THE REASONS FOR DİSAGREEMENT AMONG JURİSTS ACCORDİNG TO IBN AL-SĪD AL-BAṬALYUWSĪ

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 1, 1 - 21, 30.06.2025

Yusuf Eşit

https://doi.org/10.71083/rusuhder.1617866

Öz

Ibn al-Sīd al-Batalyūsī was born in the city of Badajoz in Spain, known as Batalyus during the Andalusian period, in 444/1052 and died in Belensia (Valencia) in 521/1127. Although Batalyūsī had knowledge and works in different branches of science, especially philosophy, he became famous in the field of linguistics, language and literature. The jurisprudential discussions in his work, which we have studied, which Batalyūsī did not specifically prepare in the field of jurisprudence, give us information about his knowledge of jurisprudence and usul. He prepared this work on the causes of disputes in the religious field. Although he says that his aim is not to determine the correct one among the disputes, he does not refrain from mentioning his own opinion from time to time. In his work, the causes of disputes arising from language occupy a large place. Especially in these titles and in the rest of the work, he makes frequent references to linguistics either to confirm or refute his views. In his work, he mentions the reasons arising from language, transmission, and differences in approach to religious texts in terms of fragmentary and holistic approach, ijtihād, nāsih-mensūh, and ibaha. It is understood from the reasons related to language that linguistic depth is needed to understand religious texts, the relationship between texts for a true meaning, and a holistic approach.

Anahtar Kelimeler

Religion , Islamic Law , Fuqaha , Ibn al-Sīd al-Batalyūsī , Disagreement.

İbnü’s-Sîd el-Batalyûsî’ye Göre Fukahânın İhtilâf Sebepleri

Öz

İbnü’s-Sîd el-Batalyûsî İspanyanın günümüzde Badajoz olan, Endülüs döneminde Batalyus diye bilinen kentinde 444/1052 tarihinde doğmuş, Belensiye’de (Valencia) 521/1127 tarihinde vefat etmiştir. Batalyûsî felsefe başta olmak üzere farklı ilim dallarında bilgi ve eser sahibi olmasına rağmen lugât, dil ve edebiyat alanında şöhret olmuştur. Batalyûsî’nin özel olarak fıkıh alanında hazırlamadığı üzerinde çalıştığımız eserindeki fıkhî tartışmalar onun fıkıh ve usul alanına da vukufiyeti hakkında bize bilgi vermektedir. O, bu eserini dinî alanda çıkan ihtilaf sebeplerine dair hazırlamıştır. Her ne kadar amacı ihtilaflar içerisinde isabetli olanı tespit etmek olmadığını söylese de yer yer kendi görüşünü zikretmekten de geri durmamaktadır. Eserinde dilden kaynaklı ihtilaf sebepleri yekûn bir yer tutmaktadır. Özellikle bu başlıklarda ve eserin geri kalanında dilbilime ya görüşleri teyit etmek ya da çürütmek üzere çok sık referansta bulunmaktadır. O eserinde dil’den kaynaklanan, nakilden kaynaklanan ve dinî metinlere parçacı-bütüncül yaklaşım, ictihâd, nâsih-mensûh ve ibahaya dair yaklaşım farklılığından kaynaklanan sebeplere değinmektedir. Uzunca ele aldığı dile dair sebeplerden dini metinleri anlamak için dilbilimsel derinliğe, sahih bir anlam için metinlerin birbiri olan ilişkisine ihtiyaç duyulduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din , İslam Hukuku , Fukahâ , İbnü’s-Sîd el-Batalyûsî , İhtilaf

Kaynakça

• A‘şâ, Ebû Basîr Meymûn b. Kays b. Cendel el-Bekrî. Dîvânu’l-A‘şâ el-kebîr. Şerh ve Talik Muhammed Huseyn. b.y.: Mektebetu’l-Âdâb/Matba‘atu’n-Nemûzeciyye, ts.
• Acar, Yusuf. “İnanç ve Düşünce Ayrılığına Yol Açan Sebepler Üzerine Anlamacı ve Bütüncü Bir Yaklaşım: Batalyevsi ve et-Tenbih Adlı Risalesi”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 11/3 (2011), 77-106.
• Batalyûsî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed İbnü’s-Sîd. el-İnsâf fi’t-tenbîh ala’l-me‘ânî ve’l-esbâb elletî evcebet beyne’l-Müslimîn fi ârâihim. thk. Muhammed Rıdvân ed-Dâye. Üçüncü Baskı. Suriye: Dârü’l-fikr, 1987.
• Buğda, Sadrettin. Beyân ile Fıkıh Usûlü İlişkisi. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2018.
• Büceyrimî, Süleyman b. Muhammed b. Ömer. Tühfetü’l-habîb alâ şerhi’l-Hatîb. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1415/1995.
• Büceyrimî, Süleyman b. Muhammed b. Ömer. et-Tecrîd li naf‘îl-‘abîd. b.y.: Matba‘atü’l-Halebî, 1369/1950.
• Demirboğa, Selman. Cüveynî’nin Şâfiî’ye Muhalefeti -Usûl Konuları Bağlamında-. İstanbul: Nida Yayınları, 2022.
• Durmuş, İsmail. “Müşterek”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ebû Cenâh, Sahîb. İbnü’s-Sîd el-Batalyûsî el-Lüğavî el-Edîb hayatühü ve menhecühü fi nahvi ve’lüğati ve şi‘ruhu. Irak: Merkezü’l-Buhûsi ve’d-Dirâsâti’l-İslamiyye,1428/2007.
• ez-Zeylaî, Ebû Muhammed Fahruddîn Osmân b. Alî b. Mihcen b. Yûnus es-Sûfî el-Bâriî. Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik. Kahire: Matba‘atü’l-Kübrâ el-Emiriyye, 1313.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed, el-Mustasfâ. Muhammed Abdüssleâm Abdüşşâfî. B.y: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr el-Bermekî el-İrbilî. Vefeyâtü’l-a‘yân. thk. İhsân ‘Abbâs. Beyrut: Dârü’s-Sâdr, 1900.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. Kahire: Dârü’l-Hadis, 1425/2004.
• ‘İnân, Muhammed Abdullah. Devletü’l-İslâm fi’l-Endülüs. Kahire, Mektebetü’l-Hancî, 1411/1990.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâi‘ü’s-senâi‘ fi tertibi’ş-şerâi‘. İkinci Baskı. b.y.: Dârü’l-kütübi’l-İlmiyye, 1406/1986.
• Köktaş, Yavuz. “Batalyevsî’ye Göre Hadîslerde Ortaya Çıkan İhtilafların Sebepleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/5 (2003) 135-154.
• Makkarî, Şihâbüdîn Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Yahya. Ezhârü’r-riyâd fi Ahbâri’l-Kâdî ‘İyâd. thk. Mustafa es-Sekâ vdğr. Kahire: Matba‘atü Lecneti’t-Te’lîf ve’t-Tercüme ve’n-Neşr, 1358/1939.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvatta’. thk. Muhammed Mustafa el-‘Azamî. Abudabi: Muessesetu Zeyd b. Sultan, 1435/2004.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavvad-Adil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Tefsîrü’l-Mâverdî. thk. Es-Seyyid İbn Abdilmaksûd b. Abdirrahîm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye ts.
• Muhammed Tayyib Kılıç, Fukahanın İhtilaf Sebepleri, 1. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu, Fırat Üniversitesi, 2016.
• Özbalıkçı, Mehmet Reşit. “Batalyevsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Remlî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Hamza. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l- Minhâc. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1404/1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1414/1993.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Buğyetü’l-vu‘ât fî tabakâti’l-luğaviyyîn ve’n-nuhât. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Lübnan: el-Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğnî’l-muhtâc. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmi‘ü’l-beyân fi te’vîli’k-Kur’an. thk. Ahmed muhammed Şâkir. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
• Tâcüşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ûd b. Ömer b. Sadrişşerîa el-Evvel Ubeydillah b. Mahmûd el-Mahbûbî el-Buhârî. Tenkîhü’l-usûl fî ilmi’l-Usûl. Mısır: el-Matba‘atü’l-Mahmudiyyetü’t-Ticâriyye, h.1325.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu me‘anî’l-âsâr. thk. Muhammed Zührî en-Neccâr vdğr. b.y.:‘Alemü’l-Kütüb 1414/1994.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh el-Bağdâdî. Mu‘cemü’l-büldân. İkinci Baskı. Beyrut: Dârü’s-Sadr, 1995.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh el-Bağdâdî. Mü‘cemü’l-üdebâ. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1414/1993.