Bireylerin Akılcı İlaç Kullanımı ile Akılcı Antibiyotik Kullanımlarının Değerlendirilmesi: Kahramanmaraş Örneği

Year 2025, Volume: 15 Issue: 1, 65 - 73, 03.01.2025

Ramazan Kıraç , Melek Yağcı Özen

Abstract

Amaç: Akılcı ilaç kullanımı, ilaçların doğru dozda, sürede ve hekimin önerisiyle alınmasını ifade ederken, akılcı antibiyotik kullanımı ise yalnızca gerekli durumlarda ve uygun miktarlarda antibiyotik kullanımını kapsar. Bu çalışma, bireylerin akılcı ilaç ve akılcı antibiyotik kullanımlarını etkileyen faktörleri belirlemeyi amaçlamaktadır.
Gereç ve Yöntemler: Nicel araştırma deseni kullanılarak gerçekleştirilen araştırmaya, Kahramanmaraş merkezde ikamet eden, 18 yaş ve üzeri 401 yetişkin dâhil edilmiştir. SPSS ve AMOS programları kullanılarak yapılan analizlerde, “Akılcı İlaç Kullanma Ölçeği” ve “Akılcı Antibiyotik Kullanma Tutumu Ölçeği” Cronbach alpha (α) değerleri sırasıyla (0,725; 0,758) olarak elde edilmiş olup; veriler, bağımsız gruplarda t testi, bağımsız gruplarda tek yönlü varyans analizi, regresyon analizi ve doğrulayıcı faktör analizi ile değerlendirilmiştir.
Bulgular: Akılcı ilaç kullanım ölçeği puanları 38,07±4,18; akılcı antibiyotik kullanımı tutumları ölçek puanı ise 35,75±5,26 olarak hesaplanmıştır. Hekime gitmeden ilaç kullanma durumu ve hekime gitme amacı ile akılcı ilaç kullanım ölçeği arasında anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (p<0,001). Benzer şekilde, hekime gitmeden ilaç kullanma durumu ve hekime gitme amacı ile akılcı antibiyotik kullanım tutumları arasında da anlamlı bir farklılık olduğu belirlenmiştir (p<0,001). Ayrıca, akılcı ilaç kullanımındaki her bir birimlik artışın, akılcı antibiyotik kullanımında 0,587’lik bir artışa neden olduğu tespit edilmiştir (p<0,001).
Sonuç: Araştırma sonuçları, hekim önerilerine uyumun, akılcı ilaç kullanımı açısından kritik bir faktör olduğunu vurgulamaktadır. Bu çerçevede, toplumun sağlığını iyileştirmek adına hem bireylerin hem de sağlık sektöründeki paydaşların bilinçlendirilmesine yönelik çabalarının artırması önemlidir.

Keywords

Akılcı İlaç, Akılcı Antibiyotik, Yetişkinler

Evaluation of Individual's Rational Drug Use and Rational Antibiotic Use: Example of Kahramanmaraş

Abstract

Aim: This study aims to identify the factors that influence individuals' rational use of medications and rational antibiotic use.
Material and Methods: The study, conducted using a quantitative research design, included a sample of 401 adults aged 18 years and older who reside in the central district of Kahramanmaraş. The analyses performed using SPSS and AMOS software yielded Cronbach's alpha (α) values of 0.725 and 0.758 for the "Rational Drug Use Scale" and the "Rational Antibiotic Use Attitude Scale," respectively. The data were subjected to evaluation through independent samples t-test, one-way analysis of variance (ANOVA) for independent groups, regression analysis, and confirmatory factor analysis.
Results: The scores for the Rational Drug Use Scale were calculated as 38.07±4.18, and the score for rational antibiotic use attitudes was 35.75±5.26. A significant difference was detected between the status of using medication without going to the doctor and the purpose of going to the doctor and the rational drug use scale (p<0.001). Similarly, it was determined that there was a significant difference between the status of using medication without going to the doctor and the purpose of going to the doctor and attitudes towards rational antibiotic use (p<0.001). Additionally, it was determined that each unit increase in rational drug use resulted in a 0.587 increase in rational antibiotic use.
Conclusion: The research findings emphasize that adherence to medical recommendations is a critical factor in rational drug use. In this context, it is important to enhance efforts to raise awareness among both individuals and stakeholders in the healthcare sector to improve public health.

Keywords

Rational Drug Use, Rational Antibiotic Use, Adults

References

• Şahingöz M, Balcı E. Hemşirelerin akılcı ilaç kullanımı. TAF Preventive Medicine Bulletin. 2013; 12(1): 57-64.
• Şantaş F, Demirgil B. Akılcı ilaç kullanımına ilişkin bir araştırma. İşletme Bilimi Derg. 2017; 5(1): 35-48.
• Baydar Artantaş A, Karataş Erya İ, Salmanoğlu G, Kılıç T, Uzun S, Yavaşbatmaz E, ve ark. Bir hastanenin aile hekimliği polikliniklerine başvuran erişkinlerin antibiyotik kullanımı konusundaki bazı alışkanlıkları, görüşleri ve bilgilerinin değerlendirilmesi. Ankara Med J. 2015; 15(2): 38-47.
• Sağır M, Parlakpınar H. Akılcı ilaç kullanımı. İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Derg. 2014; 3(2): 32-5.
• Şükrü E, Deniz K. Bireylerin akılcı ilaç kullanımıyla ilgili bilgi ve uygulamaları. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Derg. 2016; 3(3): 22-55.
• Beggi B, Aşık Z. Aile hekimliği polikliniğine başvuran hastaların akılcı ilaç kullanımı yönünden değerlendirilmesi. Ankara Med J. 2019; (1): 251-60.
• Türkiye İlaç Sektörü. ; 2022.
• Aydın B, Gelal A. Akılcı ilaç kullanımı: yaygınlaştırılması ve tıp eğitiminin rolü. DEÜ Tıp Fakültesi Dergisi. 2012; 26(1): 57-63.
• Altındiş S. Akılcı ilaç kullanımına sistematik bir bakış. J Biotechnol and Strategic Health Res. 2017; (2): 34-8.
• Uğrak U, Teke A, Cihangiroğlu N, Uuzuntarla Y. Kardiyoloji kliniğinde yatan hastaların akılcı ilaç kullanımı konusundaki tutumları. TAF Preventive Medicine Bulletin. 2015; 14(2): 137-44.
• Hatipoğlu S, Özyurt BC. Manisa ilindeki bazı aile sağlığı merkezlerinde akılcı ilaç kullanımı. TAF Preventive Medicine Bulletin. 2016; 15(4): 1-8.
• Atik AD. Öğretmen adaylarının akılcı antibiyotik kullanım farkındalıkları: kilis örneği. Muallim Rıfat Eğitim Fakültesi Derg. 2022; 4(1): 44-59.
• Koçyiğit H, Akgöz AB, Bolat SM, Baykan Z. Erciyes üniversitesi tıp fakültesi birinci sınıf öğrencilerinin akılcı antibiyotik kullanımı konusundaki bilgi, turum ve davranışlarının değerlendirilmesi. Klimik Derg. 2020; 33(1): 29-35.
• Atila D, Barışık V. Akılcı antibiyotik kullanımı. Klinik Tıp Aile Hekimliği Derg. 2017; 9(3): 1-2.
• Aydın M, Koyuncuoğlu CZ, Kılboz MM, Akıcı A. Diş hekimliğinde akılcı antibiyotik kullanımı. Turkiye Klinikleri J Dental Sci. 2017; 23(1): 33-47.
• Akan H. Akılcı antibiyotik kullanımı ve türk hematoloji derneği. ANKEM Derg. 2006; 20(1): 65-7.
• Büyüköztürk Ş, Kılıç Çakmak E, Akgün Ö, Karadeniz Ş, Demirel F. Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri. 26th ed.: Pegem Akademi; 2019.
• Baltacı A. Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Derg. 2018; 7(1): 231-74.
• Crabtree B, Miller W. Doing qualitive research: Sage Publications; 1999.
• Baltacı A. Nitel araştırma süreci: nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Derg. 2019; 5(2): 368-88.
• Yazıcıoğlu Y, Erdoğan S. SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri: Detay Yayıncılık; 2004.
• Karagöz P. Spss Amos Meta Uygulamalı Nitel-Nicel Karma Bilimsel Araştırma Modelleri: Nobel Akademik Yayıncılık; 2021.
• Sönmez V, Alacapınar F. Sosyal Bilimlerde Ölçme Aracı Hazırlama: Anı Yayıncılık; 2016.
• Özcan K, Balyer A. Liderlik oryantasyon ölçeğinin Türkçe'ye uyarlanması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Derg. 2013; 19(3): 1603-15.
• Erdoğan S, Nahçivan N, Esin N. Hemşirelikte Araştırma. 2nd ed.: Nobel Kitabevi; 2015.
• Demirtaş Z, Dağtekin G, Sağlan R, Alaiye M, Önsüz M, Işıklı B, ve ark. Akılcı ilaç kullanımı ölçeği geçerlilik ve güvenilirliği. ESTÜDAM Halk Sağlığı Derg. 2018; 3(3): 37-46.
• Ada A. Bir Üniversite hastanesine başvuran hastaların akılcı antibiyotik kullanımı konusunda bilgi ve tutumlarının değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü; 2022.
• Tavakol M, Dennick R. Making sense of cronbach's alpha. International Journal of Medical Education. 2011; 6: 497-516.
• Tabachnick B, Fidell L. Using Multivariate Statistics: Pearson; 2013.
• Hooper D, Coughlan J, Mullen M. Structural equation modelling: guidelines for determining model fit. Electronic Journal of Business Research Methods. 2008; 6(1): 53-60.
• Yaşlıoğlu M. Sosyal bilimlerde faktör analizi ve geçerlilik: keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizlerinin kullanılması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi. 2017; 46: 74-85.
• Gürbüz S, Şahin F. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. 5th ed.: Seçkin Yayıncılık; 2018.
• Macit M, Kıraç R. Öğrenen örgüt ölçeği: türkçe geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2022; 19(3): 1603-15.
• Toygar Ş, Kırlıoğlu M. Doğrulayıcı faktör analizi ile mesleki doyum ölçeğinin yapı geçerliliğinin sağlık ve sosyal hizmet çalışanları örnekleminde incelenmesi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2020; 22(1): 120-33.
• Barutçu İA, Tengilimoğlu D, Naldöken Ü. Vatandaşların akılcı ilaç kullanımı, bilgi ve tutum değerlendirmesi: ankara ili metropol ilçeler örneği. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Derg. 2017; 19(3): 1062-78.
• Ercan T, Biçer DF. Tüketicilerin akılcı ilaç kullanımına yönelik bilgi düzeyleri ve dvaranışlarını etkileyen faktörlerin değerlendirilmesi: sivas ili örneği. Business & Management Studies: An International Journal. 2019; 7(2): 998-1021.
• Macit M, Karaman M, Parlak M. Bireylerin akılcı ilaç kullanım bilgi düzeylerinin incelenmesi. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Derg. 2019; 6(2): 372-387.
• Uçman T, Uysal N. Yetişkin bireylerde akılcı ilaç kullanımı ve etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi. 2021; 3(2): 126-33.