Bir Ulusu Millileştirmek için Dinini Yerlileştirmek: Yeniden Yazım ve Normlar Perspektifinden Ezanın Çevirisi

Year 2024, Volume: 26 Issue: 50, 519 - 539, 15.12.2024

Zeynep Elife Sunar

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1535910

Abstract

Erken Cumhuriyet döneminde Arapça ezanın Türkçeye çevrilmesi, Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne geçişte görülen büyük çaplı değişikliklerin çarpıcı bir simgesi haline gelmiştir. Bu değişikliklerin büyük çoğunluğunun, yeni kurulan devletin sosyopolitik gündemi doğrultusunda ülkenin ulusal ve kültürel kimliğinin yeniden inşa edilmesi amacıyla yapıldığını söylemek mümkün. Ezanın çevirisine laikleşme ve yeni bir kimliğin inşa edilmesi sürecinde önemli bir rol biçilmiş olmasını anlamlandırabilmek için bu çeviri olgusunu dönemin diğer önemli reform ve yenilikleri bağlamında ele almak yanlış olmayacaktır. Bu bağlamda yeni kurulan cumhuriyetin bu değişikliklere yönelik politikaları ve tutumunun da dikkate alınması gerekmektedir. Ancak ezanın çevirisinden söz ederken bu çevirinin toplumun büyük bir kesiminden aldığı tepki de göz ardı edilemez. Büyük ayaklanmalar halini alabilen bu tepkinin nedenini anlamlandırabilmek için Türk toplumunun tarihi bağlamında İslam’ın ve dolayısıyla da ezanın önemini ve ibadetlerde başvurulan Arapça dilinin “Allah’ın kelamı” olarak tarif edilen Kur’an-ı Kerim ile bağdaştırılıyor olmasını da dikkate almak gerekmektedir. Bu çalışma, bu amaçlar doğrultusunda ezanın Türkçeye çevrilmiş olmasını ve bu çevirinin gördüğü tepkiyi bahsi geçen bağlamlara oturtarak bu çeviri faaliyetine farklı bir bakış açısı sunmaktır. Çalışmanın amacı, bahsi geçen olaylara tarihsel bir açıklama sunmak veya dönemin ideolojilerine yorum getirmek değildir. Bu ve bunun gibi erken cumhuriyet dönemini konu alan çalışmaların birçoğu, belirli grupları ideolojik gerekçelere dayanarak eleştirdiği algısı oluşturabilmektedir. Fakat bu çalışma, ezanın çevirisine ve bu çevirinin karşılaştığı direniş ve olumsuz tepkiye Çeviribilim disiplinindeki kavramlardan beslenen farklı bir bakış açısı sunmayı amaçlamıştır. Vaka çalışması yönteminden faydalanan bu çalışma, bahsi geçen amaç doğrultusunda Çeviribilim araştırmalarına sıkça konu olan André Lefevere’in yeniden yazım (rewriting), patronaj ve manipülasyon kavramları ile Gideon Toury’ninki başta olmak üzere normlara yönelik yaklaşımlara başvurmuştur. Lefevere’e göre yeniden yazım olarak tarif edilebilecek metinlerin tamamı, amaçları ne olursa olsun, belirli bir ideolojiyi ve poetikayı yansıtır; diğer bir deyişle metinler, belirli bir toplumda belirli bir şekilde işlev görmesi için manipüle edilir. Yeniden yazım, gücü elinde tutanların amaçlarına hizmet etmek için uygulanan bir manipülasyondur. Patronaj, yeniden yazım sürecini, ürününü ve bu metinlerin dağıtımını manipüle etmek için uygulanan güçtür; bu gücü kendi ideolojik amaçlarına hizmet etmek için kullanan kişi, kurum, grup veya sosyal sınıflar ise patronlardır. Ezanın çevirisi bu kavramlar doğrultusunda düşünülecek olursa devletin patronaja sahip olduğu ve yeni kurulan cumhuriyetle birlikte açtığı yeni sayfada milleti için Batı odaklı bir ulusal ve kültürel kimlik inşa etme amacıyla toplum yaşamının belirli alanlarını manipüle edip yeniden yazdığı söylenebilir.

Keywords

Çeviribilim, Yeniden Yazım, Normlar, Türkçe Ezan, İdeoloji, Manipülasyon

Nationalizing a Nation by Vernacularizing its Religion: The Translation of the Azān from the Perspective of Rewriting and Norms

Abstract

The Turkish translation of the azān, the Muslim call to prayer, in the early Republican era stood as a striking symbol of the drastic changes witnessed in the Turkish state and its people as attempts to secularize the nation and redefine its identity dominated the state’s socio-political agenda. Evaluating this phenomenon from the perspective of Translation Studies can reveal novel insights into why the azān was translated and why it was met with resistance. This case study attempted to rethink the translation of the azān from the perspective of rewriting and to explore its negative reception from the perspective of norms, with particular emphasis placed on the setting and historical context of the translation. Based on the ideological motives portrayed and the other reforms implemented by the state, or in other words, the patron, it is possible to argue that the translation of the azān can be regarded as an act of rewriting. The opposition directed towards it can be accounted for by the norms of the people opposing it. Based on their history with the Islamic belief system, it can be assumed that Islam and its Arabic practices played a big part in the values that make up their norms.

Keywords

Translation Studies, Rewriting, Norms, Turkish Azān, Manipulation, Ideology

References

• Aksoy, Berrin. “Translation as Rewriting”. Translation Journal 5/3 (2001). http://translationjournal.net/journal/17turkey.htm
• Aksoy, Musa. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkçenin Geçirdiği Aşamalar”. Türk Dünyası Araştırmaları 99/197 (2012).
• Aktas, Vahap. “Islamization of Anatolia and the Effects of Established Sufism (Orders)”. The Anthropologist 17/1 (January 2014), 147-155. https://doi.org/10.1080/09720073.2014.11891424
• Alakel, Murat. “İlk Dönem Cumhuriyet Türkiye’si Ulus İnşası Sürecinde Milliyetçilik ve Sivil-Etnik İkilemine Dair Teorik Tartışmalar”. Gazi Akademik Bakış 5/9 (2011).
• Azak, Umut. “Secularism in Turkey as a Nationalist Search for Vernacular Islam: The Ban on the Call to Prayer in Arabic (1932-1950)”. Revue Des Mondes Musulmans et de La Méditerranée 124 (November 28 2008), 161-179. https://doi.org/10.4000/remmm.6025
• Bourdieu, Pierre. Distinction: A Social Critique of the Judgement of Taste. Cambridge, Mass: Harvard Univ. Press, 11. print., 2002.
• Boyacioğlu, Fuat. “The Historical Development of the Foreign Language Education in Ottoman Empire”. Procedia - Social and Behavioral Sciences 174 (February 2015), 651-657. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.01.597
• Çolak, Yılmaz. “Language Policy and Official Ideology in Early Republican Turkey”. Middle Eastern Studies 40/6 (November 2004), 67-91. https://doi.org/10.1080/0026320042000282883
• Dikici, Ali. “İbadet Dilinin Türkçeleştirilmesi Bağlamında Türkçe Ezan Denemesi ve Buna Gösterilen Tepkiler”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 10 (2012).
• Erkazancı, Hilal. “A Habitus-Oriented Perspective on Resistance to Language Planning through Translation: A Case Study on the Turkish Translation of Elif Şafak’s The Bastard of Istanbul”. Target. International Journal of Translation Studies 26/3 (September 30 2014), 385-405. https://doi.org/10.1075/target.26.3.03dur
• Hall, Steven - Liebenberg, Linda. “Qualitative Description as an Introductory Method to Qualitative Research for Master’s-Level Students and Research Trainees”. International Journal of Qualitative Methods 23 (2024). https://doi.org/10.1177/16094069241242264
• Hermans, Theo. “Norms of Translation”. The Encyclopedia of Applied Linguistics. ed. Carol A. Chapelle. wbeal0873. Oxford, UK: Blackwell Publishing Ltd, 2012. https://doi.org/10.1002/9781405198431.wbeal0873
• Hermans, Theo. Translation in Systems: Descriptive and Systemic Approaches Explained. Manchester, UK: St. Jerome Publ, 1999.
• İlbeyi, Özer. “Mütareke ve İşgal Yıllarında Osmanlı Devletinde Görülen Sosyal Çöküntü ve Toplumsal Yaşam”. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Ve Uygulama Merkezi Dergisi 14 (2003), 247-271. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000500
• Jensen, Amy L. The Sociolinguistic Role of Ottoman Turkish and Arabic in Turkish Nationalism. Sabancı University, 2018.
• Kemparaj, Umesh - Chavan, Sangeeta. “Qualitative Research: A Brief Description”. Indian Journal of Medical Sciences 67/3–4 (2013), 89-98.
• Lefevere, André. “That Structure in the Dialect of Men Interpreted”. Comparative Criticism 6/87 (1984), 100.
• Lefevere, André. Translation, Rewriting, and the Manipulation of Literary Fame. London ; New York: Routledge, 1992.
• Lefevere, André. Translation, Rewriting, and the Manipulation of Literary Fame. London ; New York: Routledge, 2017.
• McPherson, Eve. “Political History and Embodied Identity Discourse in the Turkish Call to Prayer”. Music and Politics V/1 (June 1 2011). https://doi.org/10.3998/mp.9460447.0005.105
• Schaffner, Christina. “The Concept of Norms in Translation Studies”. Current Issues In Language and Society 5/1–2 (January 1998), 1-9. https://doi.org/10.1080/13520529809615500
• Shaw, Stanford J. - Çetinsaya, Gökhan. “Ottoman Empire”. The Oxford Encyclopedia of the Islamic World. ed. John L. Esposito. Oxford University Press, 2009. DS35.53 .O96 2009.
• Susam-Sarajeva, Şebnem. “The Case Study Research Method in Translation Studies”. The Interpreter and Translator Trainer 3/1 (March 2009), 37-56. https://doi.org/10.1080/1750399X.2009.10798780
• T. Editors of Encyclopedia. “Hagia Sophia”. Encyclopedia Britannica, 2023.
• Tahir Gürçağlar, Şehnaz. The Politics and Poetics of Translation in Turkey, 1923-1960. Amsterdam: Rodopi, 2008.
• TDK, Türk Dil Kurumu. “Tarihçe". Accessed May 15 2024. https://tdk.gov.tr/tdk/kurumsal/tarihce-2.
• Toury, Gideon. “The Nature and Role of Norms in Translation”. Descriptive Translation Studies – and Beyond. by Gideon Toury. John Benjamins Publishing Company, 4th Ed., 1995.
• Wilson, M. Brett. Translating the Qurʼan in an Age of Nationalism: Print Culture and Modern Islam in Turkey. London: Oxford University Press, in association with the Institute of Ismaili Studies, 2014.
• Yaşar, Nezihe - Asal, Uğur Yasin. “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçişte Modernleşmede Yaşanan Değişim ve Süreklilikler”. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 21/43 (June 15 2022), 605–629. https://doi.org/10.46928/iticusbe.1092174