Abidin Pasha's Struggle Against Censorship and His Unknown Book

Year 2024, Issue: 40, 222 - 233, 25.06.2024

Ersin Durmuş

https://doi.org/10.29000/rumelide.1502186

Abstract

The use of the printing press in the Ottoman Empire started a new process that concerned the state as well as the writers and printing houses. Writers' interest in the printing house and book printing requests continued to increase day by day. This situation accelerated the state's legal regulations regarding book printing and monitoring the process. Book printing inspections were carried out through many institutions and organizations. One of these organizations is Encümen-i Teftiş ve Muayene, which was established within the Ministry of Education in 1881. One of the names whose books were examined is Âbidin Pasha. He is a statesman who held important positions. While Âbidin Pasha was governor of Cezâyir-i Bahr-i Sefîd, he requested permission from the Encümen-i Teftiş ve Muayene for the second edition of Tercüme ve Şerh-i Kasîde-i Bürde. Although it was the second edition, this book was not allowed to be published. After the errors in the book were corrected, it was sent back for re-evaluation. In the same period, Âbidin Pasha also applied for his book Hikem-i Kur’ân. This book was not allowed to be published on the grounds that it contained many errors. This book and process was revealed through archive documents however, no work with this name has survived to the present day. In this article, first of all, Âbidin Pasha’s life and book reviews in the Ottoman state are briefly explained. Later, evaluations were made about Âbidin Pasha's lost book. In addition, archive documents related to the subject were presented to the information of those concerned. Book printing controls in the Ottoman Empire are exemplified through two works of Âbidin Pasha.

Keywords

Âbidin Pasha, Censor, Hikem-i Kur’ân

Âbidin Paşa’nın Sansürle Mücadelesi ve Bilinmeyen Eseri

Abstract

Osmanlı Devleti’nde matbaanın kullanılması müellifler ve matbaalar kadar devleti de ilgilendiren yeni bir süreci başlatmıştır. Müelliflerin matbaaya olan ilgisi ve kitap basma talepleri her geçen gün artarak devam etmiştir. Bu durum devletin kitap basımı ve takibi ile ilgili yasal düzenlemeler yapmasını hızlandırmıştır. Artan talepler karşısında çözüm arayan sistem, birçok kurum ve kuruluş marifetiyle kitap basım denetim süreçlerini yürütmüştür. Bu oluşumlardan biri de 1881 yılında Maarif Nezareti bünyesinde kurulan Encümen-i Teftiş ve Muayenedir. Kitapları bu kurum tarafından incelenen isimlerden biri ise önemli görevlerde bulunmuş devlet adamlarından biri olan Âbidin Paşa’dır. Âbidin Paşa’nın Cezâyir-i Bahr-i Sefîd valiliği dönemindeki müracaatlarından biri, meşhur eserlerinden olan Tercüme ve Şerh-i Kasîde-i Bürde’nin ikinci baskısı içindir. Eser, ikinci baskı için yapılan müracaat olmasına rağmen Encümen-i Teftiş ve Muayeneye takılmış ve hatalar düzeltildikten sonra tekrar değerlendirilmek üzere iade edilmiştir. Âbidin Paşa’nın aynı döneme denk gelen ikinci müracaatı ise Hikem-i Kur’ân adını verdiği çalışması içindir. Bu kitabının basımına ise, eserde pek çok hata olduğu gerekçesi ile izin verilmemiştir. Bu eser ve süreç arşiv belgeleriyle ortaya konmakla birlikte maalesef Âbidin Paşa’nın bu isimle günümüze ulaşan bir eseri tespit edilememiştir. Bu çalışmada Âbidin Paşa’nın hayatına ve Osmanlı Devleti’nde kitap basımı ile ilgili denetim mekanizmalarına kısaca değinildikten sonra, adı kaynaklarda zikredilmeyen eserin izi sürülmüş ve akıbeti ile ilgili bir değerlendirme yapılmıştır. Ayrıca Âbidin Paşa’nın adı geçen iki eseri için yaptığı müracaatlarla ilgili belgeler ilgililerin nazarıdikkatine sunularak Osmanlı Devleti’nde kitap basım süreçlerinin bir boyutu bu iki eser üzerinden örneklendirilmiştir.

Keywords

Âbidin Paşa, Sansür, Hikem-i Kur’ân

References

• Belek, C. (2019). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Mahmud Bey Matbaası ve Basın Faaliyetleri [Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF.MKT). 195/33/1.
• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF.MKT). 222/33/1.
• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF.MKT). 609/44/2.
• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF.MKT). 609/44/4.
• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF.MKT). 429/1.
• Çalışkan, Ç. (2019). II. Abdülhamid Döneminde Kitaplar Üzerinde Sansür Uygulamaları (1876-1909) [Yüksek Lisans Tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Çelik, İ. (2001). Âbidin Paşa (1259/1843-1324/1906)’nın Mesnevi Şerhi ve Tasavvufî Düşünceleri [Doktora Tezi]. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Demirel, F. (2004). Osmanlı Devleti’nde Kitap Basımının Denetimi. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 5. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/9916
• Güler, Ö. S. (2022). Kasîde-i Bürde (Bânet Su‘âd) Üzerine Osmanlı Döneminde Yazılan Türkçe Eserler. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 8, 548-592. https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1128981
• Hızlı, K. (2021). Bir Kurumu Yeniden Tasarlamak: Abdullah Hasib Efendi’nin Encümen-i Teftiş ve Muayene Hakkındaki Gözlemleri. History Studies International Journal of History, 13(2), 497-522. https://doi.org/10.9737/hist.2021.998
• Kesik, B. (t.y.). Âbidin Paşa. İçinde Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Geliş tarihi 02 Mayıs 2024, gönderen https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/Âbidin-pasa
• Kütübî, M. b. Ş. (1973). Fevâtü’l-Vefeyât ve’ẕ-ẕeyli ʻaleyhâ. Nşr. İhsan Abbas.
• Öter, N. (2022). Abidin Paşa Türbesinin Mimari Özellikleri. Art-Sanat Dergisi, 17, 359-374. https://doi.org/10.26650/artsanat.2022.17.881953
• Pala, İ. (1988). Âbidin Paşa. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 1, s. 310). TDV Yayınları.
• Piku, A. (2020). İçtimâî Tefsir Geleneği Açısından Âbidin Paşa’nın Tefsirci Kimliği. Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi, 5, 28-39. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1051920
• Şahin, E. S. (1997). Kaside-i Bürde’nin Türkçe Şerh ve Tercümeleri [Yüksek Lisans Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Yıldız, F. (2022). İmam Bûsîrî’nin Kasîde-i Bürde’sinin 19 Tercümesi ve Bir Şerhi. Büyüyenay Yayınları.