Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Eserlerinden Türkçe Sözlük’e Katkılar

Year 2023, , 276 - 308, 26.04.2023

Mehmet Yastı

https://doi.org/10.29000/rumelide.1279085

Abstract

İletişim kurma ve anlaşma aracı olan dilin en hızlı değişen unsuru söz varlığıdır. Milletlerin tarihsel süreç içinde geçirdiği toplumsal, kültürel değişim ve gelişimini, inançlarını, dünyaya bakış açılarını yazılı eserlerin söz varlığından ve sözcüklere yükledikleri anlamlardan tahmin etmek mümkündür. Bu bağlamda belli bir dönem ve sahanın söz varlığını toplu biçimde içine alan sözlükler dilin zenginliğini göstermesi bakımından önemli kaynaklardır. Sözlükler dildeki değişme ve gelişmelere göre zaman içinde ve çeşitli şekillerde zenginleştirilmeye açık eserlerdir. Sözlüklerin söz varlığının zenginleştirilmesi için yazar ve şairlerin edebi eserlerinin sadeleştirilmemiş, yazıldığı dönemin dil hususiyetlerini muhafaza eden şekillerinin taranması yöntemlerden biridir. Bu tarama yöntemiyle sadece yazar ve şairin üslûbu, dili kullanış biçimi değil, dönem itibariyle sözlüklerde yer almayan sözcükleri ve sözcük türetme şekillerini de ortaya çıkarmak mümkündür. 20. yüzyıl Türk edebiyatının önde gelen romancılarından biri olan, İstanbul ve çevresinin renkli ve hareketli yaşam biçimlerini, âdetlerini, inançlarını hayal gücünün zenginliği ile akıcı bir dille işleyen Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın eserlerinin söz varlığı bu bağlamda ele alınmıştır. Bu çalışmada Gürpınar’ın orijinal dilinden Latin harflerine aktarılan Hayattan Sayfalar, Şeytan İşi, Kadınlar Vaizi, İffet, Şık, Gulyabani, Mezarından Kalkan Şehit, Billur Kalp adlı eserleri taranmış, bu eserlerde tespit edilen ve Türkçe Sözlük’te yer almayan sözcükler, deyimler incelenmiştir. Bu çalışma ile yazarın eserlerinde tespit edilen sözcükleri literatüre tekrar kazandırmak amaçlandığı gibi yazarın sözcük türetme olanakları ve yöntemleri belirlenmeye çalışılmıştır.

Keywords

Hüseyin Rahmi Gürpınar, Söz varlığı, Türkçe Sözlük, anlambilim

References

• Akalın, Ş. H. (1995). +lA- Ekinin Çatı Ekleriyle Kullanılışı Konusundaki Görüşler ve Ekin Yabancı Kaynaklı Kelimelere Getirilişi Üzerine. Türk Gramerinin Sorunları” Toplantısı (22-23 Ekim 1993), Ankara: TDK Yay., 92-98.
• Akbaba Ergönenç, D. (2007). “Nogay Türkçesi”, Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yay., 623-6678.
• Aksan, D. (2000). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim). (C. I), Ankara: TDK Yay.
• (TRS) Aksoy Ö. A. & Dilçin C. (1995). Tarama Sözlüğü (C. I-VIII) (3. b.). Ankara: TDK Yay.
• Banguoğlu, T. (1974). Türkçenin Grameri. İstanbul: Baha Matbaası.
• Bilgegil, K. (1984). Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Dergah Yay.
• Cin, A. (2017). Türkçe Sözlüğe Katkılar II. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 4/12, 170-177.
• Çengel Kasapoğlu, H. (2005). Kırgız Türkçesi Grameri. Ankara: Akçağ Yay.
• Deny, J (2012). Türk Dil Bilgisi (çev. Ali Ulvi Elöve). İstanbul: Kabalcı Yay.
• (DS) Derleme Sözlüğü (1993). Ankara: TDK Yay.
• Doğan, T. (2020). Urmiye Ağzı Ses ve Biçim Bilgisi (Güney Azerbaycan). Ankara: TDK Yay.
• Ediskun, H. (1988). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Emre, A. C. (1945). Türk Dilbilgisi. İstanbul: TDK Yay.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2014). Dîvânu Lugâti’t-Türk. Ankara: TDK Yay.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Ergin, M. (2003). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yay.
• Gemalmaz, E. (1995). Erzurum İli Ağızları. I-III, Ankara: TDK Yay.
• Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: TDK Yay.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
• Güngör, Okan C. (2019). Necati Cumalı’nın Eserlerinden Türkçe Sözlük’e Katkılar. Türk Dili Dergisi, Ankara: TDK Yay., 57-73.
• Gürpınar, H. R. (2021). Toraman, (hzl. Gülşen Özçamkan Ayaz-Pelin Seçkin-Seda Uysal Bozaslan). (Yay. Yön. Emine Gürsoy Naskali), https://www.tdk.gov.tr/huseyin-rahmi-gurpinar-toraman/
• (BK) Gürpınar, H. R. (2021). Billur Kalp, (hzl. Memduha Bağdaş Küçükkaya). Ankara: TDK Yay.
• (GY) Gürpınar, H. R. (2020). Gulyabani, (hzl. Hidayet Duyar). Konya: Palet Yay.
• (HS) Gürpınar, H. R. (2015). Hayattan Sahifeler, (hzl. Mehmet Yastı). Konya: Palet Yay.
• (İ) Gürpınar, H. R. (2019). İffet, (hzl. Hidayet Duyar). Konya: Palet Yay.
• (KV) Gürpınar, H. R. (2017). Kadınlar Vaizi, (hzl. Mehmet Yastı). Konya: Palet Yay.
• (MKŞ) Gürpınar, H. R. (2019). Mezarından Kalkan Şehit, (hzl. Hidayet Duyar). Konya: Palet Yay.
• (Ş) Gürpınar, H. R. (2016). Şık, (hzl. Mehmet Yastı). Konya: Palet Yay.
• (Şİ) Gürpınar, H. R. (2019). Şeytan İşi, (hzl. Şenol Topçu). Konya: Palet Yay.
• Hatipoğlu, V. (1973). Türkçenin Ekleri. Ankara: TDK Yay.
• Kaçalin, M. (2021). Safahat’tan Türkçe Sözlük’e Katkılar. Dil ve Edebiyat Araştırmaları, Özel Sayı, 27-39.
• Kirişçioğlu, F. (2007). Saha Türkçesi (Yakutça), Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yay., 1229-1284.
• Koç, K. & Doğan O. (2004), Kazak Türkçesi Grameri. Ankara: Gazi Kitabevi Yay.
• Korkmaz, Z. (1972). Dilde ‘Doğal Gelişme’ ve ‘Devrim’ Açısından Türk Dil Devrimi. A.Ü.D.T.C.F. Tükoloji Dergisi, 4/1, 97-114.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri -Şekil Bilgisi-. Ankara: TDK Yay.
• Şirin, H. (2020). Afacan Sözcüğü Üzerine, Türkbilig Dergisi. 39, 51-58.
• (TS) TDK. (1998). Türkçe Sözlük. (C. 2), Ankara: TDK
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. İstanbul: Simurg Yay.
• Uygur, V. (2007). Karakalpak Türkçesi, Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yay., 543-622.
• Uysal, İ. N. (2012). Haldun Taner’in Hikâyelerinden Türkçe Sözlük’e Katkılar. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Y. 5, S. 8, 113-120.
• Uysal, İ. N. (2018). Sözlük Biliminde Tanıklama ve Salâh Birsel’in Türkçe Sözlük’e Tanık Olarak Katkıları. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9/22, 109-121.
• Yastı, M. (2022). Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Eserlerinden Türkçe Sözlük’e Katkılar, Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu, 2-3 Aralık 2022, 310-331.
• (YTS) Dilçin, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
• https://sozluk.gov.tr/ (en son erişim tarihi: 02.12.2022)
• http://www.lugatim.com/ (en son erişim tarihi: 02.12.2022)
• http://www.otukensozluk.com/ (en son erişim tarihi: 02.12.2022)