Ali Şir Nevâyî'nin Kitâb-ı Tevâriḥ-i Mülûk-ı ʿAcem, Münâcât, Târih-i Enbiyâ ve Hükemâ ile Vakfiye adlı eserlerinde iletişim fiilleri

Year 2023, Issue: Ö13, 295 - 326, 23.10.2023

Muhsin Uygun

https://doi.org/10.29000/rumelide.1379163

Cited By: 1

Abstract

İletişim; bireyin duygu ve düşüncelerini, hayallerini, bilgilerini farklı yollarla diğer bireylere aktarması durumudur. Bireyler yazı ile bu aktarımı sağlayabilecekleri gibi sözle de bu aktarımı gerçekleştirebilirler. Sözlü aktarımda bireyler anlatma, söyleme, bildirme, konuşma, sorma gibi pek çok kategoride fiil kullanırlar ve iletişimlerini bu fiiller sayesinde gerçekleştirmiş olurlar. Günümüzde hem yazılı hem de sözlü olarak insanların iletişimde hangi fiilleri kullandıkları rahatlıkla tespit edilebilir. Videolar, ses ve görüntü kayıt aletleri gibi pek çok teknolojik cihazlar bireylerin iletişim temelinde kullandıkları söz varlığını tespit etmemizi kolaylaştırmaktadır. Ancak geçmiş dönemde insanların iletişim için hangi fiilleri kullandıklarını anlamanın yegâne yolu, elimize ulaşan edebî eserlerdir. Ali Şir Nevâyî Çağatay Türkçesinin en kudretli şair ve yazarıdır. Nevâyî’nin yazdığı eserler hem edebî değerleri hem de Çağatay Türkçesinin özelliklerini en iyi şekilde yansıtmaları bakımından büyük önem taşımaktadır. Çalışmamızda Ali Şir Neyâyî’nin Kitâb-ı Tevâriḥ-i Mülûk-ı ʿAcem, Münâcât, Târih-i Enbiyâ ve Hükemâ, Vakfiye adlı eserlerindeki iletişim fiilleri tespit edilmeye ve bu fiillere ait söz varlığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu tespit yapılırken Hüseyin Yıldız’ın Eski Uygurcada Mental Fiiller adlı doktora çalışmasında yer alan iletişim fiilleri tasnifi ve çalışmasında verdiği örnekler esas alınmıştır. Öncelikle Nevâyî’ye ait 4 eser tek tek taranmış, metinlerdeki anlamlarından hareketle iletişim ifade eden kök fiiller, türemiş fiiller ve birleşik fiiller bir liste hâline getirilmiştir. Çalışmanın sonucunda iletişim amacıyla kullanılan toplam 124 fiil belirlenmiştir.

Keywords

Ali Şir Nevâyî, Çağatay Türkçesi, iletişim fiilleri

References

• Argunşah, M. (2013). Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bayraktar, F. S. (2017). Bulgarca Sözlüğünde Yer Alan Mental Fiiller Üzerine. XII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı, Bildiri Kitabı, 458-466.
• Bilgin Aksoy, G. (2022). Anlam Bilimsel Bir Fiil Kategorisi Olarak Mental Fiiller. Dil Araştırmaları, S 30, 115-137.
• Deany, J. (1995). Türk Dili Gramerinin Temel Kuralları. (çeviren Oytun Şahin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan, L. & Erdin, C. (2021). Gagauz Türkçesinde Mental Fiiller. International Journal of Languages’ Education and Teaching, V 9, 191-221.
• Doğan, N. (2022). Türkçede İletişim Fiilleri: Fiillerin Sınıflandırılmasında Hibrit Yaklaşım. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, BİAD 12 (3), 2441-2466.
• Doğru, F. (2021). Risâletü’n-Nushiyye’de İletişim Fiilleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C 23, 138-154.
• Erarslan, M. & Güner, G. (2021). Babürnâme’deki Mental Fiillerin Yapı ve İçerik Bakımından Sınıflandırılması. Uluslararası Filoloji Bengü, 1 (1), 17-66.
• Erdem, M. (2007). Oğuz Grubu Türk Lehçelerinde İletişim Fiilleri. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C 4, S 2, 94-103.
• Ediskun, H. (1996). Türk Dil Bilgisi (Sesbilgisi-Biçimbilgisi-Cümlebilgisi). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ergin, M. (2004). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım Yayım Tanıtım.
• Ergene, O. (2019). Kutadgu Bilig’de Sözlü İletişim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, Uluslararası Kutadgu Bilig Kurultayı Bildiriler Kitabı, 501-544.
• Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Ankara: Tek Ağaç Eylül Yayıncılık.
• Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hirik, E. (2018). Türkiye Türkçesinde Mental Fiiller. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öztürk, R. (1997). Uygur ve Özbek Türkçelerinde Fiil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şahin, S. (2012). Türkmen Türkçesinde Mental Fiiller. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sandalyeci, S. (2016). Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni Olan Şeyyat Hamza’nın Yūsuf u Zeliha Mesnevisinde Mental Fiiller. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C 6, S 12, 157-171.
• Seçkin, K. (2020). Eski Türkçe Metinlerden Örneklerle Mental Fiil Teorisi. Konya: Palet Yayınları.
• Soydan, S. & Saz, M. (2019). Lisânü’t Tayr’da İletişim Fiilleri. Turkish Studies Language and Literature, volume 14-issue 2, 855-878.
• Taş, İ. (2009). Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Teres, E. (2009). Çağataycada Söz Yapımı. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul: Yıldız Teknik üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Türk, V. (2015). Ali Şir Nevâyî Vakfiye. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Türk, V. (2017). Ali Şir Nevâyî Münâcât-Çihil Hadis (Kırk Hadis)-Nazmü’l-Cevâhir-Kitâb-ı Sırâcü’l-Müslimīn. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Türk, V. (2018). Ali Şir Nevâyî Târih-i Enbiyâ ve Hükemâ. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Türk, V. (2019). Ali Şir Nevâyî Kitâb-ı Tevâriḥ-i Mülûk-ı ʿAcem. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Yaylagül, Ö. (2005). Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C 2, S 1, 17-51.
• Yegin, A. (2019). Mental Fiil Kavramı ve Şeyyâd Hamza’nın Yūsuf u Zelihā Mesnevisinde Mental Fiiller. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. C 4, S 1, 51-74
• Yegin, A. (2019). Mental Fiil Kavramı ve Şeyyâd Hamza’nın Yūsuf u Zelihā Mesnevisinde Mental Fiiller. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C 4, S 1, 51-74.
• Yıldız, H. (2016). Eski Uygur Türkçesinde Mental Fiiller. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• URL-I: http://lugatim.com
• URL-II: sozluk.gov.tr