Elif-nâmes in the Divan of Murtazâ Sükûtî

Year 2019, Issue: 15, 263 - 273, 21.06.2019

Nurgül Özcan

https://doi.org/10.29000/rumelide.580571

Cited By: 2

Abstract

Murtazâ Sükûtî is a sufi poet who lived in the
19th century. Sükûtî a member of Sâdi sect. He started his education in his
village and continued in the city of Köprülü in Macedonia. Then he received
Islamic mysticism education. He cited poems on subject of religion and Sufism.
He received nickname “Sükûtî”. Poets have always produced original and
esthetical works while forming their poetry. “elif-nâmes” written in various
topics and in the forms inspired by the array of Arabic letters take place in
both Divan and Folk Literatures. Religious and Sufi themes are usually included
in elif-nâmes. It is still controversial that whether elif-nâmes are called a
type or a form. Moreover, poems named as ‘düvâz-deh’, ‘düvâz-imam’ or
‘düvâz-nâme’ which tell about twelve imams are commonly included in Alevî-Bektaşî
literature. Divan of Sükûtî has many poems warning and providing advice to the
reader in terms of religion, Sufism, morals, and being a good person.  In this study the poems in the divan of
Sükûtî written in the elif-nâme-düvâznâme 
genre/style have been determined according to their form of poetry and
the themes of these poems were analyzed.

Keywords

Elif-nâme, Düvâz-nâme, Sükûtî, tasavvuf poetry, Twelfe İmam

Rumelili Murtazâ Sükûti Divanı’ndaki Elif-nâmeler

Abstract

Rumelili Murtazâ Sükûtî, Makedonya sınırları
içindeki Köprülü kasabasında yaşamış Sa’dî tarikatına mensup sûfî bir şairdir.
Şairin bilinen tek eseri olan divanı Berlin Devlet Kütüphanesi’ndedir. Murtazâ Sükûtî Divanı
dinî tasavvufî muhtevalı şiirlerden oluşmaktadır. Edebiyatımızda, değişik
konularda yazılan  ‘elif-nâmeler’e
rastlanmaktadır. Elif-nâmelerde farklı konular işlenmekle beraber genellikle
dinî-tasavvufî temalar tercih edilmektedir. Elif-nâmeler mısra ya da beyit
başlarında sırasıyla ya da ters olarak Arap harflerinin sıralanmasıyla
oluşturulmaktadır. Klasik Türk Edebiyatı’nda gazel, mesnevi, murabba, muhammes
vb. çeşitli nazım şekilleriyle yazılan elif-nâmelere rastlamak mümkündür. Akademik
çevrelerde elif-nâmelerin şekil mi tür mü olduğu hakkında farklı görüşler
bulunmaktadır. Sükûtî Divanı’nda yer
alan iki elifnâme de düvâznâme türünde yazılmıştır. Alevi-Bektaşi edebiyatında
yaygın olarak örnekleri görülen On İki İmam’ın özelliklerini konu edinen
‘düvâz-deh’, ‘düvâz-imam’ veya ‘düvâz-nâme’ olarak adlandırılan bir şiir türü
bulunmaktadır. Alevi-Bektaşi kökenli şairlerin dışında da bu türde şiirler
yazılmıştır. Düvâz-nâmelere hem Türk Halk Edebiyatı’nda hem de Klasik Türk
Edebiyatı’nda rastlamak mümkündür. Murtazâ
Sükûtî Divanı’nda toplam otuz altı adet düvâz-nâme bulunmaktadır. Sükûtî,
eserinde edebi türler içinde en fazla düvâz-nâme türüne yer vermiştir. Bu
çalışmada, elif-nâme ve düvâz-nâme hakkında bilgi verilerek Rumelili Murtazâ Sükûtî Divanı’ndaki
elif-nâmeler şekil ve muhteva açısından karşılaştırılarak, tahlil edilecektir.

Keywords

Elif-nâme, Düvâz-nâme, Sükûtî, Tasavvuf Şiiri, On İki İmam

References

• Artun, Erman (2014). Ansiklopedik Halkbilimi/Halk Edebiyatı Sözlüğü, Terimler-Motifler-Kavramlar, Karahan Kitabevi, Adana. Batislam, Dilek (2018). “Kıbrıslı Âşık Kenzî’nin Elif-Nâmeleri”, Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, Lefkoşa, C.1,S.2,ss-7-16) Cebecioğlu, Ethem (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ağaç Kitabevi, İstanbul. Çelebioğlu, Amil (1998). Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB Yayınları, Ankara. Güzel, Abdurrahman (2006). Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Akçağ Yayınları, III. Baskı, Ankara. Gökçimen, Ahmed (2010). “Türkmen Edebiyatında Elif-name”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum,S.43, ss.105-120. İyiyol, Fatih (2013). “Alevî Bektaşî Geleneğinde Düvâzlar-Düvâzimamlar” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.6 S. 27,ss.228-250. Kaçar, Burhan, (1997). “Türk Edebiyatında Elif-Nâmeler”,V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Seksiyon Bildirileri I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara ss. 307-316. Kaya, Doğan (2007). Ansiklopedik Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara. Kiel, Machiel (2016). “Köprülü ” İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, C.Ek-2. MemmedovA, Elmira Memmedova (2011). “Türk Tasavvuf Şiirinde Elifnâme-Yaşnâmenin Senkretik Bir Örneği Üzerine”, 21.Yüzyılda Türk Dünyası Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Eko Avrasya Yayınları,Lefke KKTC, ss.231-243. Özcan, Hüseyin (2015). “Hataî’nin Elifnâme Şeklinde Yazdığı Düvazdeh”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S.76,ss. 191-204. Özcan, Nurgül (2011). Murtazâ Sükûtî Dîvânı, Kitapsal Yayın, İstanbul. Özdamar, Mustafa (1997). Şeyh Sükûtî Murtazâ Baba, Özdamar Yayınları, İstanbul. Özkan, Ferudun Hakan (2012). “Kaygusuz Abdal’ın Elifnâmesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 64, ss. 187. Öztoprak, Nihat (2006). “Bursalı Feyzi Efendi’nin Elif-nâmeleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. XXXV, ss. 135-167. Öztoprak, Nihat (2007). “Elif-nâmelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri” Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu Bildiriler-2, ss.817-830. Öztürk, Nuran (2012). “Elifnâme ve Nidâi’nin Elifnâmesi”, Prof. Dr. Mine Mengi adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 ekim 2011), Bildiriler, Adana, ss.175. Parlatır, İsmail (2014). Fuzuli -Türkçe Divan, Akçağ Yayınları,Ankara Üstüner, Kaplan (2007). Divan Şiirinde Tasavvuf (14. ve 15. yy. Divanlarına Göre), Birleşik Yayınları, Ankara. Taşkesenlioğlu, Lokman (2017). “Divan Edebiyatında Elifnameler ve Bilinmeyen İki Elifname Örneği: Memi Can Saruhânî Ve Ömer Karîbî Elifnameleri”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], S.58, Erzurum, 2017, ss. 161. Tökel, Dursun Ali (2010). Deneysel Edebiyat Yönüyle Divan Şiiri, Hece Yayınları, Ankara. Tökel, Dursun Ali (2003). Divan Şiirinde Harf Simgeciliği, Hece Yayınları, Ankara. Yekbaş, Hakan (2012). “Divan Şairinin Sessiz ve Gizli Anlatımı: Muvaşşah” Turkish Studies Dergisi, S.7/3,ss.2649-2700.