Edirneli üç şairin Nazmî ve Revânî’nin nârenc redifli gazelleriyle Şevkî’nin nârenc redifli kasidesi üzerinde bir değerlendirme

Year 2023, Issue: 33, 681 - 697, 26.04.2023

Kamile Çetin

https://doi.org/10.29000/rumelide.1279124

Abstract

Dış âleme ait malzemelerin güzel sanatlarda ve bu sanatların bir kolu olan edebiyatta çoğu kere kurgulanarak ele alınması söz konusudur. Bu bağlamda, Klâsik Türk edebiyatı şairlerinin eserlerine bakıldığında onların tabiata ve orada meydana gelen birçok hadiseye kayıtsız kalmadıkları görülür. Söz konusu edebiyat geleneğinde mevsimlerin geçişi, çiçekler, ağaçlar, hayvanlar, kuşlar gibi doğaya ait pek çok unsur edebî eser seviyesinde ele alınmaktadır. Tabiat ve tabiat ögeleri, beyitlerde, mısralarda veya bazen bendlerde farklı ilgilerle zikredilmektedir. Diğer taraftan, bilhassa redif oldukları durumlarda bütün şiir, onların merkezinde ve ekseninde yazılmaktadır. Bu bağlamda, Klâsik Türk edebiyatında meyvelerin redif olduğu şiirler de vardır. Söz konusu meyvelerden biri, turunçla birlikte portakal ve mandalina gibi turunçgillerden olan meyveler karşılığında kullanılan narençtir. Narenç, şairler tarafından rengi, şekli, kokusu, fidanı, yaprakları, çiçekleri bakımından türlü benzetmelere ve hayallere konu edilmiştir. Divanlardan yapılan taramalar sonucu hem Edirneli oluşları hem de aynı asırda yetişmiş olmaları itibariyle dikkati çeken üç şairin “nârenc” redifiyle birer şiir kaleme aldıkları tespit edilmiştir. Bu bağlamda, XVI. yüzyıl Klâsik Türk edebiyatı şairlerinden Edirneli Nazmî ve Revânî “nârenc” redifiyle birer gazel, Edirneli Şevkî ise Sultan II. Bâyezid’e ithafen redifi “nârenc” olan bir kaside kaleme almıştır. Makalede, söz konusu üç şiirde narencin rengiyle, şekliyle, kokusuyla, fidanıyla, dallarıyla, yapraklarıyla ve çiçekleriyle teşbih, teşhis, telmih, hüsn-i ta’lil vb. edebî sanatlar vasıtasıyla konu edildiği tasvirler ve tasavvurlar dikkatlere sunulacaktır. Böylelikle, narenç meyvesinin redif olduğu farklı şiirlerde aynı yüzyıl ve hatta aynı şehir şairleri tarafından hangi ilgilerle ele alındığı, hangi benzetmelere konu edildiği ortaya konulacaktır.

Keywords

Divan, Gazel, Kaside, Redif, Nârenc

References

• Akarsu, Ş. (2022). Dövme Sanatı (Tattoo) ve Deri. Ankara : İKSAD Publishing House Yayınları.
• Averbek Doğan, G. (2017). Edirneli Nazmî Dîvânı. c. 1. Amerika Birleşik Devletleri : CreateSpace Publishing Platform.
• Avşar, Z. (2017). Revânî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56143,revani-divanipdf.pdf?0 (26.12.2021).
• Avşar, Z., & Cengiz, A. (2017). “Divan Şiirinde Nilüferin Kozmik Seyri”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 12/5: 61-72.
• Aydemir, Y. (2002). “Türk Edebiyatında Kaside”. bilig, 22: 133-168.
• Bahadır, S. C. (2013) Divan Edebiyatında Şarap ve Şarapla İlgili Unsurlar. İstanbul : Kitabevi Yayınları
• Bayram, Y. (2007). “Klasik Türk Şairlerinin Gözüyle Meyveler”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 2/4: 220-227.
• Bozkurt, Ö. F. (2014). Osmanlı İmparatorluğunda Gayrimüslimlerin Kıyafet Düzenlemeleri (XVI-XVII. Yüzyıllar). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Cengiz, O. (2010). 14-15. Yüzyıl Dîvânlarında Mutfak Kültürü. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya: T.C. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
• Ceylan, Ö. (2005). “Taşranın Altın Çiçeği Safran”. Osmanlı Araştırmaları XXVI Prof. Dr. Mehmed Çavuşoğlu’na Armağan-II, 147-162.
• Çavdar, H. T. (2020). Osmanlı Minyatürlerinde Saray Hayatı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Konya: T.C. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.
• Çelik, M. F. (2015). “Klâsik Şiirde Bâdem”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 14 : 47-66.
• Çetin, K. (2014). Divan Şiirinde Kaside Nesiblerinin Yansımaları ve Anlatım Teknikleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
• Çınar, M. (2004). “16. Yüzyıl Divan Edebiyatında Bahçe Tasviri”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 149-158.
• Çöplüoğlu, F. (2008). “Nedim Divanı’nda Meyveler”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3/5, 376-398.
• Demirel, H. G. (2000). Nef’î Dîvânı’nda Tabiat. (Yayımlanmamış doktora tezi). T.C. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Deniz, S. (200). “Meyveli Teşbihler”. Meyve Kitabı. (Editörler: Emine Gürsoy Naskali-Dilek Herkmen). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 579-597.
• Derman, M. U. (1994a). “Divit”. DİA, c. 9, İstanbul: TDV Yayınları, 450-451.
• Derman, M. U. (2006b). “Mürekkep”. DİA, c. 32, İstanbul: TDV Yayınları, 46-47.
• Demiriz, Y. (1979). Osmanlı Mimarisi’nde Süsleme I Erken Devir (1300-1453). İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Dikmen, M., & Çetin, K. (2012). “Klâsik Türk Şiirinde Kadın Takı ve Aksesuarları”. bilig. 61: 71-98.
• Durmuş, T. I., & Canım, R. (2018). Edirneli Şevkî Divanı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59035,sevki-divanipdf.pdf?0 (26.12.2021).
• Elmalı’lı Yazır, M. H. (2000). Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Meâli. (Sadeleştirenler: Yakup Çelik-Necat Kahraman). Ankara: Sefa Yayıncılık.
• Erdoğan, K. (1989). Fuzuli Divanı’nda Kozmografya ve Tabiat. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Adana: T.C. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eren, A. (2018). “Klasik Türk Şiirinde Tasavvufî Açıdan Tûr-i Sînâ”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. Özel Sayı 4: 197-210.
• Ertuğ Tarım, Z. (2007). “Onaltıncı Yüzyılda Osmanlı Sarayı’nda Eğlence ve Meclis”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi. 4/1: 1-15.
• Erünsal, İ. E. (2008). «Revânî ». DİA. c. 35. İstanbul : TDV Yayınları, 30-31.
• Erünsal, İ. E. (2014). « Revânî (d. ?/? - ö. 930/1523-24) divan şairi (Divan/Yazılı Edebiyat/16. Yüzyıl/Anadolu-Osmanlı-Türkiye)”.http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/revani (22.02.2023).
• Esad Efendi. (1979). Osmanlılarda Töre ve Törenler (Teşrifât-ı Kadîme). (Açıklamalarla Sâdeleştiren: Yavuz Ercan). İstanbul : Tercüman 1001 Temel Eser.
• Göre, Z. (2021). “Bir Meyveden Daha Fazlası: Limon/Klasik Türk Edebiyatı Metinlerinde Tespiti ve Anlam Çerçevesi”. Littera turca Journal of Turkish Language and Literature, 1/5: 1250-1274.
• Gülhan, A. (2008). “Divan Şiirinde Meyveler ve Meyvelerden Hareketle Yapılan Teşbih ve Mecazlar”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 3/5: 345-375.
• Gündoğdu, T. (2021). Azmîzâde Hâletî Divanı’nda Tabiat Unsurları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Malatya: T.C. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• Harmancı, M. E. (2006). “Klasik Türk Şiirinde Üzüm”. Meyve Kitabı. (Editörler: Emine Gürsoy Naskali-Dilek Herkmen). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 107-127.
• Karcı, T. (2004). Revânî Divânı’nın Tahlili. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Niğde : T.C. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
• Kazan Nas, Ş. (2020). “Güneşin Meyvesi ‘Turunç’un Klâsik Türk Şiirine Yansıması”. Antalya Kitabı Antalya’da Doğa ve Medeniyet -3-, Konya: Palet Yayınları, 449-42.
• Keskin, N. İ. (2006). “Meyve”nin Anlam Çerçevesi”. Meyve Kitabı. (Editörler: Emine Gürsoy Naskali-Dilek Herkmen). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 599-626.
• Koçu, R. E. (1969). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Sümerbank Yayınları.
• Köksal, M. F. (2002). « Orjinal Bir Şair : Edirneli Nazmî ve Dîvân’ına Yeni Bakışlar ». bilig. 20 : 101-123.
• Köksal, M. F. (2004). «Edirneli Nazmî’nin Yayımlanmamış Türkî-i Basît Şiirleri ». TÜBAR. XV : 63-82.
• Köksal, M. F. (2013). “Edirneli Şevkî, Yusuf (d. ?/? - ö. ?/?) divan şairi (Divan/Yazılı Edebiyat/Başlangıç-15. Yüzyıl/Anadolu-Osmanlı-Türkiye)”. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/sevki-yusuf (26.12.2021).
• Küçükaşcı, M. S. (2020). “Kaftan”. DİA. c. EK-1. Ankara: TDV Yayınları, 707-709.
• Merçil, E. (2010). « Taht ». DİA. c. 39. İstanbul: TDV Yayınları, 434-436.
• Olğaç, M. S. (2020). Osmanlı Saray Mutfağı. Lisans Semineri. Konya: Türkiye Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yakınçağ Araştırmaları.
• Özkan, M. (1994). « Edirneli Nazmî », Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). c. 10. İstanbul : TDV Yayınları, 450-451.
• Özkan, M. (1997). « Edirneli Nazmî ve Türkî-i Basît Hareketi ». İlmî Araştırmalar. 5 : 233-246.
• Özçalık, M. (2017/10). “Lotus Çiçeğinin Farklı Kültürlerdeki Önemi ve Peyzaj Tasarımında Kullanımının İrdelenmesi”. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 22-28.
• Öztoprak, N. (2006). “Meyve İle İlgili Âdetler”. Meyve Kitabı. (Editörler: Emine Gürsoy Naskali-Dilek Herkmen). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 563-578.
• Saral, G. (2017). 16. Yüzyıl Divanlarında Mutfak Kültürü. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya: T.C. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
• Sarı, N., & Tuğ, R. (2009). Derviş Mehmed Neşati Yağı Tıbbî Yağlar Üzerine Bir Risale. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği Yayınları.
• Sefercioğlu, N. (2008). “Meyve Redifli Gazeller”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 3/5: 321-344.
• Tabîb İbn-i Şerîf. (2017). Yâdigâr 15. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerîf. (Transkripsiyon: Orhan Sakin, Yahya Okutan, Doğan Koçer, Mecit Yıldız). (Sadeleştiren: Orhan Sakin). (2. Baskı). İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği Yayınları.
• Tanyeri, M. A. (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tanyıldız, A. (2015). «Necâtî ve Revânî Dîvânlarındaki Mükerrer Gazeller Üzerine », HİKMET-AKADEMİK EDEBİYAT DERGİSİ, 1 : 10-24.
• Tökel, D. A. (2015). “Divan Şairi Soruyor: Bizim Elmalara Ne Oldu?”. Türk Dili Dergisi,764 : 38-44.
• Tümer, G. (1991). “Âzer”. DİA, c. 4. İstanbul: TDV Yayınları, 316-317.
• Uzunçarşılı, İ. (2004). “Osmanlılar’da Nakîbü’l-Eşraflık”. Marife, yıl: 4, 3: 431-438.
• Üst, S. (2018). Edirneli Nazmî Dîvânı. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli-nazmi-divanipdf.pdf?0 (26.12.2021).
• Yazır, M. B. (1974). Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli. II. Kısım. (Neşre Haz.: Ecz. Uğur Derman). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Ankara: Ayyıldız Matbaası A.Ş.
• Yerasimos, S. (2002). Sultan Sofraları 15. ve 16. Yüzyılda Osmanlı Saray Mutfağı YAŞANTI. (Çizimler: Belkıs Taşkeser). İstanbul: YKY Yayınları.
• Yıldırım, A. (2004/1). “İslam’ın Tabiat Anlayışı ve Divan Şiirine Yansımaları”. İlmî Araştırmalar : 155-173.
• Yıldız, M. (2014). «Osmanlı Hasbahçelerinin Sultanı : Sultaniye Hasbahçesi ». Belleten. 78/282, s. 547-597.
• Yurdakök, M. (2004). “Tuhfe-i Mübârizi’de çocuk hekimliği bilgileri”. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 233-236.