İsmet Özel’de dünya sistemi, sistemin geleceği ve Türkler

Year 2020, Issue: 18, 190 - 205, 21.03.2020

Engin Çağman

https://doi.org/10.29000/rumelide.705573

Abstract

1960’lı yıllardan itibaren dünya gündemine gelen ve akademik çevrelerde tartışma konusu olan “Dünya Sistemi” kavramının Türkiye’de yaygınlaşmasında şair, yazar ve düşünce adamı İsmet Özel’in önemli rolü vardır. Özel, muhtelif eserlerinde, gerek dünya ve Türkiye tarihi analizlerinde, gerek güncel olayların yorumunda kavrama sıklıkla atıfta bulunmuştur. İsmet Özel 14. yüzyılda İtalyan şehir devletlerinde temelleri atılan dünya sisteminin daha sonra kuzey Avrupa’ya yönelerek kendisine mahsus bir hayat tarzı ortaya koyduğunu ve tüm geleneksel yapıları dönüştürerek yayılma gösterdiğini ifade eder. Özel’e göre geleneksel insan-toplum-devlet ilişkilerinin yerine sermayeyi ve buna bağlı ilişkileri ikame eden dünya sisteminin ortaya çıkışı doğrudan Türklerle ilişkilidir. Türklerin Avrupa’yı çevreleyerek sıkıştırması sonucunda yeni iktisadi yöntemler aramak zorunda kalan Avrupa, sonuçta tarihte daha önce görülmemiş olan yeni ve eşsiz bir iktisadi düzen ortaya çıkarmıştır. İsmet Özel’e göre sistem, dünya savaşlarından her defasında galip çıkmasına ve kendisini yenilemesine rağmen varlığı ve geleceği açısından bazı riskleri de barındırmaktadır. Özellikle Müslümanlar ve Türkler sistem için bir tehdit teşkil etmektedir. Her ne kadar mevcut durumda bu tehdit somut olarak görülmese de dünya sistemi karşıtlığı İslam dininin kendisinde potansiyel olarak mündemiçtir. Dolayısıyla bu karşıtlığı harekete geçirmek Müslümanların zihin ve eylemleriyle kendisini gösterebilmesine bağlıdır. Benzer bir durum Türkler için de geçerlidir. İsmet Özel’e göre tarihte hiçbir zaman kapitalist olmamış hatta anti-kapitalist bir yönetim ve toplum düzeni tesis etmiş olan Türklük, tarihten gelen özellikleriyle dünya sistemiyle baş etmede imkânlar sunmaktadır.

Keywords

İsmet Özel, Immanuel Wallerstein, dünya sistemi, Kapitalizm, Türkler

World system, its future and Turks according to İsmet Özel

Abstract

Figuring on the agenda of the world and academic debates since the 1960s, the concept of “World System” also gained popularity in Turkey, owing much to the influence of İsmet Özel, a poet, writer and thinker. In his several works he frequently referred to the concept not only when analyzing world and Turkish history but also interpreting current events. Özel asserts that, with its origins going back to the Italian city-states of the 14th century, the world system later shifted its center of gravity to northern Europe, and subsequently created a distinct way of life, and spread around the globe by transforming all traditional formations and structures. In his view, it is Turks who have to do directly with the emergence of the world system, which replaced the traditional man-society-state relations with capital and relations involving capital. As Turks encircled and pressed into Europe, Europe was forced to seek for new economic methods, which eventually paved the way for an unprecedented and unique economic order. İsmet Özel believes that, although it emerges victorious out of every world war and succeeds in adapting itself, it also inherently contains certain risks as regards to its own existence and future. Muslims and Turks in particular pose a threat to the system. Although such threat is not plausibly concrete at present, the anti-world system stance potentially inheres in Islam. Thus, the capacity to activate this resistance depends on the efforts of Muslims to assert themselves through ideas and actions. This also holds true for Turks. In his view, Turkishness never capitalists in their history and even established an anti-capitalist system of government and society instead, a historically-inherited quality which provides them with many potentials for coping with the world system.

Keywords

İsmet Özel, Immanuel Wallerstein, world economic system, Capitalism, Turks

References

• Aytekin, A. (2017). İsmet Özel Versus Dünya Sistemi. Ankara : Gece.
• Murat, T. (2018). Bandung Konferansı ve Türkiye, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 28, Sayı: 2, 363-379.
• Oktik, N ; Kokalan, F. (2001-02), Immanuel Wallerstein; Tarihsel Kapitalizmin Analizi ve Dünya Sistemi, Doğu Batı, Yıl:4, Sayı:17, ss. 121-133.
• Özel, İ. (1989). Cuma Mektupları 1 : İstanbul : Çıdam.
• Özel, İ. (1990). Cuma Mektupları III : İstanbul : Çıdam.
• Özel, İ. (1991). Cuma Mektupları IV : İstanbul : Çıdam.
• Özel, İ. (1995). Ve’l-Asr. İstanbul : Şûle.
• Özel, İ. (1997). Sorulunca Söylenen. İstanbul : Şûle.
• Özel, İ. (2002). Cuma Mektupları-7. İstanbul : Şûle.
• Özel, İ. (2003). Cuma Mektupları 10. İstanbul :Şûle.
• Özel, İ. (2003). Cuma Mektupları-9. İstanbul : Şûle.
• Özel, İ. (2004a). Henry Sen Neden Buradasın-1. İstanbul : Şûle.
• Özel, İ. (2004b). Henry Sen Neden Buradasın-2.İstanbul : Şûle.
• Özel, İ. (2012). Bir Akşam Gezintisi Değil Bir İstiklal Yürüyüşü. İstanbul : TİYO.
• Terence K. H-Immanuel W. (1999). Geçiş Çağı (Çev. Ersoy, N. ; Abadoğlu, E. ; Akalın, A. ; Kaya, Y.). İstanbul : Avesta.
• Wallerstein, I. (1993). Jeopolitik ve Jeokültür (Çev. Özel, M.). İstanbul : İz.
• Wallerstein, I. (1998). Liberalizmden Sonra (Çev. Öz, E.), İstanbul, Metis.
• Wallerstein, I. (2003). Amerikan Gücünün Gerileyişi (Çev. Birkan, T.). İstanbul : Metis.
• Wallerstein, I. (2004). Dünya-Sistemleri Analizi Bir Giriş. (Çev. Ersoy, N.; Abadoğlu, E.). İstanbul: Aram.
• Wallerstein, I. (2006). Tarihsel Kapitalizm (Çev. Alpay, N.). İstanbul : Metis.
• Wallerstein, I. vd. (1984). Genel Bunalımın Dinamikleri (Çev. Akar, F.). İstanbul : Belge.