Şeyh Cüneyd ez-Zokaydî ve 73 Fırka’ya Dair “Haşiye”si

Year 2012, Issue: 8, 3 - 16, 01.11.2012

Metin Bozan

Abstract

Fırak Yazıcılığı, tarihi oldukça eskiye dayanan ve ele aldığı konunun dinamik içeriği dolayısıyla da canlılığını sürekli koruyan bir olgudur.Tarihsel süreçte çeşitli mezhebi aidiyetlere sahip çok sayıda kişi tarafından kendine özgü fırka tasnifleri yapılmış, bu çerçevede çeşitli eserler veya kısa hacimli risaleler kaleme alınmıştır. Bu makalede XX. Yüzyılın ilk yarısında Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaşamış ve şark medrese geleneğine damgasını vurmuş bir kimse olan Şeyh Cüneyd Zokaydi’nin Molla Halil Siirdi’nin Usulu’l-Akaid adlı serine yazdığı haşiye ve bu haşiyede gerçekleştirilen fırka tasnifi ele alınmıştır. Bu kapsamda olmak üzere söz konusu fırka tasnifinin genel özellikleri, hangi geleneğin bir uzantısı olduğu, temel referansları ve daha önceki tasniflerle ayrışan hususları tahlil edilmiştir

Keywords

Şeyh Cüneyd, İslam Fırkaları, Mezhep, Medrese, Şark Medreseleri

References

• Aktepî, Şeyh Abdurrahman, Keşfu’z-Zalâm fî Akâidi Fıraki’l-İslam, Tahkik ve Dirase Metin Bozan, Diyarbakır 2011.
• Âmidî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Sâlim(631/1233), Ebkâru’l-Efkâr fî Usûlu’d- Din, thk. Ahmed Ferid el-Mezîdî, bs. Beyrut 2002.
• Bağdâdî, Abdulkâhir Tâhir b. Muhammed (429/1037), el-Fark beyne’l-Fırak, tlk. İbrahim Ramazan, bs. Beyrut 1997.
• Bozan, Metin, “Şeyh Muhammed ez-Zokaydî ve Kitabu’d-dâ’ ve’d-Devâ’ Adlı Eseri” Uluslararası Siirt Sempozyumu, Siirt 2006, ss. 226-237
• …… , “Şeyh Muhammed Kâzım el-Hazîn’in Risâletu İknâi’ş-Şia Adlı Eseri”, İbrahim Hakkı ve Siirt Uleması Sempozyumu, Siirt 2007, ss. 599-608.
• …… , “Mezhepler Tarihçiliği Açısından Seyfuddin Âmidî” Uluslar arası Seyfuddin Âmidî Sempozyumu, Diyarbakır 2008, ss. 257-268.
• …… , “Osmanlılar’ın Son Döneminde Makalat ve Fırak Geleneği: Şeyh Abdurrahman Aktepî Örneği”, Marife, yıl 11, sayı 1, bahar 2011, sy. 115-135.
• Cürcânî, Ebu'l-Hasan Seyyid Şerif Ali b. Muhammed b. Ali (816/1413), Şerhu'l-Mevakıf, bs. Mısır 1907
• Devvanî, Ebû Abdullah Celaleddin Muhammed b. Esad b. Muhammed (908/1502), Celal: Şerhu’l-Akaidi’l-Adudiyye, İstanbul: Matbaa-i el-Hac Muharrem Efendi el-Bosnevi, 1290.
• Eş‘arî, Ebû’l-Hasan Ali b. İsmâîl (324/936), Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve’htilâfu’l-Musallîn, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd, bs. Beyrut 1995.
• Fahruddîn er-Râzî, Muhammed b. Ömer b. Huseyn (606/1209), İ’tikâdâtu Fıraki’l- Muslimîn ve’l-Muşrikîn, bs. Beyrut 1986.
• Gömbeyaz, Kadir, Makalat Geleneğinde İmam Eş‘arî (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2005.
• ………,“İtikadi Fırka Tasnifçiliğinde Âmidî’nin Yeri”, Uluslar arası Seyfuddin Âmidî Sempozyumu, Diyarbakır 2008, s. 269-295.
• İbn Hallikan, Ahmed b. Muhammed, Vefayâtu’l-A’yân, thk. İhsan Abbas, bs. Beyrut trz.
• Îcî, Abdurrahman b. Ahmed (756/1355), el-Mevâkıf fî İlmi’l-Kelâm, bs. Beyrut trz.
• İsferâînî, Ebû’l-Muzaffer (471/1078), et-Tebsîr fî’d-Dîn ve Temyîzi’l-Fıraki’n-Nâciye ‘ani’l-Fıraki’l-Hâlikîn, thk. Kemâl Yûsuf el-Hut, bs. Beyrut 1983.
• Korkusuz, M. Şefik, Tezkire-i Meşayih-i Âmid, bs. İstanbul 2004.
• Kutlu, Sönmez, Mezhepler tarihine Giriş, İstanbul 2008.
• Molla Halil Siirdî, Usulu’l-‘Akâid veya Te’sîsu Kavâidi’l-Akâid, Zokayd Nüshası (Ailenin elindedir).
• Muhammed Kâzım en-Nakşibendî, “Risâletu İknâi’ş-Şia” Cevâhiru’l- ulûmi’l- Kâzımiyye, Trz, Yrz.
• Pakiş, Ömer Molla Halil es-Si‘irdî ve Tefsirdeki Metodu, yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üiniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 1996
• Özaydın, Murat, Şeyh Abdurrahman Aktepe, Hayatı, Eserleri, Görüşleri, bs. İstanbul 2009.
• Sevgili, Abid, Şeyh Mahmud ez-Zokaydî ve e’d-Dâ’ ve’d-Devâ’ Adlı Eseri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011.
• Sevgili, M. Macit, “Zokayd Medrese ve Tekkesinin Veysel Kareni Yöresindeki Etkileri”, Uluslararası Veysel Kareni ve Mânevi Kültür Mirasımız Sempozyumu, Baykan 2011.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm (548/1153), el-Milel ve’n-Nihal, thk. Emir Ali Mehran, Ali Hasan Fâur, bs. Beyrut 1996.
• Şeyh Cüneyd ez-Zokaydî, Haşiye (Molla Halil Siirdî, Usulu’l-‘Akâid veya Te’sîsu Kavâidi’l-Akâid, Zokayd Nüshası içerisinde).
• Zirikli, Hayruddin, el-‘Alâm, bs. Beyrut 1992.