ისა ნეჯათი ბეის თეზქერე

Year 2023, Issue: 33, 1134 - 1141, 26.04.2023

Alkazar Aleko Kahıa Lile Tandilava

https://doi.org/10.29000/rumelide.1285892

Abstract

შუა საუკუნეების თურქული დივანის ლიტერატურის უმნიშვნელოვანესი წარმომადგენელის, რომელმაც ახალი სიცოხლე შთაჰბერა კანონუკურ და „იგივეობის ესთეთიკაზე“ განპირობებულ მხატვრულ აზროვნებას - ისა ნეჯათი ბეის ლირიკამ თავიდანვე მიიპყრო იმ ჟამინდელი პოეზიის აუცილებლობით შეპყრობილი არისტოკრატიის ყურადღება და თეზქერეჯიების მუდმივი განჭვრეტვის ობიექტად იქცა. ნეჯათის ჩვენამდე მოღწეულ ნაწარმოებთაგან ერთადერთი მისი დივანია, რომელიც თეზქერეჯი მუეიედზადზე აბდურრაჰმან ჩელებიმ შეადგინა. პოეტის სამწერლობო ენა, განსაკუთრებით მის ყაზელებში, არის სადა, მარტივი და მსუბუქი. მისი პოეტური სტილი კი ძლიერი და შთაბეჭდავია. იგი ხალხური სიბრძნის წიაღიდან მომდინარეობს და ახლოს დგას მის ფსიქოლოგიასთან. განსაკუთრებით ბუნებისა და ნადირობის სცენების აღწერისას, მკაფიოდ იგრძნობა ადგილობრივ, ნაციონალურ ფერთა სიკაშკაშე, რომელიც დაცლილია არაბუნებრივი, თავსმოხვეული გრადაციებისაგან და აღსავსეა ცხოველი შეგრძნებებით. მისი პოეტური ენის მუსიკალურობა, თითქოს უჩუმრად მონატრებული ჰანგი იყო უკვე მონოლითად ქცეულ, მომოტონურად მჟღერ კანონიკურ პოეზიაში, ამიტომაც იგი სწრაფად მიწვდა ყველანაირი სოციუმის ყურს, ასეთივე დამახასიათებელი სემანტიკით კი ნებისმიერ სოციალურ საფეხურზე მდგომის გულსა და გონებას და ამიტომაც დიდხანს შემორჩა მის მეხსიერებაშიც. მე-15 საუკუნის სასაუბრო ენის დივანის პოეზიაში აჟღერება, ანდაზებისა და ხალხური გამონათქვამების გამოყენება, ხალხური მეტაფორებისა და შედარებების თავისუფალი გადმოცემა, კაფიესა და რედიფის თურქული სიტყვებით შერჩევა, თურქული არუზის დამკვიდრება, ეს ის ნაპერწკლებია ნეჯათის მიერ ანთებული, რომელზეც გაჩაღდა მე-20 საუკუნის ლიტერატურული რევოლუცია. ნეჯათის სალიტერატურო ენა იქცასინთეზად თურქული ხალხური და კლასიკური ენებისა და ცალკე მოვლენად თურქულ პოეზიაში, რომელსაც იყენებდნენ და ბაძავდნენ შემდეგი თაობების პოეტები. ნეჯათი ბეის დივანის არქიტექტონიკია არ დაურღვევია, პირიქით, მან შეავსო ის წყვეტა -სიცარიელე, რომელიც ხლეჩდა და ორ პოლუსზე აყენებდა ერთი კულტურის ორ ლიტერატურას - ხალხურსა და კლასიკურს. შეიძლება ითქვას, მან პირველმა შეძლო გაბედვა ასწლეულებით ნატკეპნი დივანისათვის ახალი სული შთაებერა, რაც მომავალი თაობების ლირიკული აზროვნების შთაგონებად იქცა. მან შეძლო მისი პოეზია სასახლის დიდებულებას გასცლოდა და ბაზრებსა თუ ვიწრო ქუჩა-ბანდებშიც აჟღერებულიყო. ნეჯათი თავის სიცოცხლეშივე იქცა პოეზიის დიდოსტატად და მის ლირიკულ სტილსა და პოეტურ ენას თავიდანვე გამოუჩდნენ მიმდევრები. პოეტი პოეზიაზე და სხვა პოეტებზე თავის ერთ-ერთ ბეითში წერდა: „როგორც შაქრის ლერწამი კალმის დარად სტრიქონს ვერ დაწერს, ისე განცხრომასა და სიხარბეს მიცემული ხელოვანი სიტყვას ვერ განადიდებს, ამიტომაც, ამა ქვეყნის სიამენი სხვა რამეა, ლექსის წერა კი, სხვაგვარი.“

Keywords

თეზქერეჯიები, ყაზელი, ყასიდა, მერსიე, ყითა, რობაი, მახლასი ნაზირე.

References

• ბარტოლდი, ვ. ვ. (1968). შრომები თურქული მოდგმის და მონღოლური ხალხების ისტორიისა და ფილოლოგიის შესახებ. (Bartold, V. V. (1968). Türk ve Moğol halklarının tarihi ve filolojisi üzerine eserler. M. Nauka Yayınları. C. 5.).
• ბოზქაფლანი, ა. შ. (2011). ნეჯათი ბეის თურქული. თურქული შტუდიები - საერთაშორისო პერიოდული გამოცემა თურქული ენის, ლიტერატურისა და ისტორიისთვის. ტომი 6/1 ზამთარი, გვ. 169-184 წწ (Bozkaplan, A. Ş. (2011). Necatî Bey'in Türkçesi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1 Winter, p. 169-184)
• ჯანიმი, რ. (2000). ლატიფი-თეზქერე. ანკარა: ათათურქის კულტურის ცენტრის პუბლიკაციები) (Canım, R. (2000). Latîfî Tezkiresi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları)
• ჩავუშოღლუ, მ. (1971). ნეჯათი ბეის დივანის ანალიზი. სტამბული: ეროვნული განათლების სტამბა) (çavuşoğlu, M. (1971). Necati Bey Dîvânı’nın tahlili. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi)
• ისენ, მ. (1994). ქუნჰუ-ლ-აჰბარის თეზქერე. განყოფილება. ანკარა: ათათურქის კულტურის ცენტრის პუბლიკაციები) (İsen. M. (1994). Künhü’l-Ahbâr’ın tezkire kısmı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları)
• ქაია ა. ქ. (2020). ნეჯათი ბეის პოეტიკა. ანკარა 2020 (Kaya, A. K. (2020). Necati Bey’in poetikası. Ankara: Akademik Kitaplar)
• ქაია ბ. ა. ილმაზ ო. ვილდან ს. ჯოშქუნ ს. ქაფლან ო. კლასიკური თურქული ლიტერატურის ძირითადი საფუძვლები. სტამბული 2020( Kaya, B. A., Yılmaz, O. ve Coşkun, S. V. (2020.) Klasik Türk edebiyatı temel bilgiler. İstanbul: Kesit Yayınları)
• სოლმაზი, ს. (2012). ნეჯათი ბეის ცხოვრება-შემოქმედება-პოეზიის განმარტებანი. ანკარა 2012. (Solmaz, S. 2012. Necati Bey hayatı -sanatı – eserleri - bazı şiirlerinin açıklamaları. Ankara: Akçağ Yayınları)
• თარლანი, ნ. ა. (1963). ნეჯათი ბეის დიდი დივანი, სტამბოლი 1963. (Tarlan, N. A. (1963). Necatî Beg Divanı, İstanbul: Milli Eğitim).