THE NAHIYE OF DRENICA IN OTTOMAN DOCUMENTS

Yıl 2024, Sayı: 14, 9 - 20, 31.10.2024

Fahri Avdija

Öz

This study examines the historical significance and administrative evolution of the Drenica County under the Ottoman Empire during the 19th and early 20th centuries. Through careful examination of Ottoman documents, hitherto unpublished details of the region’s villages, social dynamics, demography and economic landscape are provided. Through this study, in which special importance is given to the administrative transition of the Nahija of Drenica, the history of its transition from the district of Vushtrri under the district Mitrovica, and finally its return to district of Vushtrri during the late period, has been elaborated. By shedding light on this unstudied historical period of Drenica according to Ottoman documents, we hope to fill a vital void in the history of Kosovo. This study, based mainly on administrative records and Ottoman defters, offers a unique analysis of Drenica’s past.

Anahtar Kelimeler

The Nahiye of Drenica, The Vilayet of Kosova, Ottoman Defters, Ottoman Empire

NAHIJA E DRENICËS SIPAS DOKUMENTEVE OSMANE

Öz

Ky studim shqyrton rëndësinë historike dhe evolucionin administrativ të Nahijes së Drenicës nën Perandorinë Osmane gjatë shekullit të 19-të dhe fillimit të shekullit të 20-të. Nëpërmjet ekzaminimit të kujdesshëm të dokumenteve osmane, janë dhënë detaje të papublikuara deri më tani për fshatrat e rajonit, dinamikën sociale, demografinë dhe peizazhin ekonomik. Përmes këtij studimi, në të cilin rëndësi të veçantë i kushtohet tranzicionit administrativ të Nahijes së Drenicës, është shtjelluar historia e kalimit të saj nga kazaja e Vushtrrisë nën kazanë e Mitrovicës, dhe më në fund kthimin e saj nën kazanë e Vushtrrisë gjatë periudhës së vonë osmane. Duke hedhur dritë mbi këtë periudhë historike të Drenicës të pastudiuar sipas dokumenteve osmane, shpresojmë të përmbushet një zbrazëtirë jetike në historinë e Kosovës. Ky studim, i bazuar kryesisht në të dhënat administrative dhe defteret osmane, ofron një analizë unike të së kaluarës së Drenicës.

Anahtar Kelimeler

Nahija e Drenicës, Vilajeti i Kosovës, Defteret Osmane, Perandoria Osmane

OSMANLI BELGELERİNE GÖRE DRENİÇE NAHİYESİ

Öz

Bu çalışma, Dreniçe Nahiyesi’nin 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu yönetimindeki tarihsel önemini ve idari gelişimini incelemektedir. Osmanlı belgelerinin dikkatli bir şekilde incelenmesiyle bölgenin köyleri, sosyal dinamikleri, demografisi ve ekonomik durumu hakkında şimdiye kadar yayınlanmamış ayrıntılar ortaya çıkarılmıştır. Dreniçe Nahiyesi’nin idari geçişine özel önem verilen bu çalışma aracılığıyla, onun Vılçıtrın kazasından Mitroviçe kazasına geçişi ve son olarak Osmanlı’nın son döneminde Vılçıtrın kazasına dönüşünün tarihçesi ele alınmıştır.
Dreniçe Nahiyesi ilk kez 19. yüzyılda Osmanlı belgelerinde karşımıza çıkıyor. İlk olarak 1 Ağustos 1832 tarihli nüfus defterlerinde ve daha sonra 1845 yılında Temettuat Defterleri’nde yer almaktadır.
Ancak, Osmanlı İmparatorluğu Balkanlar’da reform yönünde iç talepler ve dış baskılarla boğuşurken, Dreniçe Nahiyesi gibi küçük bölgelerde önemli idari değişiklikler yaşandı. Bunun kanıtı olarak Dreniçe’nin Mitroviçe kazasından ayrılıp Vılçıtrın kazasının altında yeniden entegre edildiği 9 Mart 1889 tarihi gösterilebilir. Daha sonra 15 Kasım 1889’da Dreniçe’ye kaza statüsü verilir ve Priştine Sancağı’na bağlanır. Ancak bu reformlar sert bir muhalefetle karşılandı ve yeni idari düzene karşı şiddetli bir ayaklanmayla sonuçlandı. Verbofc köyü yakınlarında 7 Mayıs 1890’da yaşanan ayaklanma, iki Osmanlı askerinin hayatını kaybetmesiyle sonuçlanan idari yeniden yapılanmaya yönelik derin öfkeyi vurguluyor. Saldırının arkasındaki nedenlere ilişkin, kabilelerin şikayetlerinden dış kışkırtıcılara kadar uzanan iddialarla çelişkili anlatılar ortaya çıkıyor. Ancak kaosun ortasında Dreniçe halkının dayanıklılığı, Osmanlı Devleti’ne bağlılıklarını ilan etmeleri ve saldırganları “eşkıya” olarak kınamalarıyla açıkça görülüyor.
Huzursuzluk karşısında Ferik Edhem Paşa, düzeni sağlamak ve 26 Kasım 1890’da Drenica Askeri Jandarma Teşkilatı’nı kurmak için hızla askeri kuvvetler konuşlandırarak bölgede istikrarın korunmasına yönelik çabaların sinyalini verdi. Yönetim çabasının merkezinde Hükümet Konağı’nın inşası ve Tahir Paşa’nın Dreniçe’deki ilk kaymakamı olarak atanması yer alıyor.
Ancak hoşnutsuzluk devam ediyor ve Turiqefc köyü sakinlerinin belediye binasını ateşe vermesiyle sonuçlanan bir isyan eylemiyle sonuçlanıyor. Osmanlı hükümetinin tepkisi hızlı ve çok yönlü oldu; Priştine, Prizren ve İpek’ten gelen müdahaleler de buna dahildi. Sonunda, bunun gibi olaylar bir daha görmemek amacıyla, Dreniçe’nin tekrar başlangıçta olduğu gibi Vılçıtrın Kazası’nın yetkisi altında tutulmasına karar verilmiştir.
Sonuç olarak Dreniça’nin tarihi gidişatı, Osmanlı İmparatorluğu’ndaki idari reformların ve sosyopolitik direnişin karmaşıklığını özetlemektedi ve Osmanlı Devleti’ndeki kırsal bölgelerin idari değişimlerine dair değerli bilgiler sunmaktadır. Osmanlı belgelerine göre Dreniçe’nin incelenmemiş bu tarihi dönemine ışık tutarak, Kosova tarihinde çok önemli bir boşluğu doldurmayı umuyoruz. Esas olarak idari kayıtlara ve Osmanlı temettuat defterlerine dayanan bu çalışma, Dreniçe’nin geçmişine dair benzersiz bir çalışma sunmaktadır.
Osmanlı belgelerine göre Dreniçe’nin incelenmemiş bu tarihi dönemine ışık tutarak, Kosova tarihinde çok önemli bir boşluğu doldurmayı umuyoruz.

Anahtar Kelimeler

Dreniçe Nahiyesi, Kosova Vilayeti, Osmanlı Defterleri, Osmanlı İmparatorluğu

Kaynakça

• BOA, Başkanlık Osmanlı Arşivi. Maliye Nezareti Defterleri [ML.VRD.TMT.d.], No. 15478.
• Dahiliye Mektubi Kalemi [DH.MKT.], No. 1609, Gömlek No. 13, 1; DH.MKT, No. 1619, Gömlek No. 5, 1; DH.MKT, No. 1609, Gömlek No. 13, 1; DH.MKT, No. 1734, Gömlek No. 120, 1; DH.MKT, No. 2036, Gömlek No. 11, 1.
• Mecli-i Vükela Mazbataları [MV], No. 54, Gömlek No. 56, 1.
• İrade Meclis-i Mahsus [İ.MMS.], No. 114, Gömlek No. 4905, 2; İ.MMS, No. 114, Gömlek No. 4905, 3.
• İrade Dahiliye [İ.DH.], No. 1187, Gömlek No. 92922, 1; İ.DH, No. 1187, Gömlek No. 92922, 2; İ.DH, No. 1187, Gömlek No. 92922, 3; İ.DH, No. 1187, Gömlek No. 92922, 4.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat [Y.MTV.], No. 43. Gömlek No. 118, 9; Y.MTV, No. 43, Gömlek No. 118, 2; Y.MTV, No. 43, Gömlek No. 118, 4; Y.MTV, No. 43, Gömlek No. 118, 1; Y.MTV, No. 43, Gömlek No. 118, 9.
• Yıldız Arzuhal Jurnal [Y.PRK.AZJ], No. 18, Gömlek No. 88, 2; Y.PRK.AZJ, No. 18, Gömlek No. 88, 1; Y.PRK.AZJ, No. 18, Gömlek No. 88, 1; Y.PRK.AYJ, No. 18, Gömlek No. 88, 2.
• Yıldız Umumi [Y.PRK.UM.], No. 49, Gömlek No. 106, 1.
• Aktepe, Münir. “Kosova”. Türkiye Diyanet Vakfı Islam Ansiklopedisi. 26/216-219. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Baykara, Tuncer. “Kaza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/119-120. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Baykara, Tuncer. “Kasaba”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/525-526. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• İnalcık, Halil. “Eyalet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/548-550. Istanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Rizaj, Skender. “Kosova Vilayeti Teşkilatı”. VII. Türk Tarih Kongresi Bildirileri. 2/665-670. Ankara: Türk Tarihi Yayınları, 1973.
• Sami, Shemseddin. Kamus-ul A’lam 5. İstanbul: 1896.
• Şahin, İlhan. “Sancak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/97-99. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Şahin, İlhan. “Nahiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/306-308. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ünlü, Mucize. Kosova Vilayeti. Ankara: Gece Kitaplığı, 2015.