A.S. Puşkin’in “Yüzbaşının Kızı” adlı eserinde yer alan eski kelimeler: Arkaik ve tarihî kelimeler örneğinde

Year 2022, Issue: 27, 808 - 831, 21.04.2022

Selin Tekeli

https://doi.org/10.29000/rumelide.1106147

Abstract

Evrensel bir olgu olan dil sürekli gelişir ve değişir. Bu gelişme ve değişme sürecinde söz varlığında yer alan bazı kelimeler kullanımdan düşerken, bazıları da yerini başka kelimelere bırakarak varlığını devam ettirir. Söz varlığında bu değişimler sonucunda ortaya çıkan kelimeler arkaik (arkaizm) ve tarihî (istorizm) kelimeler olarak nitelendirilir. Rus edebiyatının kurucularından sayılan Aleksandr Sergeyeviç Puşkin’in (1799-1837) tarihî roman türünde ele aldığı “Yüzbaşının Kızı” (Kapitanskaya Doçka, 1836) adlı eser, araştırmanın örneklemini oluşturmaktadır. Özellikle geçmiş dönemlerde oluşturulan bu tür eserler, edebi özelliklerinin yanı sıra dil özellikleri açısından da araştırmacılar için zengin başvuru kaynakları arasında yer almaktadır. Tarihî yönüyle Pugaçev ayaklanmasının aydınlatılmasına ışık tutan bu eserde, eski kelimelerin yaygın olarak kullanılması eserin en dikkat çekici tarafıdır. Söz konusu eserden hareketle yapılan bu araştırmada, Rusçanın söz varlığında yer alan arkaik ve tarihî kelimelerin tespitinin yapılması amaçlanmış ve bu kelimelerin tarihsel süreç içerisindeki durumları ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Çalışmamıza konu olan eserden 167 tane eski kelime incelenmiş, bunların 111 tanesi arkaik kelime olarak kabul edilirken, 56 tanesi tarihî kelime olarak değerlendirilmiştir. Tarama modelinde betimsel bir araştırma yaptığımız çalışmada metin analizi kullanılmış ve tespit edilen kelimeler eş değerlik açısından incelenirken, alfabetik sıraya göre verilmiştir. Kelimelerin anlamları sözlükler ve diğer kaynaklar yardımıyla açıklanmış, daha sonra kelimelerin eserdeki cümle içerisindeki kullanımları gösterilmiştir. Yazarın, eserde eski kelimeleri kullanması, o dönemin toplum hayatı, kültürel birikimleri, dini yaşayışları, dili, gelenek ve görenekleri hakkında bilgilenmek adına da önemli bilgiler sunmaktadır. Özellikle, çalışmada eski kelimelerin tespit edilmesinin, Rusçanın geniş söz varlığının ortaya konulmasını sağlayacağı gibi bu alanda yapılacak diğer çalışmalara da yararlı olacağı düşünülmektedir.

Keywords

Puşkin, Yüzbaşının Kızı, pasif söz varlığı, eski kelimeler, arkaik ve tarihî kelimeler

Obsolete words in A.S. Pushkin’s “The Captain’s Daughter”: The case of archaic and historical words

Abstract

Language, which is a universal phenomenon, constantly develops and changes. In this process of development and change, while the use of some words in the vocabulary disappears, some of them continue their existence by leaving their place to other words. The words that emerge because of these changes in the vocabulary are described as archaic (archaism) and historical (historicism) words. Moving on this, the historical novel, “The Captain's Daughter” (Kapitanskaya Doçka, 1836) by Aleksandr Sergeyevich Pushkin (1799-1837), who is one of the founders of Russian literature, was chosen for analysis. Such works, especially those penned in the past, are among the rich reference sources for researchers in terms of language features as well as their literary features. In this work, which sheds light on Pugachev's Rebellion historically, the widespread use of archaic words is the most striking aspect of this work. The aim of this article is to detect the archaic words in the above mentioned work and to reveal the position of these words in the historical process. In this case study, 167 old words were examined and 111 of them were accepted as archaic, while 56 of them were evaluated as historical words. Furthermore, in this article, descriptive research was conducted in the scanning model, text analysis was made, and the detected words were analyzed in terms of equivalence, and they were given in alphabetical order. Firstly, the meanings of the words were explained through dictionaries and other sources, and then the use of the words in the sentences in the work was shown. The author's use of obsolete words in his work also provides important information about the social life, cultural accumulation, religious life, language, customs and traditions of that period. Especially, it is thought that identifying the archaic words in this study will not only reveal the wide vocabulary of Russian but also will be useful for other studies in this field.

Keywords

Pushkin, The Captain, passive vocabulary, obsolete words, archaic and historical words

References

• Akalın, Ş. H. v. d. (2011). Türkçe sözlük. Ankara: TDK................................
• Aleksandrova, Z.E. (1995). Slovar' sinonimov russkogo yazıka. Moskva: Russkiy yazık.
• Anikin, A.B. (1979). Sovremennıy russkiy yazık I. Moskva: Vısşaya Şkola.
• Bondarenko, V.T. ve Kolodeznev, V.M. (1996). Russkiy yazık: Leksikologiya, frazeologiya. Tula.
• Çotuksöken, Y. (2012). Türkçe dil ve edebiyat terimleri sözlüğü. İstanbul: Papatya.
• Gorskaya, S.A. (2009). Leksika, frazeologiya, leksikografiya. Grodno: GrGU.
• Gujva, F.K. (1978). Sovremennıy russkiy literaturnıy yazık. Kiev: Vısşaya Şkola.
• Gülsevin, G. (2015). “Arkaik-Periferik kavramı ve bu kavramın tarihî Batı Rumeli Türkçesi ağızlarının tespitindeki önemi”. The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS) (32/3), 1-12.
• Gültek, V. (2004). Rusça- Türkçe sözlük. Ankara: Bilim ve Sanat.
• Güngör, O. C. (2020). “Türk ninnilerinde yazı dilinde unutulan eski kelimeler”. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi- Journal of Turkish Researches Institute (68), 121-151.
• Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlüğü. Ankara: Engin.
• İmer, K., Kocaman A. ve Özsoy. A.S. (2013). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Karaağaç, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: TDK.
• Korkmaz, Z. (2010). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK.
• Krısin, L. P. (2007). Sovremennıy russkiy yazık. Leksiçeskaya semantika. Leksikologiya. Frazeologiya. Leksikografiya. Moskva: Akademiya.
• Kuznetsova, Ye. V. (1989). Leksikologiya russkogo yazıka. Moskva: Vısşaya Şkola.
• Ojegov, S.İ. ve Şvedova, N.Yu. (2003). Tolkovıy slovar' russkogo yazıka. Moskva: Azbukovnik.
• Panov, M.V. ve Sabatkoev, R.V. (1993). Russkiy yazık. Leksika. Fonetika. Morfologija. Sankt- Petersburg: Prosveşenie.
• Pustoşilo, E.P. (2011). Leksikologiya. Frazeologiya. Leksikografiya. Grodno: GrGU.
• Puşkin, A. S. (1997). Kapitanskaya doçka. Sankt- Peterburg: Azbuka.
• Samotik, L.G. (2012). Leksika sovremennogo russkogo yazıka. Moskva: Flinta.
• Savko, İ.E. (2005). Russkiy yazık. Fonetika. Slovoobrazovaniye. Leksikologiya. Frazeologiya. Leksikografiya. Morfologiya. Orfografiya. Minsk: Harvest.
• Şanski, N.M. (1957). Leksika i frazeologiya sovremennogo russkogo yazıka. Moskva: Prosveşeniye
• Tokarev, G. V. (2008). Sovremennıy russkiy literaturnıy yazık. Leksikologiya. Tula: Tgpu im. L. N. Tolstogo.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual. https://dic.academic.ru/......................................................
• Slovar' arhaizmov russkogo yazıka, http://rus-yaz.niv.ru/doc/dictionary/archaisms/index.htm
• Slovar' arhaizmov russkogo yazıka,, https://archaisms.academic.ru
• Slovar' sinonimov, https://dic.academic.ru/contents.nsf/dic_synonims/
• Slovar' ustarevşih slov, https://azbyka.ru/otechnik/Spravochniki/slovar-ustarevshih-slov
• Slovar' ustarevşih slov, https://wordsonline.ru/dicts/obsolete.html
• Tolkovıy slovar' jivogo velikorusskogo yazıka, https://dal.slovaronline.com
• Vikislovar’, https://ru.wiktionary.org..................................................