Kıpçak Türkçesinde yer alan orman, dağ, tepe kavram alanlarına ait coğrafi terimler

Year 2020, Issue: Ö8, 87 - 96, 21.11.2020

Selma Özen Allı

https://doi.org/10.29000/rumelide.825929

Abstract

Kıpçak Türkçesi, XIII. yüzyıldan ile XVI. yüzyıla kadar Güney Rusya steplerinden, Orta Doğu coğrafyasına kadar uzanan bir sahada varlığını sürdürmüş olan tarihî Türk lehçelerinden biridir. Çeşitli kavram alanlarına ait zengin bir söz varlığı barındıran bu dönem eserlerinde, Türk kültürüne ait pek çok sosyal, iktisadî, etnolojik, folklorik, coğrafî unsur yer alır. Bu çalışmada Kıpçak Türkçesiyle yazılmış eserlerden hareketle orman, dağ, tepe kavram alanlarına ait coğrafya terimlerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında öncelikle Prof. Dr.Recep Toparlı, Yrd. Doç Dr. Hanifi Vural ve Yrd. Doç. Dr.Recep Karaatlı'nın hazırlamış olduğu Kıpçak Türkçesi Sözlüğü adlı eserden bu kavram alanlarına ait coğrafya terimleri taranmış ve bu tarama sonucunda tespit edilen terimler orman kavram alanına giren coğrafya terimleri, dağ kavram alanına giren coğrafya terimleri ve tepe kavram alanına giren coğrafya terimleri olmak üzere üç grupta incelenmiştir. Bu terimler, eserdeki anlamları ile ve varsa ek bilgiler ile birlikte verilmiştir. Ardından ilgili terimler etimolojik olarak incelenmiş ve bunların tarihî süreç içindeki durumları ortaya konmaya çalışılmıştır. Son olarak, ele alınan bu terimlerin Türkiye Türkçesindeki kullanımlarına yer verilmiştir. Çalışmanın inceleme kısmında yer alan coğrafya terimlerinin etimolojik açıklamaları başta Clauson'un eseri olan An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish adlı sözlükten olmak üzere Marttı Rasanen'e ait Versuch Eines Etymologıschen Wörterbuchs Der Türksprachen adlı sözlük ve V.M.Nadalyaev, D.M. Nasilov, E.P.Tenişev, A.M.Şerbak birlikteliğinde hazırlanan Drevnetyurskiy Slovar adlı sözlük kullanılarak yapılmıştır. Bunların yanı sıra Andreas Tietze'nin Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati ile Hasan Eren'e ait olan Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü ve Tuncer Gülensoy'un yazmış olduğu Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü adlı eserlerden de yararlanılmıştır.

Keywords

Kıpçak Türkçesi, coğrafya terimleri, söz varlığı, etimoloji

Geographical terms regarding the concept areas of forest, mountain, hill in Kipchak Turkish

Abstract

Kipchak Turkish, XIII. From the century to the XVI. It is one of the historical Turkish dialects that existed in an area extending from the South Russian steppes to the Middle East geography. In this period's works, which contain a rich vocabulary belonging to various concept areas, there are many social, economic, ethnological, folkloric and geographic elements belonging to Turkish culture. In this study, it is aimed to examine the geography terms belonging to the concept areas of forest, mountain, hill with reference to the works written in Kipchak Turkish. Within the scope of the study, Prof. Dr. Recep Paketli, Asst. Associate Professor. Hanifi Vural and Asst. Assoc. Geography terms belonging to these concept areas were scanned from the work named Kipchak Turkish Dictionary prepared by Dr. Recep Karaatlı and the terms determined as a result of this search were divided into three terms: geography terms included in the forest concept field, geography terms included in the field of mountain concept and geography terms included in the field of hill concept. It was examined in the group. These terms are given with their meanings in the work and additional information, if any. Then, the related terms were examined etymologically and their situation in the historical process was tried to be revealed. Finally, given the use of these terms are discussed in Turkey Turkish. The etymological explanations of the geography terms in the review part of the study are mainly from Clauson's An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen and V.M.Nadalyaev, D.M. Nasilov, E.P.Tenişev, A.M. Şerbak together with Drevnetyurskiy Slovar. These as well as Andreas Tietze Historical and etymological Turkey belonging to Eren Hasan Turkish Lûgat Turkish etymological dictionary of the language, and he wrote Tuncer Gülensoy Turkey's Origin of Turkish words in Turkish Information has benefited from the works called Glossary.

Keywords

Kipchak Turkish, geography terms, vocabulary, etymology

References

• Al-Turk, G. (2012). Kitābu Bulgatü’l-Müştak fî Lugati’t-Türk ve’l-Kıfçak Üzerine Dil İncelemesi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara
• Argunşah,M., Yüksekkaya, G., Tabaklar, Ö.( 2010). Karahanlıca Harezmce Kıpçakça Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Argunşah,M., Güner, G.(2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Atalay, B. (2006). Divanü Lûgat-it-Türk I-IV. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Atalay.B. (1945). Et-Tuhfetü’z-Zekiyye Fil-Lügat’it-Türkiyye. İstanbul: Türk Dil Kurumu.
• Büyük Türkçe Sözlük (2005).Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Caferoğlu, A.(1931). Kitâb al-İdrâk li-lisân al-Atrâk. İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth-Century Turkish. Oxford: The Clarendon Press.
• Derleme Sözlüğü I-VI (2019). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Doerfer, G.(1965). Türkische Und Mongolische Elemente İm Neupersischen. 2.Türkische Elemente imNeupersischen: alif bis tā . Wiesbaden: Akademieder Wissenschaften und der Literatur [Mainz]. Veröffentlichungen derOrientalischen Kommission.
• Erdal M (1991). Old Turkic Word Formation. A Functional Approach to the Lexicon, Vol. I-II, Wiesbaden: Harrassowitz.
• Gabain, A.V. (2003). Eski Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• İzbudak,V.(1936). El-İdrâk Haşiyesi. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Nadalyaev V. M. - D. M. Nasılov - E. R. Tenişev- A. M. Şçerbak. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’, Leningrad: Izdat. Nauka, Leningradskoe Otd. (Akademiya Nauk SSSR. Institut Yazıkoznaniya)
• Räsänen M. (1969). Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki: Lexica Societatis Fenno-Ugricae: 17, 1.
• Tekin,T.,Ölmez, M. (1999). Türk Dillleri Giriş. İstanbul: Simurg.
• Tıetze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. Sprachgeschichtliches und etymologisches Wörterbuch des Türkei Türkischen, Birinci cilt A-E, İstanbul-Wien: Simurg
• Toparlı, R.(2018). Ed Dürretü’l-Mudiyye Fi’l-Lügati’t-Türkiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Toparlı, R., Çögenli, M.S.,Yanık, N.H. (1999). El-Kavâninü’l-Külliye Li-Zabti’l-Lügati’t-Türkiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Toparlı, R.( 1992). İrşâdü’l-Mülûk Ve’s-Selâtin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Toparlı, R., Vural, H. ve Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Toparlı, R., Çögenli, M.S.,Yanık,N.H. (2000). Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî Ve Acemî Ve Mugalî. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ünlü, S. (2012). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü: Eğitim..........................................................................