Fiqh Works in Turkey on the Indian Subcontinent: An Overview

Year 2024, Volume: 26 Issue: 50, 433 - 465, 15.12.2024

Ahmet Aydın

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1527031

Abstract

This study aims to evaluate the history and development of scientific activities in Turkey related to the Hindu Valley by examining the main areas, key issues discussed, scholars who have studied this topic, content and systems in fiqh texts, fiqh education, and contributions of the region to fiqh knowledge. Fiqh is one of the scientific disciplines that has contributed to the transformation of the Indian subcontinent into a civilization. The main goal of this study is to provide some contributions regarding identifying areas where academic research on the Hindu Valley has been concentrated in our country and potential subjects awaiting investigation. It is observed that studies on fiqh during the Republican era generally overlooks this region. However, writing about the history of fiqh, especially for the Hanafi school's development in the Indian subcontinent, requires numerous research efforts. Examining historical developments in fiqh studies that focus on this region through translation and original writings will provide a small contribution towards assessing accumulated knowledge in our country and identifying any gaps. This study aims not only to create a bibliography of fiqh literature that focuses on the Indian world but also to evaluate their contributions based on the research areas they cover. Despite being written in different fields, a few articles that extensively discuss fiqh issues have been included in this research. There is insufficient preliminary research to categorize and analyze the history of fiqh in different periods, such as the Ghaznavids (963-1186), the Delhi Sultanate (1206-1526), Babur’s Empire (1526-1858) Colonial India, and modern era of the Indian subcontinent. Instead of examining fiqh studies chronologically, it was deemed more appropriate to classify them under these dominant periods to better identify the periods that require more focus.

Keywords

Fiqh, Hanafi Mazhab, Shafi, Indian subcontinent, Babur’s Empire.

Türkiye’de Hint Havzasını Konu Alan Fıkıh Çalışmaları: Bir Hasıla

Abstract

Bu araştırma Cumhuriyet tarihinde Hint alt kıtasına yönelik fıkıh çalışmalarının konu aldıkları temel sahalar, tartıştıkları ana meseleler, görüşlerini inceledikleri ulemâ, muhtevâ ve sistematiklerinden bahsettikleri fıkıh metinleri, fıkıh eğitimi ve bölgenin fıkıh ilmine katkılarına yönelik tespitleri üzerinde durarak ülkemizde bu bölgeye yönelik ilmî faaliyetlerin tarihini ve gelişimini değerlendirmeyi hedeflemektedir. Hint alt kıtasının bir medeniyet bir havzasına dönüşümünü sağlayan ilmî disiplinlerden biri de fıkıhtır. Ülkemizde Hint havzası hakkındaki akademik araştırmaların yoğunlaştığı alanların tespiti ve inceleme konusu olmayı bekleyen muhtemel konulara dair bir takım katkılar sunulması bu çalışmanın temel hedefidir. Cumhuriyet dönemi fıkıh çalışmalarına yönelik genel bir manzara sunmayı hedefleyen çalışmalarda Hint bölgesinin eksik bırakıldığı görülmektedir. Zira Hint alt kıtasının başta Hanefî mezhebinin gelişimi olmak üzere fıkıh tarihini yazabilmek çok sayıda araştırmayı gerekli kılmaktadır. Tercüme ve telif yoluyla bu bölgeyi bir yönüyle konu alan fıkıh çalışmalarının tarihi serencâmını incelemek ülkemizde oluşan birikimin durumu ve eksik bırakılan hususların tespiti cihetinden küçük bir katkı sunacaktır.

Keywords

Fıkıh, Hanefî Mezhebi, Şâfii Mezhebi, Hint Alt Kıtası, Bâbürlüler

References

• Abdülhay el-Hasenî, Fahriddîn b. Abdilalî. es-Sekâfetü’l-İslâmiyye fî’l-Hind. Dımaşk: Matbaatu Mecmai’l-Luğati’l-Arabiyye, 1983.
• Abdülhay el-Hasenî, Fahriddîn b. Abdilalî. Nüzhetü’l-havâtır. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1999.
• Abdülhay el-Leknevî. “Kendi Kaleminden İmam Leknevî (1264-1304/1848-1887): Hayatı ve Eserleri”. çev. Nizameddin İbrahimoğlu. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 6 (2005), 41-54.
• Abdülhay el-Leknevî. Dünden Bugüne İbadetlerde Bid’at. çev. Harun Ünal. İstanbul: Vahdet Yayınları, 1984.
• Akcan, Melek. Hindistan Türk-İslâm Devletlerinde Eğitim-Öğretim Teşkilatı. Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Akpınar, Muhammet Raşit. Keşmîrî'nin Hukuk Düşüncesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2019.
• Arslan, Uğur. “Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Hindistan’da Kurulan Türk Devletlerinde Kanunname ve Zevâbitler”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları 26 (2017), 7-22.
• Aşkar, Mustafa. “Klâsiklerimiz/IV: “Keşfü’l-Mahcûb”. Tasavvuf 2/5 (2001), 209-215.
• Aydın, Ahmet. “18. Yüzyıl Medinesi’nde Sindli Âlimler”. The Journal of International Social Research 11/60 (2018), 1207-1220.
• Aydın, Ahmet. “19. Yüzyıl Hindistan’ında Hadis-Fıkıh Merkezli Tartışmalar: Abdülhay el-Leknevî Örneği”. Eğitim ve Sosyal Bilimlerde Yeni Araştırmalar. ed. Bülent Okur. 401-433. Ankara: Berikan Yayınevi, 2019.
• Aydın, Ahmet. “Bir Bibliyografya Denemesi: Şah Veliyyullah ed-Dihlevî’yi Konu Alan Çalışmalar”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (2013), 29-77.
• Aydın, Ahmet. “Ebû’l-Hasen es-Sindî’nin Birgivî’nin Eserine Yazdığı Menhelü’l-Hüdât ilâ Mu’addili’s-Salât Adlı Şerhi Çerçevesinde Ta’dîl-i Erkân Kavramı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/62 (2019), 1690-1702.
• Aydın, Ahmet. “Hanefî Mezhebine Hintli Bir Yorum: Ferâiziyye Hareketi”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/12 (2018), 457-478.
• Aydın, Ahmet. “Hind Hanefî Geleneğini Şerh Metinlerinde Aramak: İ’lâü’s-Sünen Örneği”. İslâm İlim ve Düşünce Tarihinde Şerh Geleneği. ed. Sezai Engin - Mesut Kaya. 275-328. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2020.
• Aydın, Ahmet. “Hint Alt Kıtasında Hanefî Geleneği: Bâbürlüler”. IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu. ed. Cengiz Çuhadar. 2/460-488. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Yayınları, 2017.
• Aydın, Ahmet. “Namazda Başka Bir Mezhepten Olan İmama Uymanın Hükmüne Dair Tartışmalar ve Rahmetullah es-Sindî’nin Risâle fî Beyâni’l-İktidâ bi’ş-Şâfiiyye ve’l-Hilâf fî Zalik Adlı Eseri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 12/62 (2019), 1677-1689.
• Aydın, Ahmet. “Sömürge Hindistan’ında İslâmî Akımlar: Ehl-i Hadis Cemaati”. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 11/1 (2019), 1-22.
• Aydın, Ahmet. Şah Veliyyullah ed-Dihlevî ve Dihlevîlik. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2023.
• Aydın, Ahmet. Yavana: İslam Medeniyetinin Büyük Havzası Hint. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Aydın, M. Âkif. “Osmanlı ve Babürlü Örfi Hukukları Arasında Bir Karşılaştırma”. Osmanlı’nın İzinde. ed. Adem Koçal - Zeynep Berktaş. 1/193-200. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• Aydın, M. Âkif. Osmanlı Devleti’nde Hukuk ve Adalet. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
• Bâlenpûrî, Saîd Ahmed. Mebâdiü’l-usûl. Pakistan: Mektebetü’l-Büşrâ, 2010.
• Belâzürî, Ebû’l-Abbas Ahmed b. Yahyâ. Fütuhu'l-Büldân. Beyrut: Müessesetü’l-Maârif, 1987.
• Bildik, Sevinç. “Türkiye’de Yapılan Fıkıh Tezleri Üzerine Panoramik Bir İnceleme”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12/24 (2014), 283-322.
• Bingöl, Abdurrahim. Muhammed Takî Osmânî ve Fıkıhçılığı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Bîrûnî, Ebû Reyhan Muhammed b. Ahmed. Tahkîku mâ li’l-Hind. çev. Kıvameddin Burslan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Bulgur, Durmuş. “Muhammed İkbal’in İctihad Üzerine Görüşleri”. Doğu Araştırmaları 7 (2011), 141-166.
• Büyükmutu, Mehmet. Abdülhayy el-Leknevî. İstanbul: Rıhle Kitap, 2023.
• Coşar, Ayşe. Tehânevî'nin İ'lâü's Sünen Adlı Eserinin Nikâh Bölümünün Fıkhî Açıdan İncelenmesi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Ehl-i Hadîs'in Rey'siz ve Mezhep'siz Fıkıh Anlayışı: Sıddîk Hasan Han Örneği”. Rize İlahiyat Dergisi 25 (2023), 1-16.
• Çıkılı, Deniz. 1857 Hint Ayaklanmasında Ulemânın Rolü. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Çiftci, Adem. “Hanefî Fetva Geleneğinin Önemli Bir Halkası: el-Fetâva’l-Gıyâsiyye”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 35 (2020), 533-563.
• Çilingir, Hamdi - Eser, M. Salih. Türkiye’de İslam Hukuku Çalışmaları Literatürü. İstanbul: İSAR, 2014.
• Dağlı, Aliosman. Bâbürlüler Yükseliş Dönemi Başvuru Kaynaklarından Fetâvâ-yı Hindiyye'nin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Dâvud b. Yusuf el-Hatîb. el-Fetâva’l-Gıyâsiyye. Bulak: el-Matbaatü'l-Emiriyye, ts.
• Demirkan, Tuğba. Fetâvâ-yı Tatarhaniyye’nin Fıkıh Tarihindeki Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Duman, Soner. “Türkiye’de Klasik Fıkıh Eserlerinin Tercümeleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 13/25-26 (2015), 228-229.
• Enderpetî, Ferîdüddin Âlim b. el-Alâ. el-Fetâva’t-Tatarhâniyye. Diyobend: Mektebetü Zekeriyyâ, 2010.
• Eraslan, Şule. “Klasik İcma Teorisine Modern Yaklaşımlar: Fazlurrahman Örneği”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 32 (2018), 163-190.
• Eraydın, Seracettin. “Fıkıh Usûlünün Yenilenmesi Tartışmalarında Fikrî ve Felsefî Yaklaşım”. Tasavvur 7/2 (2021), 1383-1410.
• Erdem, Mehmet. “Serhendi’nin Tecdit Yönteminde Fıkhın Yeri”. Dinî Araştırmalar 9/26 (2006), 297-316.
• Erkek, Yaşar. Hanefî Mezhebinin Üç Mezhebin Fıkhî Görüşlerine Karşı Kullandığı Hadisler. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Gelen, Beytullah. Delhi Türk Sultanlığı'nda Lodi Hanedanı Dönemi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Güler, Ümit. Şah Veliyyullah Dihlevî’nin Hüccetullahi’l-Bâliğa Adlı Eserindeki Hikmet-i Teşrî’ Anlayışı. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Halıcı, Gülseren. “Ana Hatlarıyla Tüzuk-e Cihangiri”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 34/1-2 (1990), 117-129.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Ali b. Osman b. Ali. Keşfü’l-mahcûb. çev. İs'ad Abdülhadi Kındil. Kahire: Şuunü'l-İslâmiyye, 2007.
• İnce, İrfan. Medina im 12./18. Jahrhundert: Politische Strukturen, Beziehungen und Konflikte, mit Einblicken in den Gelehrtendiskurs. Bochum: Fakultät für Philologie der Ruhr-Universität Bochum, Doktora Tezi, 2014.
• Karamustafaoğlu, Muhammed Hafız. “Muhammed Takî Osmanî’nin Tekmiletü Fethi’l-Mülhim İsimli Eserinde Vakıf Konusu Bağlamında Hanefilere Dayandırılan Görüşlerin Mezhep ile Uyumu”. İslâm Medeniyeti Dergisi 48 (2021), 14-21.
• Karayiğit, İskender. İmam-ı Rabbani'nin Fıkhi Görüşleri. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Devam Eden Doktora Tezi, B. Tarihi: 2022.
• Kavak, Özgür. “Modernizmin Dönüştürücü Etkisi: Seyyid Ahmed Han ve Ahkâmın Dünyevileşmesi”. Dîvân 8/14 (2003), 137-164.
• Kavak, Özgür. “Tecdîd mi, İnşa mı? Şah Veliyyullah Dihlevî’den Muhammed İkbal’e Hind Alt-Kıtasında İctihad ve Taklide Farklı Yaklaşımlar”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 17 (2011), 193-206.
• Kavak, Özgür. Reşid Rıza’nın Fıkıh Düşüncesi Çerçevesindeki Görüşleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Kavak, Özgür. Şah Veliyyullah Dihlevî’nin İctihad Anlayışı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Kaya, Eyyüp Said. “Türkiye Cumhuriyeti’nde Fıkıh Literatürü: Bir Hasıla”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 12/24 (2014), 9-126.
• Khalfaoui, Mouez. Pluralism and Plurality in Islamic Legal Scholarship. USA: Gorgias Press, 2021.
• Kılıç, Muhammed Tayyib. “Hint Alt Kıtası Hanefî Fıkıh Birikimine Bir Örnek: Fakih Olarak İmâm Leknevî”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/1 (2014), 89-140.
• Kılıç, Muharrem. “Modern Dönem İslâm Hukuku Teorisyenlerinden Muhammed Halid Mesud (1939-). İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 6 (2005), 699-711.
• Kılınç, Mehmet Ali. “Mebâdiü’l-Usûl. Saîd Ahmed el-Bâlenbûrî. Pakistan: Mektebetü’l-Büşrâ, 2010”. ATEBE Dergisi 6 (2021), 205-208.
• Kortel, Haluk. Delhi Sultanlarından Halaciler. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Melîbârî, Zeynüddîn b. Abdilazîz. Açıklamalı Şâfiî Fıkhı. çev. Ömer Saruhan - M. Man-sur Demir. İstanbul: Dua Yayıncılık, 2010.
• Naassan, Mahmoud. “Nûru’l-Envâr fî Şerhi’l-Menâr li’ş-Şeyh Molla Cîven”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 8/16 (2016), 962-991.
• Oral, Abide Eser. İmam Leknevî'nin Fetâvâ'sının Değerlendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Özaykal, Merve. “Azınlık Olarak Fıkıh Yapmak: Hindistan İslam Fıkıh Akademisi ve Tıbbî Kararları”. İslâmî İlimler Dergisi 18/1 (2023), 201-227.
• Özcan, Azmi. “Müslüman Toplumlarda Birlikte Yaşama Tecrübeleri Babürlü-Hind Modeli”. İslam ve Demokrasi, Kutlu Doğum Sempozyumu. 97-101. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1998.
• Özşenel, Mehmet. “Hadislerin Teâruzu Durumunda Mezheplerin Esas Aldıkları Temel Prensiplerine Dair Abdülaziz ed-Dihlevî’nin Bir Risâlesi”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2001), 501-503.
• Sediqi, Matiullah. Son Dönem Fakihlerinden Sıddîk Hasan Han ve Fıkhî görüşleri. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Sharif İbrahimi, Mohammad. “Hint Alt Kıtası Kur’âniyyûn Ekolünün Namaz Anlayışı”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2023), 267-291.
• Songur, Haluk. “Pakistanlı İlk Dönem İslam Hukuku Üzerine Çalışan Son Dönem Âlimlerinden Ahmed Hasan (1932-1996)”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 6 (2005), 545-556.
• Şah Veliyyullah. “el-İnsaf fi Beyani Sebebi’l-İhtilaf Risâlesi”. çev. Şükrü Özen. Mezheplerin Doğuşu ve İçtihad Tartışmaları. 57-144. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
• Şah Veliyyullah. “Şah Veliyyullah ve Ikdu’l-cîd Risâlesi”. çev. Hayreddin Karaman. İctihad, Taklîd ve Telfîk Üzerine Dört Risâle. 123-180. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Şah Veliyyullah. Fıkhi İhtilaflarda Ölçü. çev. Musa Hub. İstanbul: Yeni Akademi Yayınları, 2006.
• Şah Veliyyullah. İçtihad Risalesi. çev. Rahmi Yaran. İstanbul: Gaye Kitabevi Dağıtım, 2002.
• Şeyh Nizâm el-Burhanpûrî. el-Fetâva’l-Hindiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Şimşek, Murat. Şah Veliyyullah Dihlevî`nin İslam Hukuk Felsefesi (Makâsıdu’s-Şerîa) İle İlgili Görüşleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Takî Osmanî, Muhammed. Diyobend İslam Medresesinin Büyük Alimleri. çev. Deniz Çıkılı. İstanbul: Rıhle Kitap, 2023.
• Takî Osmanî, Muhammed. Fetva Usulü. çev. Emre Yazıcı. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2010.
• Taşköprü, Ali. Muhammed Abid es-Sindî'nin (ö.1257/1841) İlmî Kişiliği ve Fıkıh İlmindeki Yeri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Tayfur, Sabğatullah. “Sıddîk Hasan Hân’ın Taklîde Karşı Duruşunun Kur’ânî Argümanları”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (2019), 89-105.
• Tok, Fatih – Azimi, Enayatullah. “Şah Veliyyullah Dihlevî Hakkında Farklı Dillerde Yapılan Çalışmalara Dair Bir Bibliyografya Denemesi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İnsan Bilimleri Dergisi 4/2 (2023), 121-182.
• Tüfekçi, İbrahim. “Tânevî’nin İ’lau’s-sünen İsimli Eserindeki Fıkıh Metodu (Musarrât Hadisi Örneği)”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 (2012), 129-166.
• Yaşar, Mehmet Aziz. “Hint Alt Kıtası Şâfiî Fıkıh Birikimine Bir Örnek Olarak Zeynüddîn el-Melîbârî ve Fethu’l-Mu’în Bi Şerhi Kurrati’l-’Ayn Adlı Eseri”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52 (2020), 7-38.
• Yazıcı, Abdurrahman. “Cumhuriyet Dönemi Türkiye’sinde İslâm Miras Hukuku Çalışmaları”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 22 (2013), 309-328.
• Zafaru Islam. Fatawa Literature of the Sultanate Period. Yeni Delhi: Kanishka Publishers, 2005.
• Zafarul Islam. “Development of Islamic Jurisprudence in the Sultanate Period”. Hamdard Islamicus 13/1 (1990), 15-24.
• Zafarul İslam. “Hindistan’da Sultanlıklar Döneminde Fıkıh İlminin Gelişmesi”. çev. Halil Altuntaş. Diyanet İlmi Dergi 32/1 (1996), 57-66.
• Zeki, İzzetullah. Gazneli Mahmud’un Din Politikası. Ankara: Çizgi Kitabevi, 2019.