Edebî bir tür olarak falnâme ve mensûr bir Kur'ân falı örneği

Year 2020, Issue: Ö7, 367 - 379, 21.10.2020

Semih Yeşilbağ

https://doi.org/10.29000/rumelide.808730

Cited By: 2

Abstract

Her devirde insanların en azından hayatlarının bir döneminde evlenmek, bir işe başlamak, farklı bir diyara taşınmak gibi önemli kararlar eşiğindeyken nasıl hareket etmelerinin kendileri için daha iyi olacağını, kararlarının olumlu sonuçlar getirip getirmeyeceğini bilmeyi istedikleri olmuştur. Çoğunlukla bu geleceğe matuf istek ve umut; onları içine düştükleri belirsizlik ve kararsızlıkta farklı olay, nesne ve durumlardan kendilerine çıkış yolunu gösterdiğine inandıkları işaretler bulma arayışına yönlendirmiştir. Bunun neticesi olarak tarih içerisinde bazı insanlar; yıldızlardan kuşların türlerine, uçuş veya ötüş şekillerine; hayvanların kürek kemiğinden insanın avuç içindeki çizgilere; içilen bir kahvenin fincanda bıraktığı izlerden kutsal kitaplara kadar çok farklı unsuru aradığı cevabın işaretlerini bulabilmek için kullanmıştır. Bulduğunu düşündüğü bu işaretlerin kimilerinin iyiliğin; kimilerinin de kötü şeylerin habercisi olduğuna inanmış ve ona göre hareket etmiştir. İşte en genel ifadeyle bu işaret arama işi fal; mevzusu fal olan eserler falnâme; işaret arama işinin Kur’ân-ı Kerîm kullanılarak yapılan türü de Kur’ân falı olarak değerlendirilebilir. Bu çalışmada üzerinde inceleme yapılan falnâme, Millî Kütüphane’de 06 Mil Yz A 2703/1 demirbaş numarasıyla kayıtlı eser içerisinde yer alan bir Kur’ân falı örneğidir. Çalışmada falın ve falnâmelerin tanımı, özellikleri, tarihi arka planı hakkında genel bilgiler verilmiş, inceleme yapılan falnâmenin hususiyetleri üzerinde durulmuş, falnâme çeviri yazıya aktarılmış; son olarak da incelenen falnâmenin orijinal metnine ait görseller eklenmiştir.

Keywords

fal, falnâme, Kur’ân falı, tefe‘‘ül

Falnâma as a literary genre and a prose Quran fortune-telling example

Abstract

In every era, people have wanted to know at least in one period of their lives how it will be better for them to act or whether their decisions will bring about positive results when they are on the verge of an important decision such as getting married, starting a job or moving to a different place. This wish and hope for the future have mostly led them to find some signs that they believe will show them a way out of different events, objects and situations in the uncertainty and indecision they have fallen into. As a result of this, some people have used very different elements from stars to birds’ types and flight or singing patterns, from the scapulas of animals to lines on the palms of humans and from the marks left by a cup of coffee to holy books to find the signs of the answers they are looking for. They have believed that some of these signs they thought they have found were messengers of goodness, while some were messengers of bad things and they have acted accordingly. In most general terms, this search for signs can be evaluated as fortune telling, works the subject of which are fortune-telling can be evaluated as falnâma (fortune book); while the search for signs done by using Quran can be evaluated as Quran fortune-telling. Falnâma, which was analysed in the present study, is an example of Quran fortune-telling included in the work registered to National Library with the stock number 06 Mil Yz A 2703/1. The study gives general information about the definition, characteristics and historical background of fortune-telling and falnâma, analyses the characteristics of the falnâma examined, the falnâma was transcribed and lastly images of the original text of the analysed falnâma were added.

Keywords

fortune-telling, falnâma, Quran fortune-telling, tefe’ül

References

• Atalay, B. (1985). Divanü Lûgati’t-Türk Tercümesi, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aydın, M. (1995). “Fal”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, C.12, s. 134-138.
• Bilkan, A. F. (2010). “Tefe’ül ile Ad Verme Geleneği ve Emir Timur’un Adı”, Millî Folklor, S. 85, s. 133-137.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Türk Dil Kurumu.
• Çelebi, İ. (1995). “Fal”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV, C.12, s. 138-139.
• Devellioğlu, F. (2013). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın.
• Dikmen, M. ve Çetin K. (2016). “Klasik Türk Edebiyatında Tefe’ül Geleneği ve Kitap Falının Şiire Yansıması”, The Journal of Academic Social Science Studies, S. 49, s. 191-204.
• Duvarcı, A. (1987). Türkiye’de Falcılık Geleneği ile Bu Konuda İki Eser “Falnâme-i Risâle-i Li Ca’fer-i Sadık ve “Tefe’ülnâme”, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Ersoylu, H. (1981). “Fal, Falnâme ve Fâl-ı Reyhân-ı Cem Sultan”, İslâm Medeniyeti Mecmuası, s. 69-81.
• Ersoylu, H. (1997). “Fal, Fal-nâme ve Bir Çiçek Falı: Der Aksâm-ı Ezhar”, Türkiyat Mecmuası, C.20, s. 195-254.
• Ertaylan, İ. H. (1951). Falnâme, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.....................
• Gülhan, A. (2015). “Türk Edebiyatında Fal ve İsimlerle İlgili Bir Manzum Falname Örneği”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.15, s. 195-222.
• Gür, N. (2012). “Osmanlı Fal Geleneği Bağlamında Yıldıznâme, Falnâme ve Tâlinâme Metinleri”, Millî Folklor, S. 96, s.202-215.
• Hançerlioğlu, O. (2000). Dünya İnançları Sözlüğü, İstanbul: Remzi................
• İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyallar ve Araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Karataş, T. (2001). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Perşembe.
• Kur’ân-ı Kerim Meali (2012). (haz. H. Altuntaş ve M. Şahin), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Kurnaz, C. (1997). “Zaîfî’nin “Fâl-ı Murgân’ı”, Divan Edebiyatı Yazıları, Ankara: Akçağ, s. 183-205.
• Macdonald, D. B. (1988). “Fal”, İslam Ansiklopedisi, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, C.4, s.499-450.
• Öz, M. (1995). “Ezlâm”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, C.12, s. 67.
• Pakalın, M. Z. (1993). “Fal”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı, C.1, s. 565-586.
• Pala, İ. (1995). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ....................
• Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi (1998). (çev. M. Sofuoğlu), İstanbul: Ötüken Yayınları, C.3, C.12.
• Sezer, S. (1988). Osmanlıda Fal ve Falnâmeler, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Sümbüllü, Y. Z. (2008). “İlm-i Tefe’ül ve Tefe’ül-nâme (Kur’ân Falı) Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 1/2 Kış, s. 383-391.
• Şanlı, İ. (2003). “XVI. Yüzyıl Divan Şâiri Fedâyî ve Fâl-nâme-i Kur’ân-ı ‘Azîm’i”, Bursa: Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 5, s. 161-178.
• Şenödeyici, Ö. ve Koşik H. S. (2015). “En Muteber Kaynaktan Gaybı Öğrenmek: Bir Kuran Falı Manzumesi”, Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, S. 1, s. 71-96.
• Şenödeyici, Ö. ve Koşik H. S. (2017). Osmanlının Gizemli İlimleri-1 Kur’ân Falları ve Uzun Firdevsî’ye Ait Bir Örnek, İstanbul: Kesit.
• Temizkan, M. (2007). “Bir Kur’ân Falı”, Millî Folklor, S. 74, s. 70-74...............
• Topal, S. A. (2011). “Gaybın Bilgisi Allah Katındadır”, Kur’ândan Öğütler-1 (haz. Y. Yiğit vd.), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, s. 250-251.
• Uzun, M. İ. (1995). “Falnâme”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, C.12, s. 141-145.
• Vural, H. (2017). “Fal Bakma Geleneği ve Bir Fâl-ı Kur’ân”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 2, s. 95-114.
• Yıldız, Â. (2010). “Manzum Bir Kur’ân Falı”, İstem Dergisi, S. 16, s. 181-198. ...............
• https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf (Erişim Tarihi: 23.06.2020).....................