XIX. Yüzyıl Kafkasya’da Rus Seçkin Kadının “İmparatorluk Düzenine” Algısı: 93 Harbi’ndeki Vera Jelihovskaya’nın Propagandasına Kısa Değerlendirme

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 13 - 30, 30.06.2025

Motoaki-akiyo Sano

https://doi.org/10.34086/rteusbe.1614111

Abstract

Açıktır ki Rusya tarihinde kadınlar farklı roller oynamıştır. Oysa Türk Tarihçiliği’nin Rusya’da Türk lehçeleri konuşan kadınlarını incelemenin yanı sıra, Çarlık Rusya’yı bir sömürgeciliğe dayanan bir imparatorluk olarak kabul eden araştırmaları ve Çarlık Rusya’nın kadın tarihini açıklamayı amaç edinen araştırmaları, daha belirli yasal çerçevelerin bulunduğu Çarlık Rusya’nın çok-milletliği ve çok-mezhepliği teori olarak kurulduğundan sonra, ancak 2010’larda birleşmeye başladı. Bu araştırmalarının yeni akım, yani Çarlık Rusya’nın çok etnikli kadınlarını kapsayan araştırmalar, Rus kadınların emperyalist davranış pratikleri ve Çarlık Rusya sömürgeciliğinin cinselleştirilmiş mahiyetini açıklamaktadır. Bu makale bahsedilen akıma katkı sağlamak için, meşhur Rus kadın yazarlardan, XIX yüzyılda Kafkasya’da yaşadığı Vera Zhelikhovskaia(Jelihovskaya)’nın Naşi Voinı Pravoslavnıe (Bizim Ortodoks Savaşçılarımız) adlı propagandasını, a priori değil, “kadınlığın” toplumsal anlamını, eleştirel bir şekilde ele alarak, cinsiyet-millet-mezhep-vatandaşlık bağlamında kesişimsel analizinin yöntemiyle, 93 Harbi’nde Rus Kadın’ın nasıl Çarlık Rusya’nın yöntemi ve halklarını algılayıp yansıttığını incelemekteyiz. Zhelikhovskaia’nın anlatımında Çarlık Rusya’da savaşanlar Rus erkeklerinin en tepede olduğu, Rus erkeklerine boyun eğen ve onlara bakan Rus kadınlarının daha sonra geldiği, gayri-Rus ve gayri-Ortodoks tebaanın ikinci sınıf yurttaşlar olduğu ve “Türklerini” hakaret ettiği ve dışlandığı bir hiyerarşi belirgindir ki âdeta orada gayri-Rus ve gayri-Ortodoks kadınların yerine rastlanmaz.

Keywords

Çarlık Rusya, 93 Harbi, Sömürgecilik, Kadın Tarihi, Kafkasya

Thanks

I would like to thank Ekaterina Gutova, Project Lecturer at the University of Tokyo, for verifying the accuracy of the author's comprehension of the Russian text in the primary source.

A Perception of the Imperial Order by a Russian Élite Woman in the 19th Century Caucasus: A Concise Analysis on Propaganda Authored by Vera Zhelikhovskaia on the Russo-Ottoman War, 1877-1878

Abstract

In the history of the Russian Empire, women played various roles. Along with Turkish historiography on Turkic Muslim women, current studies on the Russian Empire as a multi-ethnic, multi-religious polity and current studies on Russian women’s and gender history are unified from the 2010s, after the multi-ethnic/multi-religious nature of the Russia Empire became the theory based on more lucid legal/administrative regulations. The newly unified current indicates the imperialistic practices of Russian Women and the gendered nature of the Russian Empire. This article, to contribute to the new current, examines propaganda, Naşi Voinı Pravoslavnıe (Our Orthodox Soldiers), by one of the famous female authors, Vera Zhelikhovskaia (Jelihovskaya), who had lived in the Caucasus for several decades, not à priori but critically considering the social meaning of “femininity”. By intersectional analyses of gender-ethnicity-denomination-subjecthood, this article attempts to elucidate how a Russian woman recognised and represented the polity of Russia and various people in Russia during the Russo-Ottoman War, 1877-1878. The hierarchy, in which Russian men are on the top, Russian women submitting to and caring for Russian men come after, non-Russian/Orthodox subjects are the second-class compatriots, and the “Turks” are completely disdained and excluded, finally almost without any non-Russian/Orthodox women.

Keywords

Russian Empire, Russo-Ottoman War (1877-1878), Imperialism, Women’s History, Caucasus

Thanks

I would like to thank Ekaterina Gutova, Project Lecturer at the University of Tokyo, for verifying the accuracy of the author's comprehension of the Russian text in the primary source.

References

• International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
• Acar, K. (2004). An examination of Russian Imperialism: Russian military and intellectual descriptions of the Caucasians during the Russo‐Turkish War of 1877–1878, Nationalities Papers, 32:1, 7-21.
• Bay, A. (2023). Acara’da İslamlaşma: Vakıflar üzerine toplumsal bir okuma denemesi, Van ilahiyat dergisi, 11/18, 78-121.
• Butler, J. (1990=2006). Gender trouble: Feminism and the subversion of identity, London: Routledge.
• Camiscioli, E. (2013). Women, gender, intimacy, and empire, Journal of Women's History, 25, pp.138-148.
• Clements, B. E., Engel, B. A., & Worobec, Ch. D. (eds.) (1991). Russia’s women: Accommodation, resistance, transformation, Berkeley: University of California Press.
• Clements, B. E. (2012). A history of women in Russia: From earliest times to the present, Bloomington: Indiana University Press.
• Crenshaw, K. (1989). Demarginalizing the intersection of race and sex, University of Chicago Legal Forum, 1, 139-167.
• Davidova, E. (2012). Gender and culture in the Turkish Province: The observations of a Russian woman traveler (1868), Aspasia, 6, 79-95.
• Devlet, N. (1996). İsmail Gaspıralı dönemi ve Ruslarla uzlaşma, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 2, 403-408.
• Engel, B. A. (1992). Engendering Russia's history: Women in post-Emancipation Russia and the Soviet Union, Slavic Review, 51(2), 309-322.
• Gilligan, C., & Attanucci, J. (1988). Two moral orientations: Gender differences and similarities. Merrill-Palmer Quarterly, 34(3), 223–37.
• Gutmeyr, D. (2017). Borderlands Orientalism or how the savage lost his nobility: The Russian perception of the Caucasus between 1817 and 1878, Wien: LIT Verlag.
• Hablemitoğlu, Ş., & Hablemitoğlu, N. (1998). Şefika Gaspıralı ve Rusya’da Türk kadın hareketi: (1893-1920), Ankara: Ahmet Veli Menger Vakfı.
• Hokanson, K. (2011). Russian women travelers in Central Asia and India, The Russian Review, 70, 1-19.
• Hokanson, K. (2022). A Woman’s Empire: Russian Women and Imperial Expansion in Asia, Toronto: University of Toronto Press.
• Jersild, A. L. (1996). Ethnic modernity and the Russian Empire: Russian Ethnographers and Caucasian Mountaineers, Nationalities Papers, 24(4), 641-648.
• Kanlıdere, A. (2000). Rusya Müslimanlarının kongrelerinde kadın sorunu (1905-1917), Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 2, 139-148.
• Kızır, E. K. (2023). Azerbaycan’ın ilk kadın gazetesi Işık(1911-1912)’tan sağlık meselesi: Kadın ve çocuk sağlığı, Türk Dünyası Kadın Araştırmaları Dergisi, 2(1), 28-35.
• Kurat, A. N. (1965). Rus hâkimiyeti altında İdil-Ural Ülkesi: Eski Kazan Hanlığı ve Başkurt İli XIX. yüzyıla kadar. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 23(3-4), 91-126.
• Lieven, D. (1999). Dilemmas of Empire 1850-1918. Power, Territory, Identity, Journal of Contemporary History, 34(2), 163–200.
• Lindenmeyr, A. (1993). Maternalism and child welfare in Late Imperial Russia, Journal of Women’s History, 5(2), 114-125.
• Norton, B. T., & Gheith, J. M. (eds.). (2001). Improper profession: Women, gender, and journalism in Late Imperial Russia, Durham: Duke University Press.
• Okcu, E. (2022). Rusya Türklerinde kadın hakları meselesi, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4(8), 827-838.
• Pushkareva, N. (1996). Women in Russian History: From the Tenth to the Twentieth Century, Levin, E. (trans.), London: Routledge.
• Taki, V. (2011). Orientalism on the margins, Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History, 12(2), 321-351.
• Tanrıverdi, M. (2017). Kafkasya’da Ruslaştırma siyaseti (XIX. yüzyıl ve XX. yüzyıl başları), Vakanüvis - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 2, 538-557.
• Turan, R. (2023). Kafkasya’da Rus kültür politikaları (XIX.-XX. yüzyıl), Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 35, 209-230.
• Werth, P. (2013). Religion. In Dixon, S. (ed.). The Oxford Handbook of Modern Russian History. Oxford: Oxford University Press.
• Zekhni, M. (2022). Invisible bodies: Civilising mission, sexuality, and prostitution in fin de siècle Russian Turkestan, Cultural and Social History, 19(2), 141-159.
• Z., M., Zhelikhóvskaia, Véra Petróvna, In Zirin, M. (ed.). Dictionary of Russian Women Writers (pp.742-743). London: Greenwood Press.
• Библиографическій словарь русскихъ писательницъ. Ред. Николай Н. Голицын. СПб, 1889.
• Екатерина Бакунина. (1879). Годъ на Кавказѣ: При военно-временныхъ госпиталяхъ. Отрывки изъ писемъ старшей сестры
• милосердія краснаго креста Екатерины Бакуниной. // Сборникъ военныхъ разсказовъ 1877- 1878, II, СПб: Изданіе Кн. В. Мещерскаго, 1879, С.419-496.
• В. Желиховская. (1885a) Наши воины православные. СПб: Изданіе учрежденной, по Высочайшему повелѣнію, министромъ народнаго просвѣщенія постоянной коммиссіи по устройству народныхъ чтеній.
• В. П. Желиховская. (1885b) Кавказъ и Закавказье: Съ картою Кавказа. СПб: на средства Изд. о-ва, при учрежденной, по Высочайшему повелѣнію, Министромъ Народнаго Просвѣщенія Постоянной коммиссіи по устройству народныхъ чтеній.
• Натан Ф. Левин. (2015). Вера Петровна Желиховская в Пскове. // Вестник Псковского государственного университета. Серия «Социально-гуманитарные науки», №2, С.217-223.
• 金富子 (2009) 「宗主国／植民地における『臣民』とジェンダー　――兵役義務・参政権・義務教育制」、『季刊　戦争責任研究』(66)、pp.11-23.［Originally in Japanese: Kim, P. (2009). ‘Subjecthood’ and gender in the suzerain-state / colony: Compulsory military service, suffrage, and mandatory education system, The Report on Japan’s War Responsibility, 66, 11-23.］