Use of modal in The Language of Kyrgyz children's books

Year 2024, Issue: 40, 54 - 90, 25.06.2024

Menşure Aşcı , Fatma Nur Erdil

https://doi.org/10.29000/rumelide.1502174

Abstract

Nowadays, in mother tongue teaching, grammar is taught by interspersing sentences. This practice may be suitable for other languages, but since Turkish is an agglutinative language, grammar and suffix relations are closely interconnected. For this reason, teaching grammar and other subjects in teaching Turkish should be handled under a separate heading but simultaneously. The concept of tense and the establishment of tenses are important in teaching the mother tongue of Turkish. The time of the action is a necessity for its realization. The tense in the action transforms from abstract to concrete with modal suffixes. The first thing that those who learn Turkish will learn after learning the basic rules of the language is the construction of modes. For this reason, a person who learns Turkish must also learn the grammar correctly and completely. The Kyrgyz language is a dialect of the general Turkish language, with the sound structure of Ayak / Tooluu, the Kipchak dialect in terms of tribal distinction, and the northeastern group in terms of geographical orientation. Although it seems like a dialect far from Turkish in terms of vocabulary, all the features explained above are also valid for the Kyrgyz language. Fundamentally, these two Turkish dialects have almost the same characteristics in terms of the installation logic of the modes and their importance in the language. In this study, the use of tenses in books written for Kyrgyz children between the ages of five and ten is examined. In the analysis, it is determined which tenses are used most. It is questioned which person stood out in the texts and the reasons for this. Attention is paid to whether the ages of the children are taken into account when using the tenses. The frequency of use of simple or compound modes in texts is investigated. As a result, it has been determined what is and is not taken into consideration when creating a text for Kyrgyz children.

Keywords

Teaching mother tongue, Kyrgyz language, Kyrgyz children, modes

Kırgız Çocuk Kitaplarının Dilinde Kip Kullanımı

Abstract

Günümüzde uygulanan ana dili öğretiminde dil bilgisi, ayrıca bir konu olarak değil, metin içinde cümlelere serpiştirilerek gösterilmektedir. Bu uygulama diğer diller için uygun olabilir ama Türkçe sondan eklemeli bir dil olduğu için, dil bilgisiyle ek ilişkisi birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Bunun için Türkçenin öğretiminde diğer konularla dil bilgisi öğretimi ayrı bir başlık altında ama onlarla eş zamanlı bir şekilde ele alınmalıdır. Türkçenin ana dili öğretiminde zaman kavramı ve kiplerin kurulumu önemlidir. Eylemin zamanı, onun gerçekleşmesi için bir zorunluluktur. Eylemdeki zaman, kip ekleri ile soyut hâlden somut hâle dönüşmektedir. Türkçeyi öğrenenler, dilin temel kurallarını öğrendikten sonra ilk öğrenecekleri konu kiplerin kurulumlarıdır. Bu nedenle, Türkçeyi öğrenen bir kişinin dil bilgisini de doğru ve tam bir şekilde öğrenmesi gerekir. Kırgız dili, genel Türkçenin ses yapısına göre ayak / tooluu, kavim ayrımı bakımından Kıpçak, coğrafi yön itibariyle kuzeydoğu grubuna mensup bir lehçesidir. Her ne kadar kelime hazinesi bakımından Türkiye Türkçesine uzak bir lehçe gibi görünse de, yukarıda izah edilen bütün özellikler Kırgız dili için de geçerlidir. Temelde bu iki Türk lehçesi, kiplerin kurulum mantığı ve dildeki önemi bakımından hemen hemen aynı özelliklere sahiptir. Bu çalışmada, beş ile on yaş arası Kırgız çocuklarına hitaben yazılan kitaplarda kiplerin kullanımı incelenmiştir. İncelemede, en çok hangi haber veya tasarlama kiplerinin kullanıldığı, anlatımda hangi şahsın öne çıktığı ve nedenleri sorgulanmış; kiplerin kullanımında çocukların yaşlarının dikkate alınıp alınmadığı, buna göre basit veya birleşik kiplerin metinlerdeki kullanım sıklığı araştırılmıştır. Sonuçta, bu yaş grubu Kırgız çocukları için bir metin oluşturulması esnasında nelere dikkat edildiğine ve edilmesi gerektiğine değinilmiştir.

Keywords

Ana dili öğretimi, Kırgızca, Kırgız çocuk edebiyatı, kipler

References

• Abduldayev, E. vd. (1986). Kırgız Tili. Frunze: Mektep Basması.
• Arıkoğlu, E. vd. (2023). Kırgızca-Türkçe Sözlük I-II. Ankara: TDK Yayınları.
• Artıkbayev, K. (1982). Kırgız Sovet Adabyatının Tarıhı. Frunze: Mektep Basması.
• Aşcı, U. D. (2009). Kırgız Dili ve Edebiyatının Kuruluş Yıllarına Ait Arap Harfli Kırgız Metinlerinde Alfabe ve Yazım Kuralları. Türkbilig, 17, 5-32.
• Aşcı, U. D. (2010). İşenaalı Arabay UUlu’nun İki Eseri: Cazuu Colunda Saamalık ve Alip-Bee, Notlar-Transkripsiyonlu Metin- Çeviri- Dizi- Tıpkıbasım. Konya: Palet Yayınları.
• Barthold, V. V. (2002). Kırgızlar. (Çev. Ufuk Deniz AŞCI). Konya: Kömen Yayınları.
• Cigitov, S. (1987). Kırgız Sovet Adabiyatının Carılışı, Calpı Tarıhıy can Madanıy Şarttar, Poeziya, Proza, Dramaturgiya, Kırgız Sovet Adabiyatının Tarıhı-I, s. 31-99. Frunze: İlim Basması.
• Cumakunova, G. (2001). Yakın Akraba Diller Arasındaki Benzerlik ve Farklılıkların Öğrenime Yansıması, Dil Dergisi, S.100, 67-72.
• Cumakunova, G. (2001). Atatürk’ün Harf Devrimi ve Kırgızistan’da Alfabe Meselesi, I. Uluslararası Atatürk ve Türk Halk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, (Ankara, 6-7 Ekim 2000), s. 65-70: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çankaya, S. (2014). Kırgız Sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Kasapoğlu Çengel, H. (2017). Kırgız Türkçesi Grameri Ses ve Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Çer, E. (2012). Ana Dili Bilinci ve Duyarlılığı Edindirmede Çocuk Edebiyatının İşlevi. III. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu (5-7 Ekim 2011). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Davletov, S. (1982). Kırgız Tilinin Grammatikası, 1. Bölüm. Frunze: Mektep Basması.
• Davletov, S. KUDAYBERGENOV, S. (1980). Azırkı Kırgız Tili, Morfologiya. Frunze: Mektep Basması.
• Duman, G. B. (2016). Kırgız Çocuk Edebiyatı. İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Duman, G. B. (2016)ç Kuseyin Esenkocoyev ve Kırgız Çocuk Edebiyatı. Zeitschrift für die Welt der Türken /Journal of world of Turks (Türk Dünyası Dergisi) V. 7/3, 175-187.
• Duman, G. B. (2018). Kırgız Şair Toktosun Samudinov’un Şiirlerinin Ana Dili Eğitimindeki Yeri. Filologiya Məsələləri, 20, 342-352.
• Erol, H. F. (2008). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Bildirme ve Tasarlama Kiplerinin Öğretimi ve Sıralaması. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yabancı Dil Olarak Türkçe Bilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul.
• Fakirullahoğlu, M. A. İ. (2021). Geçmişten Günümüze Kırgız Çocuk Edebiyatının Tarihî Gelişimi. Turan-SAM, S.13, 258-261.
• Güneş, B. (2013). Cengiz Aytmatov’un Türkiye Türkçesine Aktarılan Eserlerindeki Çocuk Kahramanlar. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara.
• Karadavut, A., Duman, G. B. (2017). Çocuk Edebiyatı Bağlamında Kuseyin Esenkocoyev’in ‘Şarda Uçkanda’ Adlı Hikâyesi Üzerine Bir Dil ve Üslup İncelemesi. Akademik Bakış, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 60, 461-469.
• Kasapoğlu Çengel, H. (2017). Kırgız Türkçesi Grameri, Ses ve Şekil Bilgisi. İstanbul: Akçağ Yayınları.
• Komisyon (1987). Kırgız Sovet Adabiyatının Tarıhı C.I (Red. A. Sıdıkov). Frunze: Kırgız SSR İlimder Akademiyası Til cana Adabiyat İnstitutu “İlim” Basması.
• Komisyon (1990). Kırgız Sovet Adabiyatının Tarıhı C.II (Red. A. Sıdıkov). Frunze: Kırgız SSR İlimder Akademiyası Til cana Adabiyat İnstitutu “İlim” Basması.
• Komisyon (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2020). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Koyuncuoğlu, A. (2021). Çocuk Edebiyatının Dünya’daki ve Türkiye’deki Tarihsel Gelişimi. Spor, Eğitim ve Çocuk. 1/1, 1-16.
• Kudaybergenov, S. Tursunov, A. Sıdıkov, C. (1980). Kırgız Adabiy Tilinin Grammatikası. Frunze: İlim Basması.
• Ocakbeği, M. (2007). Aalı Tokombayev’in Ezginin Sırrı ve Yaralı Yürek Adlı Hikâyelerinin Türkiye Türkçesine Aktarılması ve Bu Hikâyelerde ‘Çocuk’ Konusunun İncelenmesi. Kırgız-Türk Manas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Bişkek.
• Öner, M. (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi. Ankara: TDK Yayınları.
• Sever, S. (2004). Türkçe Öğretimi ve Tam Öğrenme. 4.Baskı. Ankara: Anı Yayınları.
• Sever, S. (2008). Çocuk ve Edebiyat. Ankara: Tudem Yayıncılık.
• Saussure F. de (2001). Genel Dilbilim Dersleri. (Çev. Berke Vardar). İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Sooronov, O. (1987). Baldar Adabiyatı. Kırgız Sovet Adabiyatının Tarıhı. C. I: 735-775. Frunze: Kırgız SSR İlimder Akademiyası Til cana Adabiyat İnstitutu “İlim” Basması.
• Sulaymanov, M. (1992). Kırgız Baldar Adabiyatının Tarıhı. Oş: Tgşografiya.
• Supatayeva, Ş. (2019). Kırgız Türklerinde Çocuk Folkloru. Nevşehir Hacı Bektaş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Nevşehir.
• Toker, M. Aşcı, U. D. (2006) Yeni Elifba Yollarında Eski Duygu ve Hatıralarım. Ankara: TDK Yayınları.
• Tosun, C. (2005). Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretilmesi. Journal of Language and Linguistic Studies, V.1/1, 22-28.
• Tülögabılov, M. (1991). Kırgız Baldar edebiyatının Tarıhı. Bişkek: Mektep Basması.
• Üstünova, K. (2005). Türkçede Zaman Kavramı ve İşlenişi. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.6, 73–182.
• Yalçın A., Aytaş G. (2011). Çocuk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yalçın, A. (2006). Türkçe Öğretim Yöntemleri Yeni Yaklaşımlar. 2.Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yudahin, K. K. (2011). Kırgızca - Rusça Sözlük (SSCB Bilimler Akademisinin Doğuyu İnceleme Enstitüsü). (Çev. Abdullah Taymas). Ankara: TDK Yayınları.