Tarihe tanık manzumeler: Nev’î’nin gözünden bir döneme bakmak

Year 2021, Issue: 24, 854 - 888, 21.09.2021

Elif Ayan Nizam

https://doi.org/10.29000/rumelide.996885

Abstract

İnsan doğuştan ferdî bir varlık gibi görünse de aslında içinde bulunduğu toplum tarafından şekillenir ve o toplumun kendisine verdiği sıfatlarla var olur. Yıllarca toplumdan uzak, sarayda oturup şiir yazan bir fert olarak tahayyül ettirilen divan şairi de aslında toplumun içinde “sosyal bir varlık” olarak yer almıştır. İçinde bulunduğu ve bizzat tanıklık ettiği içtimaî hayatın bir ferdi olan divan şairinin de şiirlerinde bu hayatı aksettirmemesi düşünülemez. Özellikle Osmanlı İmparatorluğunu, imparatorluk yapan olayları, şiirin yumuşak ve zarif süzgecinden geçirerek kaleme alan divan şairi, kasidelerinde ve tarih kıt’alarında bir tarihçi gözüyle olmasa da bir şair gözüyle dönemine tanıklık etmiştir. Bazen ebcedle tarih düşürerek olayların kesin tarihini veren şairlerin, bazen de tarih vermeseler de tarihi bilinen olaylara ya da dönemlere şiirlerinde yer verdikleri görülmektedir. Bu şairlerden biri de Nev’î’dir. Nev’î, Dîvân’ında XVI. yüzyılın ikinci yarısında hükümdarlık yapan Kânûnî Sultan Süleymân, II. Selim, III. Murad, III. Mehmed ve bu padişahlar dönemi sadrazamlarından Ali Paşa, Sokullu Mehmed Paşa, Koca Sinan Paşa, Siyavuş Paşa, Osman Paşa, Damad İbrahim Paşa ve Cağala-zâde Sinan Paşa’ya kasideler sunmuş, şiirler yazmıştır. Şairin Dîvân’ında kronolojik olarak düzenlenmemiş olan bu kaside ve kıt’alarda, kesin tarihler de bulunmamaktadır. Bu çalışmada, tarihî kaynaklardan elde edilen bilgiler ışığında Nev’î’nin manzumeleri, padişahların saltanat dönemleri ve sadrazamların görev süreleri içinde kronolojik bir sıraya sokulmuş ve bu şiirlerden yola çıkılarak şairin yaşamış olduğu dönemde tanık olduğu olaylar, şairin bu olaylara bakışı ve tespit edilebildiği kadarıyla bu şiirlerin yazılmış olabileceği tarihler verilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Divan edebiyatı, XVI. yüzyıl tarihi, Nev’î, padişahlar, sadrazamlar

Poems witnessed to history: Looking at a period through Nev'î's eyes

Abstract

Even though human seems to be an individual being from birth, human is actually shaped by the society human is in and exists with the adjectives that society gives him. For years, the divan poet, who was imagined as an individual sitting in the palace and writing poetry, actually took place in the society as a "social being". It is unthinkable that the divan poet, who is a member of the social life he lived in and witnessed personally, should not reflect this life in his poems. The divan poet, who written the events that made the Ottoman Empire an empire, through the soft and elegant filter of poetry, witnessed his period through the eyes of a poet, if not a historian, in his eulogies and historical stanzas. It is seen that the poets, who sometimes give the exact date of the events by chronogram with the abjad, sometimes include the events whose history is known in their poems, even if they do not give a date. One of these poets is Nev'î. In his Dîvân, Nev'î presented eulogies and wrote poems to Süleyman the Magnificent, Selim II, Murad III and Mehmed III, who ruled in the second half of the sixteenth century and Ali Pasha, Sokullu Mehmed Pasha, Koca Sinan Pasha, Siyavuş Pasha, Osman Pasha, Damad İbrahim Pasha and Cağala-zâde Sinan Pasha, who were the grand viziers and other rulers of these sultans period. There are no definite dates in these eulogies and stanzas, which are not arranged chronologically in the poet's Divan. In this study, in the light of the information obtained from historical sources, Nev'î's poems were put in a chronological order during the reigns of the sultans and the terms of office of the grand viziers, and based on these poems, the events that the poet witnessed during his lifetime, the poet's view of these events and, as far as can be determined, these poems. It has been tried to give the dates when the poems could have been written.

Keywords

Divan literature, history of 16th century, Nev, sultans, grand viziers

References

• Afyoncu, E. (2009). Semiz Ali Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 36, s. 495-496. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Afyoncu, E. (2009). Sokullu Mehmed Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 37, s. 354-357. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ak, C. (2010). Süleyman I (Edebî Yönü). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 38, s. 74-75. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Ak, M. (2009). Siyavuş Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 37, s. 311-313. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Aykut, N. (1993). Damad İbrahim Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 8, s. 440-441. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Çavuşoğlu, M. (1986). Kaside. Türk Dili (Türk Şiiri Özel Sayısı, II, Divan Şiiri), C.LII, S. 415-416-417 (Temmuz-Ağustos-Eylül 1986), s. 17-77.
• Çiçek, K. (2007). Osman Paşa, Özdemiroğlu. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 33, s. 471-473. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Danişmend, İ. H. (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi 1513-1573. 2. Cilt, İstanbul: Türkiye.
• Danişmend, İ. H. (1972). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi 1574-1703. 3. Cilt, İstanbul: Türkiye.
• Donuk, S. (haz.) (2017). Hadâ’iku’l-Hakâ’ik Fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik Nev’îzâde Atâyî’nin Şakâ’ik Zeyli. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Durmuş, T. I. (2009). Tutsan Elini Ben Fakirin Osmanlı Edebiyatında Hamilik Geleneği. İstanbul: Doğan Kitap.
• Emecen, F. (2003). Mehmed III. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 28, s. 407-413. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Emecen, F. (2009). Selim II. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 36, s. 414-418. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Emecen, F. (2010). Süleyman I. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 38, s. 62-74. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Eyice, S. (2000). İncili Köşk. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 22, s. 278-279. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• İnalcık, H. (2010). Şâir ve Patron Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme. Ankara: Doğubatı.
• İpekten, H. (1999). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh.
• İpekten, (2014). Atâyî, Nev’î-zâde. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/atai-nevizade. (Erişim tarihi: 12.06.2020).
• İpşirli, M. (haz.) (1999-1). Selânikî Mustafa Efendi Tarih-i Selânikî (971-1003/1583-1595) I. Ankara: TTK.
• İpşirli, M. (haz.) (1999-2). Selânikî Mustafa Efendi Tarih-i Selânikî (1003-1008/1595-1600) II. Ankara: TTK.
• İpşirli, M. (2002). Koca Sinan Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 26, s. 137-139. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Keil, M. (2007). Plevne. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 34, s. 302-303. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kütükoğlu, B. (2006). Murad III. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 31, s. 172-176. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Özcan, A. (1995). Feridun Ahmed Bey. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 12, s. 396-397. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Özcan, A. (2011). Fatih’in Teşkîlat Kanûnnamesi ve Nizam-ı Âlem İçin Kardeş Katli Meselesi. Tarih Dergisi. S. 33 (Haziran 2011): 7-56.
• Özkan, N. (2003). Bir İtalyan Arşiv Belgesine Göre şehzade Mehmet’in Sünnet Düğünü (1582). U.Ü. Fen-Edebiyat Fak. Sosyal Bilimler Dergisi. Yıl 4, Sayı 4, 2003/1, s. 89-110.
• Pakalın, M. Z. (1993-1). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: MEB.
• Pakalın, M. Z. (1993-2). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II. İstanbul: MEB.
• Sakaoğlu, N. (2015). Bu Mülkün Sultanları. İstanbul: Alfa
• Sefercioğlu, M. N. (2014). Nev’î, Yahyâ. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/nevi-yahya. (Erişim tarihi: 12.06.2020).
• Şakiroğlu, M. H. (1993). Cigalazâde Sinan Paşa. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 7, s. 525-526. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Tulum, M.-Tanyeri, M. A. (1977). Nev’î Divan Tenkidli Basım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Turan, Ş. (1998). Hoca Sâdeddin Efendi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 18, s. 196-198. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: TTK.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2009). Osmanlı Tarihi: III. Cilt, I. Kısım: II. Selim’in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar. Ankara: TTK.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2019). Osmanlı Tarihi: III. Cilt, II. Kısım: XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonlarına Kadar. Ankara: TTK.
• https://www.bahcelievler.istanbul/bahcelievler-belediyesi-proje-goster/7/205/Siyavuspasa-Kosku/ (Erişim tarihi: 20 Temmuz 2021)
• https://www.ttk.gov.tr/tarih-cevirme-kilavuzu/