Abidin Pasha as a Commentator of Qur’an From the Perspective of Sociological Tafsir’s Tradition

Yıl 2020, Sayı: 5, 28 - 39, 14.04.2020

Ferid Piku

Öz

Abidin Pasha of Preveza, is of Albanian origin, and he was an important statesman during the reign of Sultan II. Abdulhamid. In addition to his political and administrative duties, he has published many religious and literary works. In his works based on his experiences, he also discussed the religious and social problems of Muslims. Among them, a work called Meâli-i İslâmiyye, in which some verses are interpreted from a sociological perspective, draws attention. In the work, Abidin Pasha gave the meaning of selected verses from various suras and commented them in a way that can be considered as the first examples of the ictimaî (sociological) tafsir approach. Abidin Pasha, as well as being a statesman who grasps the current problems of the society, sought solutions to these problems in the light of Quranic verses. Therefore, the aim of this study is to determine whether Abidin Pasha is one of the pioneers of the sociological commentary approach. For this purpose, the problems he has expressed in his work called Meâlî-i İslâmiyye and solutions for them have been discussed and evaluated. When we look at the explanations he brought to the verses and his proposals, it was understood that Abidin Pasha was one of the first authors to exhibit the sociological commentary approach in understanding the verses.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Commentators, Ictimaî (Sociological) Tafsir, Tafsirs of the XIX’th century, Mealî-i Islamiyye

İçtımâî Tefsir Geleneği Açısından Abidin Paşa’nın Tefsirci Kimliği

Öz

Prevezeli Abidin Paşa, Arnavut asıllı olup Sultan II. Abdülhamit döneminde önemli görevlerde bulunmuş bir devlet adamıdır. Üstlendiği siyasi ve idari görevlere ilaveten birçok dinî ve edebî esere imza atmıştır. Bulunduğu görevler esnasında edindiği tecrübelere dayalı olarak kaleme aldığı çalışmalarda Müslümanların dinî ve sosyal sorunlarını da ele almıştır. Bunlar arasında bazı âyetlerin sosyolojik bakış açısıyla tefsir edildiği Meâli-i İslâmiyye isimli eser dikkat çekmektedir. Eserde Abidin Paşa çeşitli surelerden seçtiği âyetlerin öncelikle mealini vermiş; ardından da âyetleri ictimaî tefsir yaklaşımının ilk örneklerinden sayılabilecek şekilde tefsir etmiştir. Abidin Paşa toplumun güncel sorunlarını iyi kavrayan bir devlet adamı olmanın yanında bu sorunlara Kur’an-ı Kerim âyetleri ışığında çözüm aramıştır. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı, Abidin Paşa'nın sosyolojik tefsir yaklaşımının öncülerinden birisi olup olmadığını ortaya çıkarmaktır. Bunun için Meâlî-i İslâmiyye isimli eserinde dile getirdiği sorunlar ve bunlara dair çözüm önerileri ele alınıp değerlendirilmiştir. Âyetlere getirmiş olduğu izahlar ve yaptığı teklifler açısından bakıldığında Abidin Paşa’nın âyetlerin anlaşılmasında sosyolojik tefsir yaklaşımını sergileyen ilk müelliflerden birisi olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Müfessirleri, İctimaî Tefsir, XIX. Yüzyıl Tefsirleri, Mealî-i İslamiyye

Kaynakça

• Abidin Paşa, Meali-i İslamiyye, Ma’lumât Kütüphanesi-Tahir Bey Matbaası, İstanbul 1318.
• Abidin Paşa, Terceme ve Şerhi Kaside-i Bürde, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul 1324/1906.
• Abidin Paşa, Terceme ve Şerh-i Mesnevi-i Şerîf, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul 1324/1906.
• Beyhaki, Kitabü’z-Zühdü’l-Kebîr, thk. Amir Haydar, Darü’l-Cinân, Beyrüt 1987.
• Çelik, İsa, Abidin Paşa (1259/1843-1324/1906)'nın Mesnevi Şerhi ve Tasavvufi Düşünceleri, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, 2001.
• Hima, Derviş, Musavver-i Arnavut, Matbaa-i Şems, İstanbul 1327/1911.
• Mertoğlu, Mehmet Suat, “Kur'an'ın Güncel Olaylarla İlişkilendirilmesi, Sırat-ı Müstakim/Sebilürreşad Mecmuası Çerçevesinde Osmanlı Son Döneminde Sosyo-Politik Tefsir Yaklaşımı”, Osmanlı Toplumunda Kur'an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları -II-, İlim Yayma Vakfı-Kur’an ve Tefsir Akademisi. 2013, cilt: II, s. 399-428.
• Orhun, Hayri, Belek, Mehmet, Kasaroğlu, Celal, Meşhur Valiler, İçişleri Bakanlığı Merkez Valiler Bürosu, Ankara 1969.
• Pakalın, Mehmed Zeki, Sicill-i Osmanî Zeylî, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2008.
• Pala, İskender, “Abidin Paşa”, TDV İslâm Ansiklopedisi, I, 310.
• Stylos, Niko, Preveziani Abedin Pasha Dino-Poezitë e tij greqisht dhe Dinat (Dinot), Botimet “Pa Kufinj” Mulheim A. D. R, 2013.
• Şimşek, M. Sait, Günümüz Tefsir Problemleri, Kitap Dünyası Yayınları, 12.baskı, İstanbul 2014.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin, et-Tefsir ve’l-Müfessirûn, Mektebetü’l-Vehbe, 8’nci baskı, Kahire 2003.