Mekke’de Bir Ziyaretgâh: Mekândan Makama “Mevlid-i Fâtıma”

Year 2025, Issue: 11, 77 - 94, 15.06.2025

Nilgün Çevik

https://doi.org/10.47169/samer.1611669

Abstract

Tarihi şahsiyetlerin doğum, yaşam ve ölüm yerleri zamanla ziyaretgâh haline gelebilir. Ziyaretgâhlar, sadece bir kişinin doğduğu veya öldüğü yer değil, aynı zamanda o kişinin sahip olduğu inanç veya misyonla özdeşleşmiş yerlerdir. Bu şahsiyetlerin yaşadığı ya da vefat ettiği yerler, aynı düşünceye müntesip kimseler tarafından kutsal kabul edilebilir. Bu mekânlar zamanla toplumun tarihsel bağlarını ve toplumsal değerlerini somutlaştıran yerler haline gelir. Arapça’da “doğum yeri” anlamına gelen “mevlid” ve çoğulu “mevâlid” kelimeleri daha ziyade mübarek sayılan ziyaretgâh mahalleri için kullanılmaktadır. Bu mahallerden biri, kaynaklarda “Mevlid-i Fâtıma” bahsiyle zikredilen Hz. Fâtıma’nın doğum yeridir. “Mevlid-i Fâtıma” Mekke’nin Merve semtinde inşa edilmiş mescidle mütemmim bir yapıdır. Nakiller Hz. Fâtıma’nın bu mekânda dünyaya geldiğine dikkat çekmektedir. Bilindiği üzere Hz. Fâtıma, İslâm Peygamberi Hz. Muhammed’in neslini sürdüren kızı, aynı zamanda Hz. Ali’nin eşidir; dolayısıyla Hz. Fâtıma’nın Sünnî ve Şiî dünyasındaki mevkii tartışılmazdır. Bu münasebetle “Mevlid-i Fâtıma” da faziletli mekânlar içerisinde kabul edilmektedir. Hz. Fâtıma’nın doğum yeri, annesi Hz. Hatice ve babası Hz. Muhammed’in Mekke’deki evleridir. Mekke şehir tarihi kaynaklarında Hz. Hatice ile Hz. Peygamber’in yerleştiği ev “beyt-i Hatice” veya “dâr-ı Hatice” başlığı altında anlatılmaktadır. “Mevlid-i Fâtıma” da önceleri “dâr-ı Hatice”nin bir odasına verilmiş isimdir. Tarihi süreç içerisinde bu ev “Mevlid-i Fâtıma” ismiyle ünlenmiş ve ayrı bir mekân olarak değerlendirilmiştir. Bu makale, hakikatte Hz. Hatice ile Rasûlullah’ın yadigârı olan bir evin, asırlar içerisinde değişimi ile mekândan öte bir makama dönüşen “Mevlid-i Fâtıma”nın yapısal ve işlevsel özellikleri hakkında bilgi vermektedir.

Keywords

Siyer , Dâr-ı Hatice , Mevlid-i Fâtıma , mekân , makam

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanması esnasında bilimsel ve etik ilkelere uyduğumu ve yararlanılan tüm kaynakları kaynakçada belirttiğimi, çalışmanın maddi açıdan fonlanmadığını, çıkar çatışması bulunmadığını beyan ederim.

Supporting Institution

-

A Shrine in Meccah: from a Modest Place to a Sacred Site “Mawlid Fātımah”

Abstract

The birthplaces, residences, and burial sites of historical figures may, over time, become shrines. Shrines are not only the places where a person was born or passed away, but also places that have become symbolically associated with the beliefs or missions of that individual. The places where these historical figures lived or died may be considered sacred by those who share the same ideology. Over time, these sites come to embody the historical bonds and societal values of the community. In Arabic, the term “mawlid” (plural: “mawālid”), which means “birthplace,” is primarily used to describe locations regarded as sacred shrines. One such site is the birthplace of Fātimah, referred to in historical sources as “Mawlid Fātimah.” The “Mawlid Fātimah” is a structure complemented by a masjid, built in Marwah district in Mecca. Historical accounts indicate that Fātimah was born in this place. As is well known, Fātimah was the daughter of Prophet Muhammad, who continued his lineage, and the wife of Alī; thus, she holds an indisputable position in both Sunni and Shia traditions. Consequently, the “Mawlid Fātimah” is regarded as one of the virtuous places. The birthplace of Fātimah is the house of her mother, Khadījah, and her father, Prophet Muhammad, in Mecca. In the historical records of Mecca, the house where Khadījah and Prophet Muhammad lived is described under the titles “Bayt Khadījah” or “ Dār Khadījah.” Initially, the term “Mawlid Fātimah” referred to one of the rooms of the “Dâr Khadījah.” Over time, however, this house became renowned as “Mawlid Fātimah” and was considered a distinct and separate site. This article provides information about the structural and functional features of “Mawlid Fātimah,” a house that was in reality the legacy of Khadījah and the Prophet, and which, over centuries, transformed from a modest place into a sacred site.

Keywords

Sīra , Dār Khadījah , Mawlid Fāṭimah , mawlid , place , maqām.

References

• Aslanapa, Oktay. “Kubbet el-Sahra’da Osmanlı Devri Tamirleri”. Sanat Tarihinde Doğudan Batıya Ünsal Yücel Anısına Sempozyum (1989). 15-18. İstanbul: Sandoz Yayınları, 1989.
• Azamat, Nihat. “Nâsır-ı Hüsrev” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/395-397. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Futûhu’l-buldân. Beyrut: Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, 1988.
• Betnûnî, Muhammed Lebib. er-Rihletü’l-hicaziyye li-veliyyin-niam el-Hac Abbas Hilmi Başa es-sani hıdiv Mısr. Mısır: El-Cemaliyye, 1329.
• Buhârî. Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. İsmâʿîl, el-Câmiʿu’l-musnedu’s-sahîhu’l-muhtasar. nşr. Muhammed Zuheyr en-Nâsır. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422H.
• Çelebi, Evliya. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. ed. M. Sabri Koz. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
• Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Bustî İbn Hibbân. es-Sahîh. nşr. Mehmet Ali Sönmez, Halis Aydemir. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433.
• Halîfe b. Hayyât. et-Târîh. Dımeşk, Beyrut, Dâru’l-Kalem, Mu’essesetu’r-Risâle. 1397.
• Emecen, Feridun. “Süleyman-1”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/62-74. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Esedî, Ahmed b. Muhammed el-Mekkî. İhbâru’l-kirâm bi-ahbâri’l-mescidi’l-harâm. İzmir: İzmir Milli Kütüphanesi, 357/8, ts.
• Evliyâ Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Eyüp Sabri Paşa. Mir’atü’l-Haremeyn - Haremeyn Tarihi (Mekke, Medine tarihi). 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu, 2018.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. el-Herevî. Tehzîbu’l-luğa. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, 2001.
• Ezrakî, Ebu’l-Velîd Muhammed b. ʿAbdullâh el-Ğassânî. Ahbâru Mekke ve mâ câe fîhâ mine’l-âsâr. nşr. Ruşdî es-Sâlih Mulahhas. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Endelus, 1403.
• Fâkihî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. İshâk el-Mekkî. Ahbâru Mekke fî kadîmi’d-dehri ve hadîsihi. nşr. ʿAbdulmelik ʿAbdullâh Dehîş. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Hadar, 1414H.
• Fâsî, Ebu‘t-Tîb Muhammed b. Ahmed b. ʿAlî. Şifâu’l-ğarâm bi ahbâri’l-beledi’l-harâm. 2 Cilt. Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1421.
• Havârizmî, Muhammed b. İshâk. Îsâretu’t-terğîb ve’t-teşvîk ilâ’l-mesâcidi’s-selâse ve’l-beyti’l-ʿatîk. nşr. Mustafâ Muhammed ez-Zehebî. Mektebetu Nizâr Mustafâ el-Bâz, 1418H.
• İbn Cubeyr, Ebu’l-Huseyn Muhammed b. Ahmed el-Endelusî. Rıhletu İbn Cubeyr. Beyrut: Dâru Beyrût, ts.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manzûr er-Ruveyfiʿî. Lisân’l-ʿarab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdir, 1414.
• İbn Zahîra, Muhammed Cârullah b. Muhammed b. Ebû Bekir b. Ali. el-Câmiʿu’l-latîf fî fażli Mekke ve ehlihâ ve binâʾi’l-beyti’ş-şerîf, Kâhire: Mektebetü’s-sekafeti’d-Dîniyye, 1423.
• İbnu’d-Dîyâ’, Ebu’l-Bikâ’ Muhammed b. Ahmed el-Mekkî. Târîhu Mekkete’l-muşerrefe. nşr. ʿAlâʾ İbrahim - Eymen Nasr. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1424.
• Kılcı, Ali. Vakıf ve Toplum (Vakıf Medeniyeti Kudüs) 5 (Mayıs 2017), 112-120.
• Köse, Feyza Betül. “Osmanlı Dönemi Kudüs’ünde Mimari Çalışmaları”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (Haziran 2017), 27-47.
• Kürdî, Muhammed Tahir b. Abdülkadir b. Mahmûd el-Mekki. Tarihü’l-kavim li-Mekke ve beytullahi’l-Kerim. 6 Cilt. Mekke: Dârü’n-Nehdati’l-Hadise, 2000.
• Makdisî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. Ahmed el-Beşşârî. Ahsenu’t-tekâsîm fî maʿrifeti’l-ekâlîm. Beyrut: Dâru Sâdır, 1411.
• Nâsır-ı Hüsrev. Sefernâme. çev. Abdülvehhab Tarzî. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, 1994.
• Özel, Ahmet. “Mevlid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/475-479. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Sincari, Ali b. Taceddin b. Takıyyüddin. Menaihü’l-kerem fî ahbari Mekke ve’l-beyt ve vülati’l-harem. thk. Cemil Abdullah Muhammed el-Mısri. 5 Cilt. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, 1998.
• Şeker, Mehmet. “Üç Müellifin XVII. Yüzyılda Osmanlılar’da Mevlid Geleneğine Dair İzlenimleri”. Vefatının 600. Yılında Süleyman Çelebi ve Mevlid Kültürü. ed. Bilal Kemikli. 212-235. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Bilim ve Düşün Dizisi: 51, 2023.
• Taberî, Ebü’l-Abbâs (Ebû Ca’fer) Muhibbüddîn Ahmed b. Abdillâh b. Muhammed Mekkî Muhibbüddin. el-Kırâ li-kasıdi ümmi’l-kurâ [ve sevâbü zâlik] = Hayrü’l-kırâ fî ziyâreti ümmi’l-kurâ. Kahire: Mustafa el-Babi el-Halebi, 2. Basım, 1970.
• Topcu, Sevde - Numan, İbrahim. “Hz. Hatice / Mevlîd-i Fâtıma Evi’nin Dönüşümleri Hakkında”. bab Journal of FSMVU Faculty of Architecture and Design, 125-141.
• Ülgen, Ali Saim. “Kudüs’te Harem-i Şerif Dahilindeki Kubbetü’s-Sahra (Es-Sahratü’l-Müşerrefe-Cami-i Ömer)’in XVI. Yüzyılda Yapılmış Olan Çinileri”. Türk San’atı Tarihi: Araştırma ve İncelemeleri. 1/658-676. İstanbul, 1963.
• Yamani, Ahmed Zaki. The House of Khadijah bint Khuwaylid in Makkah al-Mukarramah: a historical study of its location, building and architecture. London: Al-Furqan Islamic Heritage Foundation, 2014.
• Yemânî, Ahmed Zeki. Dârü’s-Seyyide Hadîce bint Huveylid (r.a.) fi Mekketi’l-mükerreme. Mekke: Müessesetü’l-Furkan li’t-Türasi’l-İslâmî (al-Furqan Islamic Heritage Foundation), 2013.