Hamzavî’nin İskendernâmesi’nin on sekizinci cildinde tasvirî fiiller

Year 2023, , 384 - 395, 26.04.2023

Gülfer Bulut

https://doi.org/10.29000/rumelide.1285313

Abstract

Dil, insanlar arasındaki iletişimi sağlayan önemli bir araçtır. Canlı bir varlık olan dil, her toplumda zaman içinde değişime uğramaktadır. Bu değişim, söz varlığını etkilemekle birlikte aynı zamanda sözcük ve sözcük gruplarının yapım şeklini de belirler. Sözcük gruplarının anlamlı en küçük parçası köktür. Kökler, isim ve fiil soylu olmak üzere iki bölümde incelenir. Fiil kök ya da gövdelerine bazı ekler getirilerek veya birtakım sözcüklerin yan yana kullanılması sonucunda birçok yeni sözcük türetimi yapılabilir. Bu yeni sözcük oluşumları içerisinde birleşik fiiller dikkat çeker. Birleşik fiil grupları, farklı isim ve kategoride ele alınır. İfade edilmek istenen durumu nitelendirmek, detaylandırmak gibi farklı anlam katmanları oluşturmak amacıyla “fiil+zarf fiil eki ve yardımcı fiil” veya “ana fiil+yardımcı fiil” ile birlikte oluşan yapılar “tasvir” yahut “tasvirî fiil” şeklinde adlandırılmaktadır. Bu çalışma, Eski Anadolu Türkçesinin önemli eserlerinden biri olan İskendernâme’nin on sekizinci cildini kapsamaktadır. Mensur ve manzum biçimde kaleme alınan bu el yazması eser, Ahmedî’nin kardeşi olarak bilinen Hamzavî’ye atfedilmektedir. Söz konusu metinde yer alan “tezlik, sürek, yeterlik, yaklaşma ve yarı tasvirî fiil” oluşumları incelenmiştir. Yapılan literatür araştırmasında Hamzavî’ye ait herhangi bir İskendernâme cildinde tasvirî fiil üzerine yapılan bir akademik veriye rastlanmamıştır. Bu çalışmayla birlikte alandaki bu eksikliğin giderilerek yeni bir yazma eserdeki söz varlığını oluşturan birleşik fiil tertiplerinin de ortaya çıkarılması amaçlanmıştır.

Keywords

Dil, birleşik fiiller, tasvirî fiiller, Hamzavî, İskendernâme

References

• Akar, A. (2018). Oğuzların Dili Eski Anadolu Türkçesine Giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Akdemir, Y. (2019). Eski Anadolu Türkçesinde Birleşik Fiiller Üzerine. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi. 6, 1434-1456.
• Akyol, A. (1990). Hamzavî Kıssa-i İskender. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Alibekiroğlu, S. (2014). Çağdaş Türk Lehçelerinde Yardımcı Fiiller. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Argunşah, M. (2014). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Avcı, İ. (2013). Türk Edebiyatında İskendernâmeler ve Ahmed-i Rıdvân’ın İskendernâmesi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Aydeniz, S. (1995). Türkiye Türkçesinde Tasvirî (Descriptive) Fiiller ve Fonksiyonları. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin Grameri (9. b.). Ankara: TDK.
• Bayraktarlar, T. (2014). Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde Tasvirî Fiiller. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Çelik, K. H. (2019). Eski Anadolu Türkçesinde Ėt-, Eyle- ve Ķıl- Yardımcı Fiilleri (13-14. Yüzyıllar. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Datlı, D. (2015). Risâletü’n-nushiyye’nin Birleşik Fiil Örgüsü. Turkish Studies. 10/8, 795-818.
• Demirel, E. (2015). Gramerleşme Süreçleri Bakımından Nevādirü’ş-Şebāb’da Tasvirî Fiiller. Turkish Studies. 10/8, 819-834.
• Deny, J. (2012). Türk Dil Bilgisi. (çev. Ahmet Benzer). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Ediskun, H. (1999). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Ankara: TDK.
• Ergin, M. (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak/Basım/Yayım/Tanıtım.
• Gabaın, A. V. (1953). Türkçede Fiil Birleşmeleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. 1/1: 16-28.
• Gabaın, A. V. (1988). Eski Türkçenin Grameri. (çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK.
• Gencan, T. N. (1974). Dilbilgisi. İstanbul: Kanat Yayınları.
• Güvenen, E. (2020). Mantıku’t-Tayr’da Tasvirî Fiiller. RumeliDe Dil ve Araştırmalar Dergisi. 18, 14-22.
• Güvenen, E. (2017). Mantıku’t-Tayr’ın Dilbilgisel Özellikleri ve Dizini. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Hamzavî. İskendernâme. Berlin Devlet Kütüphanesi. MS. Or. Quart. 635.
• Hatiboğlu, V. (1969). Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Karahan, L. (2010). Türkçede Söz Dizimi (15 b.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kirişçioğlu, F. (2008). Saha Türkçesinde Tasvirî Fiiller Üzerine-I. Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu (24-27 Haziran 2008). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi. (Basılmamış Bildiri).
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü (4 b.). Ankara: TDK.
• Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi (4 b.). Ankara: TDK.
• Kuş, B. (2018). Tasvir Ek Fiilinin Yapısı. Atatürk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 62, 73-82.
• Kuş, B. (2018). Tarihî Türk Lehçelerinde Tasvir Fiiller Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Özkan, M. - V. Sevinçli (2009). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi (Kelime Çözümlemeli). İstanbul: Akademik Kitaplar.
• Savran, H. (2002). Türk Dil Bilgisi Öğretiminde Birleşik Fillerin İşlenişi Üzerine. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 5/7: 107-113.
• Şahin, H. (2001). Kutadgu Bilig’de Tasvirî Fiiller. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2, 95-105.
• TDK. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK.
• Timurtaş, F. K. (2012). Eski Türkiye Türkçesi. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Uçar, F. M. (2016). Çağatay Türkçesinde Tasvir Fiilleri. Türkbilig. 32, 21-56.
• Utebekov, S.-Akar, A. (2020). Divân-ı Hikmet’in Kökşetav Nüshasında Tasvirî Fiillerin Kullanılışı. Türkiyat Mecmuası. 30/2, 327-254.
• Yağcıoğlu, S. (2019). Hamzavî’nin İskendernâmesi Hakkında Bazı Tespitler. Vakıf İnsanı Prof. Dr. Hikmet Özdemir Armağanı. (ed. Üzeyir Aslan-Hakan Taş). İstanbul: Kriter Yayınevi: 653-677.
• Yelten, M. (2013). Hamza-nâme’nin Yeni Ciltleri ve Okuma Mekânları. Turkish Studies. 8/9: 151-165.
• Zeynalov, F. R. (1986). Türk Dillerinde Birleşik Eylem Meselesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Dergisi. 24/25: 455-468.