Çeviri Çocuk Edebiyatı ve Mizah: “Bizim Matrak Sınıf” Serisinin Arapça Çevirilerinin İncelenmesi

Year 2024, Issue: 39, 1084 - 1106, 21.04.2024

Hilal Arslan Bilir , Murat Özcan

https://doi.org/10.29000/rumelide.1471534

Abstract

Çeviri edebiyat eserleri, çocuklar için dışarıya açılan bir penceredir. Çeviri sayesinde çocuklar yabancı dünyayı ve başka kültürleri tanıyarak öğrendikleri yeni kültürle kendi dünyasını karşılaştırma fırsatı bulur. Mizah içeren edebî eserler, öğrenme işini en iyi eğlenerek ve gülerek yapan çocukların zihinsel ve ruhsal gelişimleri açısından da büyük önem arz etmektedir. Çocuklar kendi dünyaları dışında yabancı olan toplumların mizahlarını çeviri yoluyla öğrenmektedirler. Kültürel ve dilsel ögeler içermesi sebebiyle çocuk edebiyatında mizahın başka bir dile ve kültüre aktarılması son derece zordur. Çocuk edebiyatında mizahın aynı zamanda çocuğa göreliğin düşünülerek aktarılması gerekmektedir. Bu bağlamda çalışmada çocuk edebiyatındaki mizah unsurlarının çevirisi ele alınmıştır. Yusuf Asal’ın kaleme aldığı Bizim Matrak Sınıf adlı kitap serisinin Arapçaya çevirisinin incelendiği çalışmada kaynak metinlerde yer alan mizah unsurları Johnson (2010) tarafından geliştirilen resimli çocuk kitaplarındaki mizahi unsurları inceleme formuna göre belirlenmiştir. Ayrıca mizah unsurlarını aktarırken hangi çeviri stratejilerinin kullanıldığı incelenmiş ve çeviriler Newmark’ın (1988) eşdeğerlik yaklaşımı bağlamında değerlendirilmiştir. Çalışmada elde edilen bulgular doğrultusunda, mizah unsurlarının çok fazla dilsel ve kültürel referanslar içerdiği gözlemlenmiş, buna bağlı olarak çevirmenin pek çok yerde kültürel ve betimleyici eşdeğerliğe başvurmak durumunda kaldığı görünmüştür. Bu bağlamda mizah unsurlarının aktarımı sırasında sorunlar yaşandığı ve bunun kültürel mizah kayıplarına sebep olduğu saptanmıştır.

Keywords

Çeviri çocuk edebiyatı, mizah, eşdeğerlik yaklaşımı, çeviri stratejileri

References

• Ageli, N. (2014). For better or for worse- the challenges of translating english humour into Arabic. The Journal of Human Sciences, 23, 414-426.
• Akıncı, Ş. (2015). Resimli çocuk kitaplarında yer alan mizahi unsurların incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü: Ankara.
• Alpaslan, G. G. (2007). Tercüme-i Telemak, (Y. K. Paşa, Çev.) Ankara: Öncü.
• Asal, Y. (2020). Bizim matrak sınıf. İstanbul: Nesil Çocuk.
• Aslan, H. (2006). Ortaöğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin öğrenilmiş güçlülük düzeyleri ve cinsiyetlerine göre mizah tarzlarının incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Adana.
• Attardo, S. (2008). A primer for the linguistics of humor. V. Raskin (Ed.). The Primer of Humor Research (s. 101-157). Berlin: The Deutsche Nationalbibliothek.
• Avadallah, A. M. ve Uylaş, S (2010). Fıkra türünün Arap ve Türk edebiyatlarındaki yeri. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 147-174.
• Berger, A. A. (1993). An anatomy of humor. New Jersey: Transaction Publishers, 1-49.
• Chiaro, D. (2010). Translation and humour, humour and translation. D. Chiaro (Ed.), Translation, Humour and Literature: Translation and Humour, Volume 1. London and New York: Continuum International Publishing Group, 1-29.
• Çer, E. (2019). Çocuk edebiyatı yapıtlarının çocuğa göre olmasını sağlayan başat bir değişken: eğitsel özellikler. Uluslararası Çocuk Edebiyatı ve Eğitim Araştırmaları Dergisi, 3 (1), 1-11.
• Çiftçi, H. (1998). Klâsik İslâm Edebiyatında hiciv ve mizah, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (10), 139-162.
• Diot, R. (1989). Humor for Intellectuals: Can It Be Exported and Translated? The Case of Gary Trudeau’s in Search of Reagan’s Brain. Meta, 34 (1), 84–87.
• Doğan, Y. (2012). Abbasilerde mizah: ikinci dönem. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Durmuş, M. (2020). Mizah, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30, 205-206.
• Ferrâc, A. A. (1980). Ahbâru Cuhâ, Kahire.
• Güler, Ç. ve Güler, B. U. (2010). Mizah, gülme ve gülme bilimi. Ankara: Yazıt Yayıncılık.
• Günday, H. (2010). Abbasi Sarayının Sivri Dilli Nedimi: el-Cemmaz (-II-). Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (12), 69-93.
• Johnson, M. A. (2010). Humor in children’s picture books, the university of north. Carolina, Unpublished Master Thesis.
• Kılıç, A. F. ve Gürbüz, H. (2019). Recaizade Mahmut Ekrem’in edebiyata dair bazı dikkatleri ve eleştirileri, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 2, 223-245.
• Köşeli, Y. (2012). Körfez Arap ülkelerinde çocuk edebiyatının doğuşu ve gelişimi. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 34, 119-134.
• Kurultay, T. (1994). Probleme und strategien bei der kinderliterarischen übersetzung im rahmen der interkulturellen kommunikation. Hans-Heino Ewers (der.) Kinderliteratur im interkulturellen Prozess: Studien zur allgemeinen und vergleichenden Kinderliteraturwissenschaft, Stuttgart, Weimer: Metzler, 191-201.
• Laurian, A. M. (1989). Humour et traduction au contact des cultures. Meta Journal des traducteurs, 34 (1), 5-14.
• McGhee, P. E. (2002). Understanding and promoting the development of children’s humour. United Statates of America: Kendal/ Hunt Publishing Company.
• Morreall, J. (1997). Gülmeyi ciddiye almak (K. Aysevener ve Ş. Soyer, Çev.), İstanbul: İris Yayıncılık.
• Neydim, N. (2020). Çocuk edebiyatı klasiklerinde çeviri yaklaşımları: uyarlama, yeniden yazma, kültürel müdahale, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (19), 851-858.
• Nesin, A. (2001). Mizah = gülmece. T. Çeviker (Ed), Cumhuriyet Dönemi Türk Mizahı İçinde, İstanbul: Adam Yayınları, 19-63.
• Newmark, P. (1988), A Textbook of translation, New York – Londra – Toronto – Sidney – Tokyo: Shanghai Foreign Language Education Press, Prentice Hall.
• Neydim, N. (2006). Çeviri çocuk edebiyatı ve çocuk edebiyatı çevirisi üzerine. Çeviribilim: Çeviri Derneği 2011 Genç Soluk Ödülü, (https://ceviribilim.com/2006/06/01/ceviri-cocuk-edebiyati-ve-cocuk-edebiyati-cevirisi-uzerine/, Erişim tarihi: 27.04.2022).
• Nida, E. A. (2001). Contexts in translating. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.
• Özocak, G. (2011). Türkiye’de siyasi iktidarın mizahla imtihanı: ifade özgürlüğü ve karikatür. TBB Dergisi, 94, 260-294.
• Öztürk, M. (2014). Coğrafya eğitiminde araştırma. Ankara: Pegem Akademi.
• Popa, D. E. (2004). Language and culture in joke translation, Ovidius University Annals of Philology, 15, 153-159.
• Popa, D. E. (2005). Jokes and translation, Perspectives: Studies in Translatology, 13 (1), 48-57.
• Ritchie, G. (2010). Linguistic factors in humour. D. Chiaro (Ed.). Translation, Humour and Literature Translation and Humour Volume 1, London and New York: Continuum International Publishing Group, 33-48.
• Ross, A. (1998). The language of humour. London and Newyork: Routledge, 4-8.
• Sarıkaya, M. (2020). Modern Arap şiirinde alay ve sosyal eleştiri: halementişi. İstanbul: Akdem Yayınları.
• Usta, Ç. (2009). Mizah dilinin gizemi. Ankara: Akçağ Basım Yayın Pazarlama.
• Ünsal, G. (2020). Mizahî ögelerin çevirisi üzerine bir inceleme: Bir Noel Gecesi örneği. Litera: Dil, Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 663-682.
• Vandaele, J. (2002). Introduction (Re-) constructing humor: Meanings and means. The Translator, 8 (2), 149- 172.
• Vandaele, J. (2010). Humor in translation. Y. Gambier and L. Doorslaer (Eds). Handbook of Translation Studies, Amsterdam/Philadephia: John Benjamins Publishing, pp. 147-152.
• Yardımcı, İ. (2010). Mizah kavramı ve sanattaki yeri, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (2), 1-41.
• Yazıcı, M. (2020). İlk İngiliz mizah yazarı Geoffrey Chaucer ve tarihte Canterbury Masalları’nın ilk Türkçe çevirisi, Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi. 5 (2020), 143-161
• Zabalbeascoa, P. (1993). Developing translation studies to better account for audiovisual texts and other new forms of text production, Doctoral dissertation, University of Lleida,Spain.
• Zabalbeascoa, P. (1996). Translating jokes for dubbed television situation comedies. Translator. 2 (2), 235-257.