Gagauz edebi metinlerinde yemin ritüeline dair semantik bir analiz

Year 2023, Issue: Ö12, 87 - 97, 23.07.2023

Leyla Dilek

https://doi.org/10.29000/rumelide.1330404

Abstract

Düşünce ve inanç atmosferindeki gizil gramatikal kodları simgeleyen yemin unsuru, karşı tarafı inandırma çabasıyla verilen güçlü bir söz verme eylemini karşılamaktadır. Bu otantik ritüel aracılığıyla inşa edilen güven ortamı, kutsal değerler ve insanüstü güçlerden dilenen yardımı niteleyerek, tinsel ve sosyal bildirişim mekanizmasının yapısal ipuçlarını belirgin kılmaktadır. Dolayısıyla inandırma işleviyle öne çıkan imgesel çağrışım; Gagauz insanının kutsiyet atfettiği, manevi gücüne inandığı, değer verdiği kavram, obje veya izleklerin tespiti hususunda önem arz etmektedir. Söz konusu hissel donanım vasıtasıyla, Gagauz dilinin vokabüler evreninden yansıyan sanatsal bileşim görünür kılınmaktadır. Çalışmada Gagauz edebi metinlerinden akseden yemin ritüeli ve bu evrensel olgunun estetik katmandaki retorik izdüşümü vurgulanmıştır. Betimsel önermeden hareketle, yemin göstergesine dair anlam grafiği yorumsal analiz tekniğiyle incelenmiştir. Araştırma dokusuna özgü teorik birimlerin veri tabanı semantik yörüngede tasarlanmış, doküman analizi faktörü esas alınmıştır. Çalışma metin bağlamında çözümlenen yemin odaklı sözcelerin anlam piramidinde desenlenen edebi tepkimeyi işaretlemiştir. Polisemi eksende oluşum sergileyen tasviri bileşimin, din kaynaklı olan/olmayan ya da beddua tarzındaki görüngülerle sesletildiği dikkati çekmiştir. Anlam yelpazesine dayanak yaratma gayretiyle modellenen yemin ifadesinin; sorumluluk üstlenme, karşıdakini inandırma, verilen sözün yerine getirilmesine yönelik etkiyi güçlendirme gibi amaçlara hizmet ettiği belirmiştir. Bir söz verme hareketi olarak imgelenen bu sanatsal bileşim, kutsalın şahitliğinde veya doğrudan kutsalın üzerine yapılan bir doğrulama işlemini sembolize etmiştir. Güven ortamı yaratmak amacıyla ant dizgesi kapsamında şekillenen ritüellerin semantik bağlamdaki açınımı, Gagauz yazınındaki estetik vurguyu perçinlemiştir. Böylelikle dilsel devinimin lirik düşlemini orijinal dizilimlerle etkin kılan bu sanatsal iletinin, Gagauz edebi düzlemine armonik bir yön çizdiği tespit edilmiştir.

Keywords

Gagauz yazını, yemin ritüeli, semantik, analiz

References

• Arvas, A. (2019). Türk Destanlarında “Ant İçme” Ritüeli Üzerine Bazı Tespitler, Folklor/Edebiyat Dergisi, cilt:25, sayı:100, 2019/4.
• Baboglu, N. (2003). Güz Çiçekleri, Chişinău: Pontos Yayınları.
• Deliktaşlı, N. (2017). Yemin Metinlerinin Dilsel Özellikleri, International Journal of Language Academy, Volume 5/4 August 2017 p. 128/138.
• Gaydarcı, G. (2018). Gagauzologiya XIX – XXI Asirlerdä Gagauzların Halk Yaratmaları, Gagauziya M. V. Maruneviç adına Bilim – aaraştırma merkezi.
• Kösä, M. (2001). Vakitin Soluması. Ankara. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kuroglu, S. (2011). Canımı Baaşlarım. Kişinöv. Gagauziya Bakannık Komiteti.
• Orazbaev, M. (2013). Kırgızlarda Bir Gelenek Olarak Yemin Etme ve Yemin İçin Kullanılan Kelimeler. Acta Turcıca “Çevrimiçi Tematik Turkoloji Dergisi”, Yıl V, Sayı 2, Temmuz 2013.
• Tanasoğlu, D. (2009). Uzun Kervan, Ankara: Gündüz Yayınları.
• Toptaş, K. ve Kahya, Ö. (2019). Asurca ve Babilce Metinlerde Yemin. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 23, Sayı: 2, Ağustos 2019.
• Yalçın, A. (2020). Sözleşme Aracı Olarak Dinsel ve Dinsel Olmayan Yemin İfadelerine Sosyolojik Bakış. DEUIFD LI / 2020, ss. 295-317.
• Yıldırım, N. (2021). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Yemin İfadeleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31.3 (1149-1159).
• Yılmaz, S. (2022). İslam Hukukunda Talâka Yemin Meselesi. Dicle İlahiyat Dergisi, Cilt: xxv, Sayı: 2022/2, SS. 656-687.
• Zanet, Todur (1998). Akar Yıldız. Chişinău: Chişinev Concernul Presa.
• Zanet, T. (2018). Seçmä Yaratmalar “60 yaşına”. Chişinău. Pontos Yayınları.
• Zanet, T. (2021). Ana Sözü, Ankara: Bengü Yayınları.