SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL MİRAS UNSURLARI KAPSAMINDA KASTAMONU İLİ EL SANATLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ VE HARİTALANDIRILMASI

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 194 - 218, 30.04.2024

Elif Nur İrem Durmuş , Azime Nur Karayel , Canan Tanrısever

Öz

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO)’nun, Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM) alanlarından biri de el sanatları geleneğidir. Bu çalışmada, SOKÜM unsurları kapsamında Kastamonu ili el sanatlarının değerlendirilmesi ve haritalandırılması amaçlanmıştır. Bu amaca istinaden; nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi tekniği ile elde edilen veriler, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) tabanlı ArcGIS, ArcMap gibi uygulamalardan yararlanılarak haritalandırılmıştır. Doküman analizi tekniği ile elde edilen veriler doğrultusunda, el sanatlarının yaygın olarak görüldüğü ve yapıldığı ilçelerin dağılımını belirleyen haritalara yer verilmiştir. Çalışmanın sonucunda, Kastamonu ilinde en çok yaygınlığa ve bilinirliğe sahip olan el sanatının dokumacılık olduğu belirlenmiştir. Ardından çarşaf bağı sanatı, saz yapımı, taş baskı, sepetçilik ve kaşıkçılık el sanatlarının diğerlerine göre nispeten daha yaygın dağılıma sahip olduğu saptanmıştır. Yaygınlığı ve dağılımı az olarak nitelenebilecek el sanatlarının ise bakırcılık, Tosya kuşağı, urgancılık, hamam kesesi yapımı, fanila yapımı, ahşap işçiliği, çakıcılık ve bıçakçılık olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM), Turizm, Kastamonu, El Sanatları, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)

Kaynakça

• Alpaslan, İ. (2015). UNESCO, sürdürülebilir kalkınma ve kültür: Somut olmayan kültürel miras (SOKÜM) Örneği. UNESCO Türkiye Millî Komisyonu UNESCO Uzmanlık Tezi, Ankara.
• Arıoğlu, İ. E. (2020). Kent Maneviyatında Kent Kültürü, Geleneksel Meslekler ve El Sanatlarının Rolü. Erşahin, S. ve Erşahin, Z. Ed., s: 391-407. Ankara: İdealkent Yayınları.
• Barışta, H. Ö. (1988). Kastamonu’da Yazmacılık. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 4 (10) , 195-212.
• Bayraktar, M. S. (2017). Kastamonu’da Üç Tarihî Külhan Kazanı. Vakıflar Dergisi, 47, 99-132.
• Beşen Yalçın, M. ve Atalayer, G. (2020). Tiftiğin Geleneksel Öyküsü ve Yaratıcı Yeni Denemeler Üzerine. ARIŞ Halı Dokuma ve İşleme Sanatları Dergisi, (17), 4-21.
• Doğanay, H. (2017). Coğrafya Bilim Alanları Sözlüğü. Altaş, N. T. Ed. Ankara: Pegem Akademi.
• Engin, İ. (1990). Tosya'da Bıçkıcılık (Çakıcılık) ve Bıçkı Yapım Teknikleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 34(1-2), 89-98.
• Erdoğdu, A. (2018). Kastamonu Kültürü 2: Kastamonu, Dokuma Kültürü, Unutulmaya Yüz Tutan El Sanatları, İş ve Meslekler. Kastamonu.
• Eyüpgiller, K. K. (1999). Bir Kent Tarihi Kastamonu. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Gökmen, Ö. (2019). Kastamonu yazmacılık (taş baskı) sanatı ve ahşap kalıpların desen özellikleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Gül, S. (2021). Urgancılık. Soysaldı A. Ed., s:561-573. Ankara: T.C. Ticaret Bakanlığı.
• Gündüz, L. G. (2016). Anadolu’da keçi kılı\tiftik dokumalar ve ekose desen önerilerinin analizi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Güzey, A. R. (2001). Şer`iyye sicillerine göre XVII. yüzyıl sonları - XVIII. yüzyıl başlarında Kastamonu, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• İbret, B. Ü. (2004). Kastamonu Nüfusunun Gelişim, Dağılım ve Yoğunluk Özellikleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 12(1), 157-178.
• Kaçmaz, M. ve Döker, M. F. (2021). Turizm Değerlerimizin Tanıtılması ve Pazarlanmasında Web-Mobil Tabanlı Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanımı. Akköprü, E. ve Döker, M. F. Ed., s:217-240. Ankara: Pegem Akademi.
• Kaya Bensghir, T. ve Akay, A. (2006). Bir Kamu Politika Aracı Olarak Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS): Türkiye’de Belediyelerin CBS Uygulamalarının Değerlendirilmesi. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 15(1): 31-46.
• Kılıçarslan, H. ve Cansız, F. (2021). El Sanatları Kurslarının Kültürel Mirasımıza Katkısı: Kırşehir Halk Eğitim Merkezi Örneği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 46, 142-151.
• Kipay, E. (2012). Bellekteki izleriyle el sanatlarının dönüşümü “Kastamonu Evrenye Bıçağı”, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Küçükbasmacı, G. (2020). Kastamonu Kültürünü Geleceğe Taşımak: Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesi. Arıcan, M. K. , Tuğrul, M. ve Aydınbaş, Y. E. Ed., s: 113-126. Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları.
• Mancı, A. R. (2021). Antik Yerleşimlerin Somut Olmayan Kültürel Miras Açısından Değerlendirilmesi: Göbeklitepe Örneği. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(2): 274-284.
• Oğuz, M. Ö. (2013). Alan Araştırması ve Uluslararası İşbirliği Projeleri. Oğuz, M. Ö. , Ölçer Özünel, E. ve Gürçayır Teke, S. Ed., s: 13-18. Ankara: UNESCO Türkiye Millî Komisyonu.
• Ölmez, F. N. ve Etikan, S. (2008). Kavramsal Açıdan El Sanatları Sorunsalı. Gazi Üniversitesi I. Uluslararası El Sanatları Sempozyumu, 24-26 Nisan, Ankara, Türkiye.
• Öztürk, İ. (2005). Türk El Sanatlarının Günümüzdeki Durumu (Tarihçe, Sorunlar, Öneriler). Sanat Dergisi, 7, 67-75.
• Öztürk, F. ve Can, K. (2020). Geleneksel Kastamonu Çarşaf Bağlama Dantelinin Giysilere Uygulanabilirliğinin İncelenmesi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7 (9), 19-31.
• Patton, M. Q. (2018). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. (Çev. Ed.: Bütün, M. ve Demir, S. B.), Ankara: Pegem Akademi.
• Soysaldı, A. ve Şavkar, F. (2019). Kastamonu Yazma Ustası Celal Yağcıoğlu. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(22), 87-114.
• Sökmen, D. (2019). Kastamonu geleneksel yazma baskıcılığı ve Cemil Kızılkaya ahşap kalıp baskı koleksiyonunun değerlendirilmesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.
• Susam, T. (2006). Yüzey Suları Coğrafi Bilgi Sistemi: Tokat İli Örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (16) , 57-67.
• Tan, N. (1982). Kastamonu´da Ağaç Oyma Sanatkârı Mehmet Ali Özeflânili. Türk Etnoğrafya Dergisi, 17, 145-153.
• Türker, N., Akça, E. ve Uçar, M. (2019). Dini Mekanları Ziyaret Eden Turistlerin Seyahat Motivasyonları: Kastamonu İlinde Bir Uygulama. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 2 (1) , 111-132.
• Türktaş, Z. (2021). Konya Karatay Belediyesi Tarafından Yürütülen Proje ve Bu Kapsamda Üretilen Örgü Sepetler. Sanat ve Tasarım Dergisi, (27), 407-425.
• Türkyılmaz, D. (2013). Kültürün Koruyucu Kadınları ve Somut Olmayan Kültürel Miras. Oğuz, M. Ö. , Ölçer Özünel, E. ve Gürçayır Teke, S. Ed., s: 91-95. Ankara: UNESCO Türkiye Millî Komisyonu.
• Yakıcı, A. (2013). Bilimsel Kuruluşlarda Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunmasına Yönelik Çalışmalar. Oğuz, M. Ö. , Ölçer Özünel, E. ve Gürçayır Teke, S. Ed., s: 31- 40. Ankara: UNESCO Türkiye Millî Komisyonu.
• Yetim, F. (2004). Kastamonu el dokumacılığı ve üretilen dokumaların bazı özellikleri ile işleme teknikleri üzerine bir araştırma. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Yetim, F. ve Kayabaşı, N. (2007). Kastamonu İli Liva Paşa Konağı Etnografya Müzesi’nde Bulunan İşlemeli Ürünlerin Özellikleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(2), 727-746.
• Yılmaz, E. , Aydın, O. ve Çiçek, İ. (2021). Klimalotoji Çalışmalarında CBS Kullanımı. Akköprü, E. ve Döker, M. F. Ed., s:29-57. Ankara: Pegem Akademi.
• Yomralıoğlu, T. (2021). Coğrafi Bilgi Sistemleri Destekli Nominal Taşınmaz Değerlemesi ve Örnek Olay Analizi. Coşkun, Y. (Ed.), s: 417–434. Ankara: Seçkin Yayıncılık. İnternet Kaynakçası
• Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2022a). https://kastamonu.ktb.gov.tr/TR-171364/el-sanatlari.html> [Erişim Tarihi: 25.04.2022].
• Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2022b). https://kastamonu.ktb.gov.tr/Eklenti/50409,kastamonu-tanitim-kitapcigi-sonpdf.pdf?0> [Erişim Tarihi: 25.04.2022].
• Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2022c). https://kastamonu.ktb.gov.tr/Eklenti/49700,kastamonu-tanitim-katologpdf.pdf?0> [Erişim Tarihi: 26.04.2022].
• Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2022d). https://kastamonu.ktb.gov.tr/TR-171367/bakircilik.html>[Erişim Tarihi: 25.04.2022].
• Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2022e). https://kastamonu.ktb.gov.tr/TR-171371/sepetcilik.html> [Erişim Tarihi: 25.04.2022].
• Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2022f). https://kastamonu.ktb.gov.tr/TR-171373/saz-yapimi.html> [Erişim Tarihi: 25.04.2022].
• Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2022g). https://kastamonu.ktb.gov.tr/TR-171375/hamam-kesesi.html>[Erişim Tarihi: 25.04.2022].
• Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2022h). https://kastamonu.ktb.gov.tr/TR-171376/urgancilik.html>[Erişim Tarihi: 25.04.2022].
• Kastamonu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2022ı). https://kastamonu.ktb.gov.tr/TR-171378/kasikcilik.html>[Erişim Tarihi: 25.04.2022].
• Text of the Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage. (2003). https://ich.unesco.org/en/convention> [Erişim Tarihi: 06.05. 2022].
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (2022). El sanatları. https://sozluk.gov.tr/> [Erişim Tarihi: 25.04.2022].
• Türk Patent ve Marka Kurumu. (2018). https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/377.pdf > [Erişim Tarihi: 29.04.2022].
• Türk Patent ve Marka Kurumu. (2019). https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/5242f668-2ef7-4878-81a3-f92620e7b784.pdf > [Erişim Tarihi: 29.04.2022].
• Türk Patent ve Marka Kurumu. (2020). https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/ca685e04-01ca-435b-b482-6b154df6f7d7.pdf > [Erişim Tarihi: 25.04.2022].
• Türk Patent ve Marka Kurumu. (2021). https://ci.turkpatent.gov.tr/Files/GeographicalSigns/7f7c4416-a82a-4d3b-ac7a-9454e95aa262.pdf > [Erişim Tarihi: 29.04.2022].
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2022a). https://aregem.ktb.gov.tr/TR-50839/somut-olmayan-kulturel-miras-envanter-calismalari.html> [Erişim Tarihi: 06.05. 2022].
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2022b). https://aregem.ktb.gov.tr/TR-279417/somut-olm-kult-miras-turkiye-ulusal-envanteri.html> [Erişim Tarihi: 06.05. 2022].
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. (2023). https://aregem.ktb.gov.tr/TR-345095/unesco-somut-olmayan-kulturel-miras-listelerinde-turkiye.html > [Erişim Tarihi: 14.12.2023].
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (2022a). https://egitim.tarimorman.gov.tr/kastamonu/Menu/34/Carsaf-Bagi> [Erişim Tarihi: 29.04.2022].
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. (2022b). https://www.ogm.gov.tr/tr/e-kutuphane/resmi-istatistikler> [Erişim Tarihi: 20.04.2022].
• UNESCO Convention Concerning The Protection of The World Cultural and Natural Heritage. (1972). https://whc.unesco.org/archive/convention-en.pdf> [Erişim Tarihi: 09.05. 2022].
• UNESCO World Conference On Cultural Policies: Final Report. (1982). https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000052505> [Erişim Tarihi: 10.05. 2022].
• UTMK. (2020). https://www.unesco.org.tr/Pages/1714/90/IV.%20Somut%20Olmayan%20K%C3%BClt%C3%BCrel%20Miras%20K %C4%B1%C5%9F%20Okulu> [Erişim Tarihi: 06.05. 2022].
• UTMK. (2023). https://www.unesco.org.tr/Pages/126/123/UNESCO-Somut-Olmayan-K%C3%BClt%C3%BCrel-Miras-Listeleri > [Erişim Tarihi: 13.12.2023].