Marcel Proust’un psikoloji, felsefe ve edebiyatla ilişkisi

Year 2023, , 1081 - 1090, 26.04.2023

Ece Korkut

https://doi.org/10.29000/rumelide.1279156

Abstract

Fransız yazar Marcel Proust’un Kayıp Zamanın İzinde adlı yedi ciltten oluşan eseri günümüze dek pek çok açıdan ele alınmış, kitap, makale ve eleştiri yazılarına konu olmuştur. Bu makalede özellikle Proust’un geçmiş zamanı hangi araçlarla yakalamaya çalıştığı ve neden yakalamak istediği araştırılmıştır. Geçmiş zamanı istem dışı olarak hatırlayan yazarın keşfettiği ve yakaladığı izleri ne şekilde somutlaştırdığı, ayrıca yazarın sinirbilim, psikoloji, felsefe ve edebiyatla, genel olarak da sanatla ilişkisi sorgulanmıştır. Proust Fransız filozof Bergson’un istem dışı bellek kavramından etkilenerek, tesadüfen bir metaforla ortaya çıkan anıların izinden gitmiştir. Öte yandan, yazar Hollandalı filozof Spinoza’nın tektözlülük kuramı ile çağrışım ve zincirleniş kavramlarından etkilenmiştir. Spinoza’ya göre beden ve ruh/zihin tek bir tözden oluşur; bedenin etkilendiği bir şeyden zihin de aynı şekilde etkilenir. Proust da bu doğrultuda bir duyu aracılığıyla edindiği bir izlenimi önce bedeninde hisseder, sonra harekete geçen zihni ile bu izlenimi edebiyat aracılığıyla açıklığa kavuşturmaya çalışır. Bu makalede Proust’un yedi ciltlik eserinin ilk ve son kitaplarından yapılan alıntılarla ele alınan konuya açıklık getirilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Proust, istem dışı hafıza, felsefe, Spinoza

References

• Akdoğan R., Türküm A. S. (2014). “Psikolojik Yardım Sürecinde Terapötik Bir Hedef Olarak İçgörü”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar. 2014; 6(4): 375-388. Erişim: 06.09.2022
• Beckett, S. (1931). Proust (2001). (Çev. Orhan Koçak). İstanbul: Metis Yayınları.
• Benjamin, W. (2001). “Proust İmgesi”. Gürbilek, N. (Haz.), Son Bakışta Aşk. Walter Benjamin’den Seçme Yazılar, 101-115. İstanbul: Metis Yayınları.
• Bergson, H. (2007). Madde ve Bellek. (Çev. Işık Ergüden). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. (1939). Matière et mémoire. Paris: PUF.
• Castarède, M. (2012). Proust (1871-1922) et la mémoire. Le Journal des psychologues, 297, 38-43. https://doi.org/10.3917/jdp.297.0038 Erişim: 06.09.2022
• Chassain, A. (2020). “À la recherche du temps perdu : "roman du spinozisme" ?”, P. F. Moreau et L. Vinciguerra (dir.), Spinoza et les arts, Paris: L'Harmattan. https://www.academia.edu/36640454/%C3%80_la_recherche_du_temps_perdu_roman_du_spinozisme_ Erişim: 19.09.2022
• Güngör, F. Ş. (2015). “Marcel Proust’un Kayıp Zamanın İzinde Adlı Romanında Belleğin Kurgulayıcı Rolü Üzerine Bir Değerlendirme”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 55, 2 (2015), 59-74.
• Lehrer, J. (2020). Proust Bir Sinirbilimciydi. (Çev. Ferit Burak Aydar). Ayrıntı Yayınları. Proust Was a Neuroscientist (2007). Mariner Books.
• Nahum, A. E. (2021). “Spinoza’nın Dil Kuramı: Eleştiriden Pratiğe”, Kilikya Felsefe Dergisi, sayı: 2, Ekim 2021, 16-35.
• Proust, M. (2001). Kayıp Zamanın İzinde. Yakalanan Zaman. (Çev. Roza Hakmen). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Le Temps retrouvé (1927). Paris: Gallimard.
• Proust, M. (1999). Kayıp Zamanın İzinde. Swann’ların Tarafı. (Çev. Roza Hakmen). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Du côté de chez Swann (1913). Grasset.
• Spinoza, B. (2000). Törebilim (2. Baskı). (Çev. Aziz Yardımlı). İstanbul: İdea Yayınevi. Ethica (1667