RUS HUKUKUNDA MÜŞTEREK SORUMLULUK: PORUKA (BAŞLANGICINDAN XVI. YÜZYILA KADAR)

Year 2023, , 1 - 28, 30.06.2023

Mustafa Kuzuoğlu

https://doi.org/10.48068/rusad.1278534

Abstract

Bilindiği üzere ilk Rus devleti olan Kiyev Knyazlığı, IX. yüzyılın ikinci yarısında tesis edildi. Bu teşekkülün ortaya çıkışındaki temel unsurlardan biri kanun ve nizam arayışıydı. “Denizin ötesinden gelen” Vareg beyleri, Slav kabilelerini teşkilatlandırıp onları kanun ve nizama göre yönetmeye başladılar. Dolayısıyla Slav kabilelerinin kanun ve nizam ihtiyacı giderilmiş oldu. Yazılı Rus hukukunun doğuşu ise bu döneme tekabül etti. Slav halkının gelenek ve göreneklerini esas alarak İskandinav, Cermen, Bizans gibi yabancı tesirleri de ihtiva eden ilk Rus hukuku, iptidai kavimlere özgü bazı uygulamaları da barındırıyordu. Bu uygulamalardan en dikkat çekeni, Rusların daha sonra poruka ya da krugovaya poruka olarak adlandıracağı müşterek sorumluluk sistemiydi. Bireylerin ya da toplulukların birbirlerinin eylemlerinden sorumlu olduğu bu ilkel uygulama, tarihin birçok döneminde muhtelif toplumlarda uygulanmıştı. İlk olarak Babil hukukunda görülen bu uygulama, Hitit kanunlarında da mevcuttu. Öte yandan müşterek sorumluluk sistemi, Çinliler, Anglo-Saksonlar ve Arap toplumları arasında da görülmekteydi. Ayrıca Bulgar, Hırvat, Çek ve Polyak resmi metinlerinde de zikredilen sisteme dair malumat bulunmaktaydı. Fakat diğer halkların aksine sistem Ruslar tarafından yüzyıllarca uygulandı ve ilerleyen dönemde daha kapsamlı hale getirildi. Özellikle Ruslar, müşterek sorumluluk sistemini politik, mali ve ruhani meselelerde de tatbik etmeye çalıştılar. Toplumsal ve idari düzenin temin edilip sürdürülmesi adına Rus devlet teşkilatının da önemli bir parçası olan bu sistem, XVI. yüzyılda toplumun tüm katmanlarını birbirine bağlayan korkunç bir ağa dönüştü. Buna rağmen gerek Türkçe gerek yabancı literatürde zikredilen sisteme pek fazla önem atfedilmedi. Dolayısıyla, erken dönem Rus teşkilatının adeta çekirdeğini oluşturan krugovaya poruka sisteminin irdelenmeye muhtaç olduğu açıktır. Bu sebeple araştırmamızda Rus yasaları ve kefaletnameleri esas alınarak krugovaya poruka uygulamasının doğuşu ve inkişafı incelenecektir.

Keywords

Rusya, poruka, krugovaya poruka, Rus hukuku, müşterek sorumluluk

«ПОРУКА» - КОЛЛЕКТИВНАЯ ОТВЕТСТВЕННОСТЬ В РУССКОМ ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВЕ: ОТ ДРЕВНЕЙ РУСИ ДО 16 ВЕКА

Abstract

Как известно, первое русское государство, Древняя Русь, образовалось во второй половине IX века. Одной из главных причин возникновения этого государства была стремление к закону и порядку. “Призванные из-за моря” варяжские конунги организовали славянские племена. В этот период появляется и кодифицированное русское право. Оно основывалось на обычаях и традициях славянских народов, включало в себя иноземные влияния (скандинавское, германское, византийское), а также некоторые обычаи, характерные для первобытных племен. Наиболее заметной из этих практик была система коллективной ответственности, которую русские позже назовут “порукой” или “круговой порукой”. Эта примитивная практика, при которой отдельные лица или сообщества несут ответственность за действия друг друга, практиковалась в различных обществах на протяжении истории. Эта практика, впервые появившаяся в вавилонском праве, присутствовала и в хеттских законах. С другой стороны, система коллективной ответственности наблюдалась и в китайском, англо-саксонском и арабском обществах. Также имелись сведения об этой практике в официальных текстах на болгарском, хорватском, чешском и польском языках. Система коллективной ответственности на Руси совершенствовалась веками и находила применение в политических, финансовых и духовных вопросах. Эта система являлась также важной частью русской государственной организации для обеспечения и поддержания общественного и административного порядка. В XVI веке она превратилась в мощную сеть, связывающую все слои общества. Несмотря на это, системе “круговой поруки”, составлявшей ядро русского государственного устройства в средневековье, уделялось мало внимания как в турецкой, так и в зарубежной историографии. В нашем исследовании ее возникновение и эволюция будут рассматриваться на основе анализа русского законодательства

Keywords

Россия, порука, круговая порука, российское право, коллективная ответственность

COLLECTIVE RESPONSIBILITY IN RUSSIAN LAW: PORUKA (FROM THE BEGINNING TO THE 16TH CENTURY)

Abstract

As is known the first Russian state, the Principality of Kyiv, was established in the second half of the 9th century. One of the main reasons for the emergence of this state was the seek for law and order. “Coming from beyond the sea”, the Varangian lords organized the Slavic tribes and began to rule them according to law and order. Therefore, the Slavic tribes' need for law and order was met. The birth of written Russian law also corresponded to this period. The first Russian law, which included foreign influences such as Scandinavian, Germanic, Byzantine, based on the customs and traditions of the Slavic people and also included some practices specific to primitive tribes. The most notable of these practices was the system of joint responsibility, which the Russians would later call poruka or krugovaya poruka. This primitive practice, in which individuals or communities are responsible for each other's actions, has been practiced in various societies in many periods of history. This practice, which was first seen in Babylonian law, was also present in Hittite laws. On the other hand, the system of joint responsibility was also seen among the Chinese, Anglo-Saxons and Arab societies. There was also information about the system mentioned in Bulgarian, Croatian, Czech and Polyak official texts. But unlike other peoples, the system was practiced and improved by the Russians for centuries. In particular, the Russians tried to apply the system of joint responsibility in political, financial and spiritual matters. This system, which was also an important part of the Russian state organization in order to ensure and maintain the social and administrative order, had turned into a terrible network connecting all layers of society in the sixteenth century. Despite this, little attention was paid to the system in both Turkish and foreign literature. Therefore, it is clear that the krugovaya poruka system, which constitutes the core of the early Russian state organization, needs to be examined. For this reason, in our research, the emergence and evolution of the krugovaya poruka system will be examined based on Russian laws and surety bonds.

Keywords

Russia, poruka, krugovaya poruka, Russian law, collective responsibility

References

• Acar, Serkan. Kazan Hanlığı-Moskova Knyazlığı Siyasi İlişkileri (1437-1552). Ankara: TTK Yay, 2013.
• Akbulut, İlhan. “İslam Hukukunda Suçlar ve Cezalar.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 52/1 (2003): 167-181.
• Aktan, Hamza. “Âkıle”. TDVİA. C. 2: 248-249. İstanbul: TDV Yay., 1989.
• Arık, Feda Şamil. “Eski Türk Ceza Hukukuna Dair Notlar I. Suçlar ve Cezalar.” AÜDTCF Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi 28/17 (1995): 3-50.
• Arsal, Sadri Maksudi. Türk Hukuk Tarihi ve Hukuk. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1947.
• Artsihovskiy, A. V. Novgorodskie Gramotı Na Bereste (İz Raskopok 1952 g.). T. 2. Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 1954.
• Artsihovskiy, A. V. Novgorodskie Gramotı Na Bereste (İz Raskopok 1958-1961 gg.). T. 6. Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 1963.
• Artsihovskiy, A. V. & V. İ. Borkovskiy. Novgorodskie Gramotı Na Bereste (İz Raskopok 1953-1954 gg.). T. 3. Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 1958.
• Artsihovskiy, A. V. & V. İ. Borkovskiy. Novgorodskie Gramotı Na Bereste (İz Raskopok 1956-1957 gg.). T. 5. Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 1963.
• Artsihovskiy, A. V. & V. L. Yanin. Novgorodskie Gramotı Na Bereste (İz Raskopok 1962-1976 gg.). T. 7. Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 1978.
• Ateş, Ali Osman. İslâm’a Göre Câhiliye ve Ehl-i Kitâb Örf ve Âdetleri. İstanbul: Beyan Yay., 1996.
• Bardakoğlu, Ali. “Kasâme”. TDVİA. C. 24: 528-530. İstanbul: TDV Yay., 2001.
• “Belskiy, Knyaz Dimitriy Fedoroviç”. Russkiy Biografiçeskiy Slovar. T. 3: 663-665. Sankt-Peterburg: Tip. Glavnogo Upravleniya Udelov 1908.
• Blum, Jerome. Lord and Peasant in Russia; From the Ninth to the Nineteenth Century. Princeton: Princeton University Press, 1972.
• Brook, Timothy. The Chinese State in Ming Society. New York: Routledge, 2005.
• Crummey, Robert O. The Formation of Muscovy; 1304-1613. London: Routledge, 2013.
• Çeven, Miraç. “Doğu’da ve Batı’da Orta Çağ Meslek Örgütlenmelerinin Benzerlikleri ve Farklılıkları Üzerine.” Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya, 2019.
• Dewey, Horace W. “Political Poruka in Muscovite Rus’.” The Russian Review 46/2 (1987): 117-133.
• Dewey, Horace W. “Russia's Debt to the Mongols in Suretyship and Collective Responsibility.” Comparative Studies in Society and History 30/2 (1988): 249-270.
• Dewey, Horace W. “Suretyship and Collective Responsibility in pre-Petrine Russia.” Jahrbücher für Geschichte Osteuropas 18/3 (1970): 337-354.
• Dewey, Horace W. “The 1550 Sudebnik as an Instrument of Reform.” Jahrbücher für Geschichte Osteuropas 2 (1962): 161-180.
• Dewey, Horace W. & Ann M. Kleimola. “From the Kinship Group to Every Man His Brother's Keeper: Collective Responsibility in Pre-Petrine Russia.” Jahrbücher für Geschichte Osteuropa 30/3 (1982): 321-335.
• Dewey, Horace W. & Ann M. Kleimola. “Russian Collective Consciousness: The Kiyevan Roots.” The Slavonic and East European Review 62/2 (1984): 180-191.
• Dimnik, Martin. The Dynasty of Chernigov: 1054-1146. Toronto: Pontifical İnstitute of Medieval Studies, 1994.
• Dimnik, Martin. The Dynasty of Chernigov: 1146-1246. Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
• Donald Ostrowski. “The Mongol Origins of Muscovite Political İnstitutions.” Slavic Review 49/4 (1990): 525-542.
• Erturhan, Sabri. “İslâm Hukukunda Suçla Mücadele Yöntemleri.” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 9 (2007): 101-142.
• Feldbrugge, Ferdinand. A History of Russian Law From Ancient Times to the Council Code (Ulozhenie) of Tsar Aleksei Mikhailovich of 1649. Boston: Brill, 2017.
• Feldbrugge, Ferdinand. Law in Medieval Russia. V. 59. Boston: Martinus Nijhoff Publishers, 2009.
• Gerberşteyn, Sigizmund. Zapiski o Moskovii v Dvuh Tomah. T. 1, Red. A. L. Horoşkeviç. Moskva: Pamyatniki İstoriçeskoy Mısli, 2008.
• Gramotı Velikogo Novgoroda i Pskova. Red. S. N. Valk. Leningrad: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 1949.
• Halperin, Charles J. Ivan the Terrible; Free to Reward, Free to Punish. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press, 2019.
• Hellie, Richard. “The Peasantry”. The Cambridge History of Russia. Vol. I. Ed. Maureen Perrie. 286-297. Cambridge, 2006.
• Hellie, Richard. Enserfment and Military Change in Muscovy. London: The University of Chicago Press, 1971.
• Herberstein, Sigismund Von. Notes Upon Russia. V. 1. Ed. R. H. Major. London: Hakluyt Society, 1851.
• “Holmskiy, Daniil Dmitriyeviç”. Entsiklopediçeskiy Slovar Brokgauza i Efrona. T. 37a: 523. Sankt-Peterburg: Semenovskaya Tipolitografiya, 1903.
• Hosking, Geoffrey. Rusya ve Ruslar; Erken Dönemden 21. Yüzyıla. Çev. Kezban Acar. İstanbul: İletişim Yay., 2015.
• Hudyakov, Mihail. Kazan Hanlığı Tarihi. Çev. Ayaz İshaki-İlyas Kamalov. Ankara: TTK Yay., 2009.
• İsayev, İ. A., İstoriya Gosudarstva i Prava Rossii. Moskva: Yurist, 2004.
• Johns, C. H. W. Babylonian and Assyrian Laws, Contracts and Letters. New York: Charles Scribner’s Sons, 1904.
• Kaiser, Daniel H. The Growth of the Law in Medieval Russia. New Jersey: Princeton University Press, 1980.
• Kangal, T. Zeynel. Tüzel Kişilerin Ceza Sorumluluğu. Ankara: Seçkin Yay., 2003.
• Kapustin, S. Y. Drevnee Russkoe Poruçitelstvo. Kazan: 1855.
• Kemaloğlu, İlyas. Altın Orda ve Rusya; Rusya Üzerindeki Türk-Tatar Etkisi. İstanbul: Ötüken, 2015.
• Kleimola, Ann M. “Ivan the Terrible and His ‘Go-Fers’: Aspects of State Security in the 1560’s.” Russian History 14/4 (1987): 283-292.
• Kleimola, Ann M. “The Duty to Denounce in Muscovite Russia.” Slavic Review 31/4 (1972): 759-779.
• Kleimola, Ann M. Justice in Medieval Russia: Muscovite Judgment Charters (Pravye Gramoty) of The Fifteenth and Sixteenth Centuries. Philadelphia: The American Philosophical Society, 1975.
• Kosven, M. O.. Semeynaya Obşina i Patronimiya. Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 1963.
• Krol, M. A. “Sudebnıe Pristava.” Entsiklopediçeskiy Slovar Brokgauza i Efrona. T. 31a: 920-921. Sankt-Peterburg: Semenovskaya Tipolitografiya, 1901.
• Kropotkin, Pyotr. Karşılıklı Yardımlaşma. Çev. Işık Ergüden-Deniz Güneri. İstanbul: Kaos Yay., 2001.
• Kurat, Akdes Nimet. Rusya Tarihi; Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Ankara: TTK Yay., 2014.
• Lam, Tong. “Policing the Imperial Nation: Sovereignty, International Law, and the Civilizing Mission in Late Qing China.” Comparative Studies in Society and History 52/4 (2010): 881-908.
• Ledeneva, Alena V. How Russia Really Works; The Iniformal Practices That Shaped Post-Soviet Politics and Business. New York: Cornell University Press, 2011.
• Martin, Janet. Medieval Russia; 980-1584. Cambridge: Cambridge University Press, 2007.
• Memiş, Ekrem. Eskiçağ Türkiye Tarihi; En Eski Devirlerden Pers İstilasına Kadar. Bursa: Ekin Yay., 2017.
• Obuhova, T. M. “Proyavleniya Fenomena Stradaniya v İstorii Russkoy Kulturı.” İstoriçeskie, Filosofskie, Politiçeskie, i Yuridiçeskie Nauki; Voprosı Teorii i Praktiki 7/2 (2015): 121-123.
• Momotov, V. V. Formirovanie Russkogo Srednevekovogo Prava v IX-XIV vv. Moskva: : Zertsalo-M, 2003.
• Morgan, Lewis Henry. Eski Toplum I. Çev. Ünsal Oskay. İstanbul: Payel Yay., 1994.
• Morris, William Alfred. The Frankpledge System. London: Longmans, 1910.
• Neçyaev, Vasiliy M. “Poruçitelstvo”. Entsiklopediçeskiy Slovar Brokgauza i Efrona. T. 24a: 637-641. Sankt-Peterburg: Semenovskaya Tipolitografiya, 1898.
• Oates, Joan. Babil. Çev. Fatma Çizmeli. Ankara: Arkadaş Yay., 2015.
• Omelyanenko, M. E. “Uçastie Naseleniya v Otpravlenii Pravosudiya po Russkoy Pravde.” Territoriya Novıh Vozmojnostey; Vestnik Vladivostokskogo Gosudarsvennogo Universiteta Ekonomiki i Servisa 41/3 (2018): 151-162.
• “Ostrojskiy, Knyaz Konstantin İvanoviç”. Russkiy Biografiçeskiy Slovar. T. 12: 457-461. Sankt-Peterburg: Tip. Glavnogo Upravleniya Udelov, 1905.
• Pamyatniki Russkogo Prava: Pamyatniki Prava Kiyevskogo Gosudarstva (X-XII vv). Vıp. I. Red. S. V. Yuşkov. Moskva: Gosudarstvennoe İzdatelstvo Yuridiçeskoy Literaturı, 1952.
• Pamyatniki Russkogo Prava: Pamyatniki Prava Feodalno-Razdroblennoy Rusi (XII-XV. vv.). Vıp. II. Red. S. V. Yuşkov. Moskva: Gosudarstvennoe İzdatelstvo Yuridiçeskoy Literaturı, 1953.
• Pançenko, Aleksandr A. İvan i Yakov; Neobıçnıe Svyatıe iz Volotistoy Mestnosti. Moskva: Novoe Literaturnoe Obozrenie, 2012.
• Pipes, Richard. Russia Under Old Regime. New York: Charles Scribners Sons, 1974.
• Povest Vremennıh Let. Per. D. S. Lihaçev, O. V. Tvorogov. Sankt-Peterburg: Vita Nova, 2012.
• Riasonovsky, Nicholas V. & Mark D. Steinberg. Rusya Tarihi; Başlangıçtan Günümüze. Çev. Figen Dereli. İstanbul: Selenge Yay., 2014.
• Rudakov, Vasiliy Ye. “Vorotınskie.” Entsiklopediçeskiy Slovar Brokgauza i Efrona. T. 7: 230-231. Sankt-Peterburg: Semenovskaya Tipolitografiya, 1892.
• Selçuk, Sami. “Eski Çağlarda Suç Hukuku”. Prof. Dr. Nevzat Toroslu’ya Armağan, C. 1. 1013-1059. Ankara: Seçkin Yay., 2015.
• Sobestianskiy, İ. M.. Krugovaya Poruka U Slavyan; Po Drevnim Pamyatnikam ih Zakonodatelstva. Harkov: Tipografiya M. F. Zilberberga, 1888.
• Sobranie Gosudarstvennıh Gramot i Dogovorov Hranyaşihsya v Gosudarstvennoy Kollegii İnostrannıh Del, T. 1. Moskva: Tip. N. S. Vsevolojskogo, 1813.
• “Şuyskiy, Vasiliy Vasilyeviç”. Russkiy Biografiçeskiy Slovar. T. 23: 507-509. Sankt-Peterburg: Tip. Glavnogo Upravleniya Udelov, 1911.
• Taşcı, Tekin Aycan. “Rus Devlet Teşkilatında Namestniklik Kurumunun Tarihçesi.” Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 6/8 (2019): 191-211.
• Taşcı, Tekin Aycan. “Kafkasya’da Namestniklik Kurumu (1845-1854).” Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri, 2019.
• Tian, Mo. “The Baojia System as Institutional Control in Manchukuo under Japanese Rule (1932-45).” Journal of the Economic and Social History of the Orient 59/4 (2016): 531-554.
• Ülken, Hilmi Ziya. “İctimâî Üst Yapı Olarak Hukuk Tetkiklerine Giriş.” Sosyoloji Dergisi 2/2 (1943): 22-66.
• Vladimirskiy-Budanov, M. F. Obzor İstorii Russkogo Prava. Moskva: Territoriya Buduşego, 2005.
• Weickhardt, George G. “The Law and Role of Contracts in The Muscovite Tsardom.” Russian History 36/4 (2009): 530-543.
• Yanin, V. L., A. A. Zaliznyak & A. A. Guppius, Novgorodskie Gramotı Na Bereste (İz Raskopok 2001-2014 gg.) T. 12. Moskva: İzdatelskiy Dom YASK, 2015.
• Zaliznyak, A. A. Drevne-Novgorodskiy Dialekt. Moskva: İzdatelskiy Dom YASK, 2004.