ve psikometrik özellikleri . Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi , no. 52 Haziran: 76-106.
• Karaoğlan, S. (2020). İslami finans literatürünün retrospektifi: Geçmiş ve gelecek öngörüleri üzerine bibliyometrik bir analiz. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(39), 1088-1106 DOI: https://doi.org/10.46928/iticusbe.769048
• Kars, F. (2023) Türkiye’de din içerikli gündelik hayat çalışmaları. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Nisan, 58, 84-117
• Kavas, E. (2013). Demografik değişkenlere göre dini tutum. Akademik Bakış, 38, 1-20.
• Kavşut, M. S. (2011). İnsan: Teolojik Antropoloji, Mâturîdî’nin Düşünce Dünyası, (ed.) Şaban Ali Düzgün, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Kayaoğlu A. (2019). Sosyal psikoloji I. Eskişehir:Anadolu Üniversitesi
• Kazancı, F. (2021). Katılım bankacılığı ihracat finansmanında murabaha yöntemi uygulamaları. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 7(1), 175-199.
• Kevser, M., & Doğan, M. (2021). Islamic financial literacy and its determinants: A field study on Turkey. Journal Transition Studies Review, 28(1), 91-120.
• Koç, E. (2007). Tüketici davranışı ve pazarlama stratejileri: Global ve yerel yaklaşım. Ankara: Seçkin
• Kula, N. (2014). Kur’an-ı Kerim’deki mümin tiplemeleri çerçevesinde islami dindarlık ölçeği oluşturma üzerine teorik yaklaşım. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1, no. 1, 219-252.
• Kuzulu, Ö. (2023). Homo İslamicus ve İslam ekonomisinde yansımaları. TroyAcademy, 8(2), 235-261. https://doi.org/10.31454/troyacademy.1241585
• Lin, N. (1976). Foundations of Social Research. McGraw-Hill: USA.
• McKillup, S. (2012). Statistics explained: An introductory guide for life scientists (Second edition). United States: Cambridge University Press
• Marshalll, Gordon (1999). Sosyoloji sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat
• Mevdudi (1992). Gelin bu dünyayı değiştirelim. İstanbul:İnkılab
• Nugroho, L., Badaw, A., Hdayah, N. & Ahmad, N. A. (2020). Snapshot in customer deposit of Islamic bank (religon, age, and gender) as the reflection of Pancasla (Five Principles of Indonesa Naton), Journal of Research In Business, 5(1), 74-95.
• Odabaşı, Y., & Barış, G. (2002) Tüketici davranışı. İstanbul: MediaCat Yayınları.
• Özcan, E. & Arıkan, N. (2024). Cultural diversity and sport attitudes: A research on foreign national secondary school students. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 10(4):471-476. DOI: https://doi.org/10.5281/zenodo.13 118707
• Patrisia, D., Abror, A., Dastgir, S. & Rahayu, R. (2023). Generation Z’s financial behaviour: The role of Islamic financial literacy. ISRA International Journal of Islamic Finance, 15, 20-37. 10.55188/ijif.v15i2.540.
• Polat, A. (2009) Katılım bankacılığı: Dünya uygulamalarına ilişkin sorunlar-fırsatlar; Türkiye için projeksiyonlar. A. Yabanlı, (Ed.), Finansal Yenilik ve Açılımları ile Katılım Bankacılığı içinde (77-117) İstanbul: Türkiye Katılım Bankaları Birliği Yayın No:1, s.93
• Ritzer G. (2011). Sociology theory. McGraw-Hill Higher Education:USA
• Samar, M. (2021). Türkiye’de katılım sigortacılığı (tekâfül) literatürü. İlahiyat Akademi, 97-122. https://doi.org/10.52886/ilak.930165
• Setyowati, A., Harmadi, H. & Sunarjanto, S. (2018). Islamic financial literacy and personal financial planning: A socio-demographic study. Jurnal Keuangan dan Perbankan, 22. 10.26905/jkdp.v22i1.1625 Seyyid, K. (1991). Faiz. C. Tayyar (Çev.) İstanbul:İslamoğlu
• Sezgin, A. G. (2003). Eşanlamlılık bağlamında Kur’ân’da korku ifade eden kelimeler üzerine analitik bir değerlendirme, İslâmi Araştırmalar Dergisi, 16(1), 38-62.
• S&P Global Ratings. (2023). Islamic finance 2021-2022: Toward sustainable growth. https://www.spglobal.com/ratings/en/research/articles/210503-islamic-finance-2021-2022-toward-sustainable-growth-11933944; Erişim Tarihi: 06.10.2023
• Şeyranlıoğlu, O., & Karavardar, A. (2019) Katılım bankacılığında selem finansman yöntemine dayalı bir model önerisi. Turkish Studies - Economics, Finance, Politics, 14(2).
• Tarver, E. (2023). Islamic banking and finance definition: History and example. https://www.investopedia.com/terms/i/islamicbanking.asp#; Erişim Tarihi: 08.10.2023
• Taşar, S. A. (2023). TMS1 ve FFMS1 muhasebe standartlarının karşılaştırılması ve katılım bankaları açısından değerlendirilmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 33(1), 371-382.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi (2021). Türkiye hanehalkı finansal algı ve tutum araştırması https://www.cbfo.gov.tr/sites/default/files/docs/2021
• Tekin, M. (2023). Postmodern dinsellikler. UMDE Dini Tetkikler Dergisi, 6(2), 241-260. https://doi.org/10.54122/umde.1379969.
• Tabak, R. S. (2003). Sağlık iletişimi. İstanbul: Literatür Yayınları.
• Terzi, A. (2013). Katılım bankacılığı: Kitaba uymak mı, kitabına uydurmak mı?. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 5(9), https://dergipark.org.tr/tr/pub/ksbd/issue/16222/169887
• Türk, N. (2019). Kur'ân ışığında korku ve etkileri. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(1).
• Weber, M. (1997). Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu. Z. Güraata (Çev.) Ankara: Ayraç
• Wilcox, R. R. (2012). Modern Statistics For The Social And Behavioral Sciences: A Practical Introduction. United States: Chapman & Hall/CRC Press.
• Yapıcı, A..(2006). Yeni bir dindarlık ölçeği ve üniversiteli gençlerin dinin etkisini hissetme düzeyi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6,1, 65-115.
• Yazman, İ. (1964). Mecelle hukukunda selem akdi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 21, 281-307.
• Yıldırım, H., & Yıldırım, S. (2011). Hipotez testi, güven aralığı, etki büyüklüğü ve merkezi olmayan olasılık dağılımları üzerine. İlköğretim Online. 10, 1112-23.
• Yılmaz, E. (2014). Yeni bir finansal araç olarak sukuk: Çeşitleri, Türkiye uygulaması ve vergilendirilmesi . Muhasebe ve Finansman Dergisi, 61, 81-100. DOI: 10.25095/mufad.396451
• Yılmaz, C. (2022) Mayıs ayı satış (cadılar bayramı) etkisinin finansal risk isteksizliği bağlamında incelenmesi: Borsa İstanbul’dan kanıtlar, Y. B. Kavas, k. Ahmetoğulları (ed.) Davranışsal Finans Perspektifinde Finansal Risk-Teoriler ve Uygulamalar, 234-256.
• Yılmaz, M. (2020). Türkiye’de İslami finansın gelişimi ve hukuki yapısı. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Bingöl Üniversitesi, Bingöl.