، َھ َ ِمت نور الأنوار ھو لأحمد بن أبي سعید بن عبید الله بن عبد الرزاق ، المكي الصالحي ، اللكنویال ّد ْھلي الأ الھندي الحنفي : (ت 1130ھـ)

Year 2016, Volume: 8 Issue: 2, 962 - 984, 30.11.2016

Mahmoud Naassan

Abstract

وشرح نورالأنوار یُعّد من أھم شروح المنار، وأعظمھا فائدة ؛ إذ سلك فیھ شارحھ المنھج المعتدل لم یكن مغلقا ً ، وقد جمع فیھ عصارة شروح المنار وزبدة مصادرھا الأصلیة، وقدم فیھ فكرة واضحة عن ً مب ّسطا ، ولا منفتحا معقدا أبوابھ ومسائلھ وبھ نال المكانة السامیة والدرجة العالیة عند علماء الأصول في العصور المتأخرة ولا سیما من بین شروح المنار وحواشیھ. ویعتبرنور الانوار من الشروح المھمة في شبھ القارة الھندیة والكتب المعتمدة في مدارسھا الدینیة ، ومازال ً في مراكزھا العلمیة.
ت ر ِجْی َو ْن دور كبیر في إثراء مادة الأصول وشرح قواعدھا، وعرض المسائل الخلافیة و أدلتھا ، وتحریر محل النزاع واختلاف العلماء فیھا من خلال ھذا الشرح وذلك لاھتمامھ بالمذاھب المختلفة والأقوال المتباینة وتحریر المسائل ، وبیان محل النزاع واظھار ثمرة الخلاف بین الأئمة الأصولیین والفقھاء، وربط المتن بالشرح مع بیان رأیھ في المسائل المح ّررة. وقداعتمد الشارح في شرحھ على مجموعة من المصادر العلمیة الأصلیة، وكانت ھذه المصادر المعتمدة متفاوتة النقولات بین إفراط وتفریط وإیجاز وإسھاب، ومن أبرزھا : أصول البزدوي لفخر الإسلام البزدوي ، وشرح المنار لابن ملك ، والتوضیح على التنقیح لصدر الشریعة المحبوبي ، وأصول السرخسي للسرخسي ، والتلویح على التوضیح للتفتازاني ، وكشف الأسرارعلى المنار لأبي البركات النسفي ، ھذا وقد لوحظ علیھ مجموعة من الملاحظات بعضھا یتعلق بممیزاتھ ، وبعضھا الآخر یتعلق بعیوبھ أما الممیزات التي یتمتع بھا ھذا الكتاب فھي : مة أصولیة ـ موضوعیة الشیخ ملا ِج ْن وحیادتھ ْی َو ـ ظھور شخصیة الشیخ مّلا ِجْی َو ْن العلمیة. ـ تمھیده للكتاب بمقد لمخالفیھ.ـ شمولیة الكتاب. ـ اعتناؤه بالفروع الفقھیة. ـ أسلوبھ الحواري وقدرتھ العلمیة علیھ. ـ حسن ترتیبھ وتنسیق أبوابھ. ـ اشتمالھ على مباحث أصیلة. أما الأمور التي أخذت علیھ، فھي ملاحظات لغویة أو نحویة، وملاحظات أسلوبیة ومنھجیة ، كالنقل بلا تصریح وعدم الدقة في نسبة الآراء إلى أصحابھا وغیر ذلك. على الرغم من تأثر الشیخ ملا ِج حاتھ في ْی َو ْن الواضح بطائفة من الكتب الأصولیة ومؤلفیھا إلا أن آراءه وترجی الكتاب كانت واضحة، وشخصیتھ العلمیة كانت بارزة وقدرتھ الفكریة كانت جلیة في كثیر من القضایا الأصولیة والفقھیة والمواقف الاجتھادیة ، كما كان لأسلوبھ الحواري ونقاشھ العلمي وتقریره للاختلاف بین الائمة أثر بارز في شرحھ. ونظرا لأھمیة ھذا الشرح جاءت ھذه المقالة لعلھا تكشف بعضا من الجوانب العلمیة للكتاب وتبرز دور مؤلفھ الذي یعد من أشھرشراحھ في شبھ القارة الھندیة.وباñ توفیقي وعلیھ اعتمادي وھو حسبي ونعم الوكیل .

Keywords

الأنوار, نور, الھندي

THE BOOK OF MOLLA CİVEN NAMED NÛRU’L-ENVÂR FÎ ŞERHİ’LMENÂR

Abstract

The author of the book is Ahmad b. Abi Sa'id b. Ubeydillah b. Abdirrezâk al-Makkî al-Sālihī al-Leknawī al-Dhāī al-Emītawī al-Hindī al-Hanafī (hijri 1130). Nûru’l-envâr is counted one of most famous and most useful commentary of el-Menâr. Because Mullah Cîvenwho is explanatory of this bookfollowed an easy and short method.He brought together the the essence of original sources, by summarizing the explanations of el-Menâr. Revealed sections and topics of the book in the form of a clear thought. So this book has reached a high level among scholars of method of last century. Nûru’l-Envâr is the most important of the books that are trusted inside commentaries which made at İndia peninsula and inside religious schools. So this book is still being taught in the centers of science. Sheikh Mullah Civen reveals in this book explanation of method knowledge and its rules, presentation of controversial issues, expression of evidences, determination of the exit point of conflicts, discussions of scholars on this subject, different denominations and opinions which he seen them differently and the results of discussionsbetween Islamic law and method scholars. Sheikh Mullah Cîven based on main sources of knowledge in thethis commentary. So that the most prominent of favorite sources like Pezdevî’s Usûl, İbn Melik’s Şerhu’lMenâr, Mahbûbî’s Tevdîhala’t-Tenkîh, Serahsî’s Usûl and Taftazânî’s et-Telvîhala’tTavdîhgave narrations which different from each other in terms of extension or
abbreviation. Mullah Cîven’s commentary has positive and negative features. Namely, his scientific personality, Methodism of him, Its objective approach to topics, neutrality of him against the opposition, his style like dialogue, his remarkable layout etc. are positive features. But his mistakes about Arabic grammar and carelessness of him in references are negative
features. For importan of this book we wrote this article about it. So we hope to be discoveredthe scientific direction of this book and its author’s contributionsin science.

Keywords

MOLLA, CİVEN, NÛRU’L-ENVÂR

NÛRU’L-ENVÂR FÎ ŞERHİ’L-MENÂR Lİ’Ş-ŞEYH MOLLA CÎVEN (DİRÂSETUN, VASFİYETUN, NAKTİYETUN)

Abstract

Kitabın
Müellifi, Ahmed b. Ebî Sa’îd b. Ubeydillah b. Abdirrezâk el-Mekkî es-Sâlihî
el-Leknevî ed-Dihlî el-Emîtevî el-Hindî el-Hanefîdir. (v. 1130 h.)
Nûru’l-Envâr, el-Menâr adlı kitabın en meşhur ve en faydalı şerhlerinden biri
sayılmaktadır. Zira bu kitabın şarihi MollaCîven, zor olmayan ve sözü fazla
uzatmayan mutedil bir metot izlemiştir. El-Menâra dair yapılan şerhleri
özetleyerek asıl kaynaklarının özünü biraraya getirmiştir. Kitabın bölüm ve
konularını net bir düşünce şeklinde ortaya koymuştur. Böylece bu kitap el-Menâr
şerhleri arasında son dönem usûl âlimleri nezdinde de yüksek bir makama ve yüce
bir dereceye nail olmuştur. Nûru’l-Envâr, Hindistan yarımadasında yapılan
şerhler içerisinde ve dini medreselerinde itimat edilen kitapların en önemli
olanıdır. Öyleki ilim merkezlerinde halen bu kitap okutulmaktadır. Şeyh
Molla Cîven’in bu şerhte usûl ilmi ve kurallarının şerhini, ihtilaflı konularının
arzını, delillerinin zikrini, çekişmelerin çıkış noktalarının belirlenmesini,
âlimlerin bu konudaki tartışmalarını, önemli gördüğü farklı mezhep ve
görüşlerini, usûl ve fıkıh imamları arasındaki tartışmalarının neticesini izhar
etme gibi önemli bir rol üstlenmektedir. Şeyh
Molla Cîven’i bu şerhte asli ilmi kaynaklara dayanmaktadır. Öyleki bu muteber
kaynakların en bariz olanlarından; “Pezdevî’nin Usûlu, İbnMelik’in
Şerhu’l-Menârı, Mahbubî’nin et-Tevdîhalâ’t-Tenkîhi, Serahsî’nin Usûlu ve
Taftâzânî’nin et-Telvîhalâ’t-Tavdîhi” gibi kitaplar, ifrat, tefrit ve
gereğinden kısa veya uzatmala rarasında birbirinden farklı rivayetler
şeklindeydi. Molla
Cîven’in bu şerhin özelliklerine taalluk eden bazı olumlu ve olumsuz
mülahazalar bulunmaktadır. Şöyleki bu kitapta MollaCîven’in ilmi şahsiyeti,
usûlcülüğü, konulara objektif yaklaşımı muhaliflerine karşı tarafsız kalma,
Furu’ fıkhına verdiği önem, diyalog şeklindeki üslubu, bu ilimdeki hâkimiyeti,
konulardaki dikkat çekici tertibi ve düzeni, asıl konuları kapsayıcılığı gibi
özellikleri ortaya çıkmıştır. Bunun yanında yazarın Arapça dil grameri ile
ilgili bazı hataları ve görüş sahiplerine yaptığı atıflarda gerektiği gibi
dikkat etmemesi mülahaza edilen önemli olumsuzluklardandır. Bu
kitap şerhinin önemine binaen bu makaleyi el aldık. Böylece mezkûr kitabın ilmi
yönü ve Hindistan yarımadasının en önemli şerhedilen kitaplardan sayılan bu
şerhin yazarının ilmi olan katkılarının keşfedilmesini ümit ederiz.

Keywords

DİRÂSETUN, VASFİYETUN, NAKTİYETUN

References

• Sâdık b. Hasan el-Kannûcî, Ebcedu’l-ulûm, thk. Abdulcebbar Zekkâr, Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, Dımaşk 1978.
• Muhammed Alâuddîn b. Ali el-Heskifî, İfâdetu’l-envâr ‘ala’l-menâr, tlk. Muhammed Said el-Burhânî, 14131992.
• Abdulhay Fahruddîn el-Hüsnî, el-İ‘lâm bimen fî târîhi’l-Hind mine’l-a‘lâm, Dâru İbn Hazm Beyrut tsz.
• Carl Brocelman, Târîhu’l-edebî’l-‘Arabî, (trc. Komisyon), el-Hey’etu’l-Mısriyye el-âmme lil’kutub, 1995.